Nahu Suurili

Diyila Dagbani Wikipedia
Nahu Suurili
surah
Zuliya wuhibuالبقرة Mali niŋ
Japan zuliya (yuli kana) sabbu niめうし Mali niŋ
Siɣili-lana yulinaƔanyaŊ Mali niŋ
Be lɛbigili zuliya nima ni2. The Cow, Q31204645 Mali niŋ
Balli tuma bɛi balli yulilaribanchi Mali niŋ
LaɣimbuEgyptian National Library and Archives Mali niŋ
NahingbaŋMedinan surah Mali niŋ

E-Class

Nahu Suurili (Al-Baqarah ٱلْبَقَرَة)[1]

Di nyɛla Madina suurili.

Suurili ŋɔ maa boondila ninsalinima n-zaŋ chaŋ adiini polo, ni di ni tu kamaata ni bɛ wumsi ninsalinim‟ haŋkali n-tam Naawuni jɛma soli zuɣu, ka chɛ ʒilinsi shεm.

Alikuraan 2:255[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Alikuraan 2:255 (Ayat al-Kursi):[1]

255. Naawuni! Duuma jεmdigu n-kani ni yεlimaŋli naɣila Ŋuna, O (Naawuni) nyɛla nyɛvulilana Ŋun bi kpira. Ŋuni n-lahi zani ti binshɛɣu kam. Gonyuunsi bi gbaari O, bɛ di ti yɛli ni gom. Ŋuna n-su din be sagbana ni, ni din be tiŋgbani ni. So n-kani n-yɛn tooi suhudee O sani (Zaadali) naɣila ni O yiko. O mila din be (O binnamda) tooni, ni din be bɛ nyaaŋa. Yaha! Bɛ ku tooi baŋ shɛli O (Naawuni) baŋsim puuni, naɣila O ni yu shɛli. O nam kuɣu 1 yɛlima n-gari sagbana mini tiŋgbani. Yaha! Di gulibu bi nyεŋdi O. Yaha! Ŋuna n-nyɛ Ŋun nam du ka galsi.

Alikuraan 2:256[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Alikuraan 2:256:[1]

256. Talahi (furminsi) ka adiini puuni. Achiika! Dolsigu yi na polo ni ka chɛ biriginsim. Dinzuɣu ŋun niŋ chɛfuritali ni tuaguutu (buɣuli) ka ti Naawuni yɛlimaŋli, tɔ! O shiri gbibi gabikpeeni din ka chihibu. Yaha! Naawuni nyɛla Wumda, Baŋda.

Aaya nima[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Aaya nima:[2]

  • 1. Alif-Laam-Miim (A.L.M.). [Bachi gaŋ gaŋ ŋɔ maa wuhirimi ni Alkur‟aani nyɛla Muɣujizah (lahiʒibsi din ka ŋmali) dama so ʒi di fasara naɣila Naawuni].
  • 2. Litaafi ŋɔ (Alkur’aani), zilsigu ka di puuni, di nyεla dolsigu n-ti wuntizɔriba.
  • 3. Bana n-nyε ninvuɣu shεba ban ti yεlimaŋli ni din sɔɣi, ka puhiri jiŋli, ka mali Ti (Tinim’ Naawuni) ni largi ba shɛli n-dihira.
  • 4. Ni ninvuɣu shεba ban ti yεlimaŋli ni bɛ ni siɣisi shɛli n-zaŋ kana a (Annabi Muhammadu) sani, ni bɛ ni siɣisi shɛli na pɔi ni a kandi na, ka bε lahi dihiri tabindi Bahigudali (Chiyaama).
  • 5. Bannim’ maa be dolsigu zuɣu din yi bɛ Duuma (Naawuni) sani na. Yaha! Bannim’ maa n-nyε ninvuɣu shεba ban nyɛ tarli.
  • 6. (Yaa nyini Annabi)! Achiika! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali maa, di nyɛla yim n-ti ba, a yi varisi ba, bee a bi varsi ba, bε ku ti Naawuni yεlimaŋli.
  • 7. Naawuni tomi ŋari bε suhiri, ni bε tibvoya, ka zaŋ zimsim ŋari bε nina zuɣu. Yaha! Azaabakpeeni be bε zuɣu (Zaadali).
  • 8. Yaha! Di be ninsalinim’ puuni ban yεra: “Ti ti Naawuni ni Bahigudali yεlimaŋli, amaa! Bε pala ban shiri ti yεlimaŋli.”
  • 9. Bε niŋdila Naawuni mini ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli bilkɔŋsi, bε mi bi niŋdi so bilkɔŋsi naɣila bε maŋa, ka mi bi mi.
  • 10. Doro m-be bε suhiri ni, ka Naawuni pahi ba doro shɛli. Yaha! Azaabakpeeni be bε zuɣu, domin bɛ ni ŋmari ʒiri shɛŋa maa zuɣu.
  • 11. Yaha! Bε yi yεli ba: “Di saɣindi ya tiŋgbani yaaŋa zuɣu,” ka bε yεli: “Achiika! Tinim’ nyεla ban maanda.”
  • 12. Wumma! Achiika! Bana n-nyε ninvuɣu shεba ban saɣinda, amaa! Ka bi mi.
  • 13. Yaha! Bε yi ti yεli ba: “Tim ya Naawuni yεlimaŋli kamani ninsalinim’ ni ti yεlimaŋli shεm, bε yεrimi: “Di ni bɔŋɔ, ti tim yεlimaŋli kamani jεra ni ti yεlimaŋli shεm? Wumma! Achiika! Bana n-leei nyε jεra, amaa! Ka bi mi.”
  • 14. Yaha! Bε yi ti tuhi ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli soli bε yεrimi: “Ti ti Naawuni yεlimaŋli.” Amaa! Bε yi ti labi bε asanza niriba sani, bε yεrimi: “Achiika! Ti mini ya m-be, tinim’ nyεla ansarsinima.”
  • 15. Naawuni nyεla Ŋun yεn mali ba ansarsi yo, ka pahiri ba bɛ kpahi yεɣi tariga maa ni, ka bɛ kuli birinda.
  • 16. Bana n-nyε ninvuɣu shεba ban zaŋ dolisigu n-taɣi ka deei biriginsim, ka bε daabilim bi yi nyɔri, bε mi pala ninvuɣu shεba ban dolsi.
  • 17. Bε kotomsi ŋmanila ninvuɣu so ŋun mali buɣum, saha shεli di (buɣum maa) ni neei n-gili o, ka Naawuni kpiɣi bε neesim, ka chɛ ba niŋ zimsim ni, ka bε bi lahi ne.
  • 18. Bε nyεla biriti mini tikpiranima, ka lahi nyε zoomba, dinzuɣu bε ku tooi lahi labi na (sochibga zuɣu).
  • 19. Bee ka (bε ŋmahingbana ŋmani) sakurli din yi zuɣusaa na, ka zimsim, n-ti pahi tahigu mini nyεɣisibu be di puuni, ka bɛ naan mali bε nubihi n-ŋariti bε tibvoya ni tahigu maa zuɣu, domin kum dabiεm. Naawuni mi nyεla Ŋun gili chεfirinima (ni baŋsim).
  • 20. Nyεɣisibu maa di chɛ biɛla ni di to n-fubgi bɛ nina, saha shεli kam ka di yi ti neei n-ti ba, bε chanila di puuni, di mi yi ti niŋ zimsim n-ti ba, ka bε zani. Naawuni yi di bɔra, tɔ! O naan fa bε wumbu mini bε nyabu. Achiika! Naawuni nyεla Toora binshɛɣu kam zuɣu.
  • 21. Yaa yinim’ ninsalinima! Jεmmiya yi Duuma so Ŋun’ nam ya, ni ninvuɣu shεba ban kana pɔi ni yinima, achiika! Yi ni zo Naawuni.
  • 22. Ŋuna n-nyɛ Ŋun zaŋ tiŋgbani leei binyεrgili n-tin ya, ka sagbana mi nyε mee, ka siɣisi kom na zuɣusaa, di nyaaŋa ka O zaŋ li n-yihi binwola na, ka di nyεla arzichi n-tin ya. Dinzuɣu, miri ya ka yi bo nyintahi n-ti Naawuni, ka mi nyɛla ban mi (ni Naawuni je nyintaa).
  • 23. Yaha! Yi yi nyɛla ban be zilsigu ni n-zaŋ chaŋ Ti (Tinim’ Naawuni) ni siɣisi shɛli na n-ti ti Ti dabli (Muhammadu), tɔ! Yin tahimiya suurigaŋ na, ka di nyε di (Alkur‟aani) ŋmali, ka bon ya sɔŋsim yi duumanim’ ban pa Naawuni maa sani, yi yi nyɛla yεlimaŋlinima.
  • 24. Dinzuɣu, yi yi bi tooi niŋ li, tɔ! Di kariya ka yi tooi niŋ li, dinzuɣu zom ya buɣum shεli din dokuɣuri ti yɛn nyε ninsalinim’ mini kuɣa, ka bε mali di shili n-guli chεfirinima
  • 25. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Tim ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli ka tum tuunviεla suhupiɛlli lahabali ni bε mali Alizanda yili shɛŋa kulibɔna ni yɛn ti zɔri gindi di gbinni, saha shεli kam ka bε yi ti largi ba (Alizanda bihi) binwoli shεli di puuni, bɛ yεrimi: “Ŋɔ maa ka bε daa pun largi ti la,” ka bε lahi ti ba di ŋmali. Yaha! Bε yɛn ti malila paɣa shεba ban niŋ kasi, ka nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni.
  • 26. Achiika! Naawuni bi zɔri vi ni O ti ŋmahinli ni duunga bee din gari lala. Amaa! Ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli maa ban mi ni di nyεla yεlimaŋli bε Duuma sani, amaa! Ka ninvuɣu shεba ban niŋ chɛfuritali naan yεra: “Bimbo ka Naawuni leei bɔri ni ŋmahinli ŋɔ maa,”? Naawuni mali li mi m-birgiri (ninsalinim‟) pam, ka mali li dolisiri (ninsalinim‟) pam. Yaha! O bi mali li m-birgiri so, naɣila ninvuɣu shεba ban kpee yi.
  • 27. Ninvuɣu shεba ban yiɣisiri Naawuni daalikauli di gbaabu nyaaŋa, ka ŋmaari binshεɣu Naawuni ni yεli ni bε tuɣi (dina n-nyɛ dɔɣim ni simli), ka saɣindi tiŋgbani yaaŋa zuɣu, bannim’ maa n-nyε ninvuɣu shεba ban kɔhi lu.
  • 28. Wula ka yi niŋdi gutulinsi ni Naawuni, ka daa nyɛla kpiimba, ka O neei ya, din nyaaŋa ka O kuri ya, ka ti lahi yɛn neei ya (Zaadali), din nyaaŋa, O sani ka bε yεn ti labisi ya.
  • 29. Ŋuna n-nyε Ŋun nam binshɛɣu kam din be tiŋgbani yaaŋa zuɣu nzaŋ tin ya, din nyaaŋa ka O ŋmalgi kpa sagbana, ka nam li sagbana ayɔpɔin, Ŋuna n-lahi nyɛ binshɛɣu kam Baŋda.
  • 30. (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli a Duuma ni daa yεli Malaaikanima: “Achiika! N (Mani Naawuni) nyɛla Ŋun yɛn zali gbaŋlana so tiŋgbani yaaŋa zuɣu (ka o nyɛ ŋun ʒeya n-ti Mani Naawuni), ka bɛ (Malaaikanim‟) yεli: “Di ni bɔŋɔ! A yɛn zalila ŋun yɛn ti be di (Dunia) puuni n-saɣinda, ka kpaari ʒima? Ka tinim’ simsiri A ni paɣibu, ka tibgiri A nam?” Ka O yεli: “Achiika! M-mi binshɛɣu yi ni ʒi.”
  • 31. Ka O (Naawuni) baŋsi Annabi Adam yuya zaasa (binshɛɣu kam O ni nam), ka naan zaŋ li sɔŋ Malaaikanima, ka yεli ba: “Baŋsim ya ma binyεr’ shεŋa dimbɔŋɔ maa yuya, yi yi nyɛla yεlimaŋli nima.” ka tibgiri A nam?” Ka O yεli: “Achiika! M-mi binshɛɣu yi ni ʒi.”
  • 32. Ka bɛ (Malaaikanim’) yεli: “A nam simsiya, ti ka baŋsim naɣila A ni baŋsi ti shεli, achiika! Nyini n-nyɛ Baŋda, Yεmgoliŋgalana.”
  • 33. Ka O (Naawuni) yεli: “Yaa nyini Adam! Baŋsim ba di yuya.”
  • 34.Saha shεli o (Annabi Adam) ni baŋsi ba Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa yεli Malaaikanima: “Niŋmi ya suzuuda n-ti Adam,” ka bɛ shiri niŋ suzuuda maa, naɣila Ibliisa (shintaŋ) n- daa zaɣisi, ka tibgi o maŋa, ka daa pahi gutulunim’ puuni. di yuya, ka O yεli: “M-bi yεli ya ni achiika! M-mi din sɔɣi sagbana mini tiŋgbani ni, ka lahi mi binshɛɣu yi (Malaaikanim‟) ni niŋdi polo ni, ni yi ni sɔɣiri shɛli?”
  • 35. Yaha! Ka Ti (Tinim’ Naawuni) yεli: “Yaa nyini Adam! A mini a paɣa (Hawa) ʒinimi Alizanda puuni. Yaha! Dim ya di puuni ni vuhim luɣilikam yi ni bɔra, amaa! Di miri ya ti’ shεli dimbɔŋɔ maa, ka ti pahi zualindiriba ni.”
  • 36. Ka shintaŋ chɛ ka bɛ niriba ayi maa sargi ka chɛ li (Alizanda maa), ka yihi ba bɛ ni daa be (nyεɣisim) shεli puuni maa. Ka Ti (Tinim’ Naawuni) yεli: “Sheemi ya (tiŋgbani ni), amaa! Yi puuni zuɣu, ni yi nyεɣisim wumbu hali ni saha biɛla.”
  • 37. Ka Annabi Adam deei yεltɔɣa shɛŋa o Duuma sani, ka O deei o tuuba. Achiika! O nyɛla Tuubadeera, Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 38. Ka Ti yεli (Adam mini o paɣa maa): “Yi zaasa sheemi ya di (Alizanda maa) puuni na,” di yi ti niŋ ka dolsigu kan ya na N (Mani Naawuni) sani, tɔ! Ŋun kam ti doli N dolsigu maa, tɔ! Dabiεm shεli ti ka bɛ zuɣu, bɛ mi ti bi yɛn niŋ suhusaɣiŋgu (Zaadali).
  • 39. Yaha! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali, ka labsi Ti (Tinim’ Naawuni) aayanim’ ʒiri, tɔ! Bannima n-nyɛ buɣum bihi, ka bɛ nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni.
  • 40. Yaa yinim’ Israaila bihi! Teemi ya ni‟ima shεŋa N (Mani Naawuni) ni niŋ ya, ka pali ya Ma N daalikauli, m-gba nyɛla Ŋun yɛn pali ya yi daalikauli. Yaha! Zom ya N (Mani Naawuni) ko.”
  • 41. “Yaha! Tim ya yεlimaŋli ni N (Mani Nawwuni) ni siɣisi shɛli (Alkur‟aani) na, ka di nyɛ din tiri yεlimaŋli ni din pun be yi sani (Attaura ni Injiila, bee Old Testament mini Gospel), ka miri ya ka yi leei piligu ban yɛn niŋ gutulunsi ni dina. Yaha! Di zaŋ ya N (Mani Naawuni) aayanim’ taɣi ka deei liɣiri biɛla. Dinzuɣu zom ya N (Mani Naawuni) ko.”
  • 42. Yaha! Di zaŋ ya yεlimaŋli mini ʒiri n-tuui gari taba, ka sɔɣiri yεlimaŋli, ka mi nyɛla ban mi (din nyɛ yɛlimaŋli).
  • 43. Yaha! Puhimi ya jiŋli, ka tin ya zaka, ka kurim ya n-ti Naawuni m-pahi ninvuɣu shεba ban kurindi zuɣu.
  • 44. Di ni bɔŋɔ, yi puhirila ninsalinim’ ni tuunviɛla tumbu ka tamdi yi maŋ’ yεla, ka nyɛla ban karindi liitaafi. Di ni bɔŋɔ, yi pala ban yɛn niŋ haŋkali?
  • 45. Yaha! Bom ya sɔŋsim ni suɣulo, n-ti pahi jiŋli puhibu, achiika! Di (Jiŋli puhibu maa) nyɛla yεlitimsili (n-ti ninsalinima) naɣila ban zɔri Naawuni.
  • 46. Bana n-nyε ninvuɣu shεba ban dihi- tabli ni bɛ tin laɣim ni bɛ Duuma. Yaha! Ka bɛ dihitabli ni achiika! O sani ka bε yεn ti labi na.
  • 47. (Ka Naawuni yεli): “Yaa yinim’ Israaila bihi! Teemi ya ni‟ima shεŋa N-ni niŋ ya. Yaha! Achiika! Mani (Naawuni) n- tibgi ya (yi Zaamani puuni) binnamda zuɣu.
  • 48. Yaha! Zom ya dabisi’ shεli nyεvuli ni ti ku tooi niŋ di nyεvuli kpee anfaani shεli, bɛ mi ku deei suhudeei di sani. Yaha! Bɛ ku deei maŋ zuɣu yobu di sani (ninsala ku tooi zaŋ binshɛɣu yo ka deegi o maŋa), bɛ (chɛfurinim’) mi pala bɛ ni yɛn sɔŋ shεba.
  • 49. Yaha! Teemi ya saha shεli Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa tilgi ya (Israaila bihi) ka chɛ Fir‟auna niriba, bɛ daa chɛmi ka yi lamdi azaaba bεɣu, ka kɔriti yi bidibsi, ka naan chɛri yi bipuɣinsi, ka ŋɔ maa daa nyɛ dahimbu zaɣititali din yi yi Duuma sani na.
  • 50. “Yaha! Teemi ya saha shεli Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa pirigi mɔɣili la sunsuuni n-tin ya, dinzuɣu ka Ti tilgi ya (ka chɛ kodili), ka chɛ ka di di Fir’auna niriba, ka yi kuli yuunda.”
  • 51. Yaha! Teemi saha shεli Ti (Tinim’ (Naawuni) ni daa gbaai Annabi Musa alikauli yuŋ yuŋ bεɣu pihinahi, din nyaaŋa ka yi (Israaila bihi) gbibi naɣibila (ka di nyɛ yi ni jεmdi shɛli), ka nyεla ban di yi maŋ zualinsi.
  • 52. Din nyaaŋa, ka Ti (Tinim Naawuni) chε m-paŋ ya, domin achiika! Yi leei ban paɣira.
  • 53. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa ti Annabi Musa litaafi (Attaura, bee Old Testament), ni din wolgiri yεlimaŋli mini ʒiri, domin achiika! Yi ni dolsi.
  • 54. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Annabi Musa ni daa yεli o niriba: “Yaa yinim’ n niriba! Yi di yi maŋ’ zualinsi ni yi ni gbibi naɣibila ka di nyɛ yi ni jɛmdi shɛli maa. Yaha! Niŋmi ya tuuba n-labi Ŋun nam ya sani, dinzuɣu kum ya yi maŋsi, dina n-nyɛ zaɣiviɛlli ntin ya Ŋun nam ya sani, ka O (Naawuni) naan deei yi tuuba.” Achiika! O nyεla Tuubadeera, Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 55. Yaha! (Yaa yinim’ Israaila bihi)! Teemi ya saha shεli yi ni daa yεli: “Yaa nyini Musa! Di kariya ka ti ti a yεlimaŋli naɣila ti nyala Naawuni polo ni,” dinzuɣu ka tahigu la daa gbaai ya, ka yi kuli yuunda.
  • 56. Din nyaaŋa, ka Ti (Tinim’ Naawuni) daa neei ya yi kpibu nyaaŋa,domin achiika! Yi ni paɣi.
  • 57. Yaha! Ka Ti (Tinim’ Naawuni) daa chɛ ka sagbaŋ leei mahim yi zuɣusaa, ka lahi siɣisi ya Manna mini Salwa zuɣusaa na, ka yεli ya: “Dim ya Ti ni largi ya bindir’ suŋ shεŋa puuni.” Bɛ mi daa bi di Ti (Tinim’ Naawuni) zualinsi, amaa! Bɛ maŋ’ ka bɛ daa di zualinsi.”
  • 58. Yaha! Teemi ya saha shεli Ti ni daa yεli: “Kpεm ya tiŋ ŋɔ (Baitul Mukaddas) ni n-ti din ya di puuni luɣulikam yi ni bɔra ni vuhim. Yaha! Kpεm ya di dindoli ni ka nyɛla ban filindi yi maŋa n-tiri Naawuni, ka yεli ya: “Chɛli ti taya m-paŋ ti. Ti (Tinim’ Naawuni) ni chε yi taali bihi m-paŋ ya. Yaha! Ni baalim, Ti ni pahi tuunsumanim’ sanyoviɛlli.”
  • 59. Ka ninvuɣu shεba ban di zualinsi maa taɣi yεltɔɣa shεli din wolgi ka chɛ yɛltɔɣa shɛli bɛ ni yεli ba ni bɛ yεli maa, ka Ti chε ka azaaba shee ninvuɣu shɛba ban di zualinsi maa zuɣu, domin bɛ ni daa kpee yi maa zuɣu.
  • 60. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli (Annabi) Musa ni daa suhi sakom ni o ti o niriba, ka Ti (Tinim’ Naawuni) yεli (Annabi Musa): “Zaŋmi a jaangbee ŋɔ maa n-fεbi kuɣuli ŋɔ. (ka o zaŋ jaangbee maa n-fεbi kuɣuli maa), ka di puhi kɔbilinina pia ni ayi, ka (bɛ Israaila zuliyanim’ pia ni ayi maa) zaɣiyino kam baŋ o nyubu shee, (ka Naawuni yεli ba): “Dim ya ka nyu Naawuni daarzichi puuni, ka miri ya ka yi tumdi bibɛlim tiŋgbani yaaŋa zuɣu, ka shiri nyɛla ban saɣinda.”
  • 61. Yaha! Teemi ya saha shεli yi (Israa-ila bihi) ni daa yεli: “Yaa nyini Musa! Di kariya ka ti niŋ suɣulo ni bindir’ yini, dinzuɣu suhimi a Duuma n-ti ti, ka O yihi ti bindiri’ shɛli din bindi tiŋgbani ni na, ni di ʒevari, ni di yɔɣili (kumkumba), ni di daalikama ni di tuya (waache), n-ti pahi di daalibasa. (Ka Annabi Musa) yεli: “Di ni- bɔŋɔ, yi bɔrimi ni yi zaŋ (Naawuni ni tin ya) alheeri shεli ŋɔ maa n-taɣi ka deei binshɛɣu din bi paai li?” Tɔ! Sheemi ya n-chaŋ tiŋgbani shɛli ni, yi ni nya binshεɣu yi ni suhi maa, ka bɛ (Naawuni) zaŋ filiŋ mini chɔɣinsi n-ti ba, ka bɛ labi ni Naawuni sujee, dama bɛ daa nyɛla ban niŋdi chεfuritali ni Naawuni aayanima, ka kuri Annabinim’ ka di pa ni yεlimaŋli soli. Lala maa, domin bɛ ni daa kpe Naawuni taali ni maa zuɣu, ka daa nyɛla ninvuɣu shɛba ban kpahiri yεɣiri targa.
  • 62. Achiika! Ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli (Muslinnima), n-ti pahi Yahuudunima, ni Nashaaranima, ni ban zaɣisi adiini kam ka jεmdi Malaaikanima, (bɛ puuni) ban ti Naawuni yεlimaŋli (kamani Abdullahi Ibn Salam ni daa ti Annabi Muhammadu yɛlimaŋli shɛm), ka ti Zaadali yεlimaŋli, ka tum tuunvεlli, tɔ! Bɛ mali bɛ sanyoo bɛ Duuma (Naawuni) sani. Yaha! Bɛ ti bi yɛn zo dabiεm shεli (n-zaŋ chaŋ Chiyaama daazaaba), bɛ mi ti ku mali suhusaɣiŋgu (ni bi ni chɛ shɛli bɛ nyaaŋa Dunia puuni).
  • 63. Yaha! Teemi ya saha shεli Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa gbaai alikauli ni yinima. Yaha! Ka Ti wuɣi Tuuri zoli yi zuɣusaa (ka yεli ya): “Gbibi ya Ti ni tin ya shɛli ŋɔ maa ni yaa (yɛlimaŋli), ka teei ya din be di puuni, achiika! Yi ni zo Naawuni.
  • 64. Din nyaaŋa, ka yi (Israaila bihi) lԑbi biri, di yi pala Naawuni pini ni O nambɔ-zɔbo yi zuɣu, yi naan leei ban niŋ ashaara.
  • 65. Yaha! Achiika! Yi (Israila bihi) mi yi puuni ninvuɣu shεba ban daa kpahi yεɣi Asibri dabsili la yεltɔɣa ni, ka Ti (Tinim’ Naawuni) daa yεli ba: “Leemi ya jansi ka nyɛla ban filiŋ.”
  • 66. Dinzuɣu, ka Ti (Tinim’ Naawuni) zali li ka di nyɛ tibdargibo n-zaŋ ti ban be bɛ tooni, ni ban yɛn doli bɛ nyaaŋa. Yaha! Ka di nyɛla wa‟azu n-zaŋ ti wuntizɔriba.
  • 67. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Annabi Musa ni daa yεli o niriba: “Achiika! Naawuni puhi ya mi ni yi kɔrgi nahu, ka bɛ yεli: “Di ni bɔŋɔ, a maandi ti la ansarsi?” Ka o yεli: “M-bɔri taɣibu Naawuni sani, ni n-ti pahi ninvuɣu shεba ban ʒi puuni.”
  • 68. Ka bɛ yεli: “(Yaa nyini Musa)! Suhimi a Duuma n-ti ti, ka O kahigi neei ti naɣi so ŋun bala maa,” ka o yεli: “Achiika! O (Naawuni) yεrimi ni o nyεla naɣi so ŋun bi kurigi pam, o mi pala naɣisaa, o nyεla ŋun be di sunsuuni, dinzuɣu tummi ya bɛ ni puhi ya shεm maa.”
  • 69. Ka bɛ yεli: “(Yaa nyini Musa)! Suhimi a Duuma n-ti ti, ka O baŋsi ti o (nahu maa) nimgbiŋkom ni nyε shεli,” ka o yεli: “Achiika! O (Naawuni) yεrimi ni o nyɛla naɣidozim (naɣiʒee, ka o nimgbiŋkom zilgi, ka palgiri ban yuundi o suhu.”
  • 70. Ka bɛ yεli: “(Yaa nyini Musa)! Suhimi a Duuma n-ti ti, ka O wuhi ti o ni nyɛ naɣi so, dama achiika! Niɣi ŋmani taba ti sani. Amaa! Naawuni yi saɣi, ti nyɛla ninvuɣu shεba ban yɛn dolsi.”
  • 71. Ka o yεli: “Achiika! O yɛrimi ni o (nahu maa) pala naɣi so bɛ ni baligi ka mali o n-kɔri tiŋgbani ni, o mi bi yɔɣiri bindira kom, o nyɛla ŋun mali alaafee, o mi nimgbiŋkom bi gabi,” ka bɛ yεli: “Pumpɔŋɔ a kana ni yεlimaŋli,” ka bɛ naan kɔrigi o (nahu maa), amaa! Bɛ daa chɛ biɛla ni bɛ zaɣisi li niŋbu.
  • 72. Yaha! Teemi ya saha shεli yi (Israaila bihi) ni daa yihi nyεvuli, ka mali li mεhiri taba, ka Naawuni mi nyε Ŋun yɛn yihi binshɛɣu yi ni sɔɣiri maa polo ni.
  • 73. Ka Ti (Tinim’ Naawuni) yεli: “Zaŋmi ya o (nahu maa) yεɣi shεli nfεbi ŋun kpi maa,” (ka yi niŋ lala, ka kum maa shiri neei). Tɔ! Lala ka Naawuni yɛn ti neei kpiimba, dinzuɣu ka O baŋsiri ya O nam yɛlikpahinda, achiika! Yi nyɛla ban yɛn niŋ haŋkali.
  • 74. Din nyaaŋa, ka yi (Israaila bihi) suhiri kuui ka leei kamani kuɣa la, bee ka di kuui n-gari lala, domin kuɣa maa puuni shεŋa beni ka kulibɔna gbiɣiri di puuni na. Yaha! Achiika! Di (kuɣa maa) puuni shεŋa beni n-tahira, ka kom yiri di puuni na. Yaha! Achiika! Di (kuɣa maa) puuni shεŋa beni mbilgiri luri tiŋgbani ni na, domin Naawuni dabiɛm zuɣu. Yaha! Naawuni pala Tamda ni yi tuuntumsa.
  • 75. Di ni bɔŋɔ, yi (Muslinnim‟) malila tamaha ni bɛ (Yahuudunim’) ni tin ya yεlimaŋli, ka di nyɛla bɛ puuni shεba daa wumdila Naawuni yεltɔɣa, din nyaaŋa ka bɛ lebgiri li (bɛ suhuyubu) bε ni baŋ li naai, ka nyɛla ban mi (ni di nyɛla Naawuni yɛltɔɣa)?
  • 76. Yaha! Bɛ (Munaafichinim’) yi ti tuhi ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli soli, bɛ yεrimi: “Tinim’ ti Naawuni yεlimaŋli,” amaa! Bɛ shɛba yi ti tuhi taba soli, bɛ yεrimi: “Di ni bɔŋɔ, yi yεri ba (Muslinnim’ maa) la ashili shεli Naawuni ni baŋsi ya, ni bɛ ti zaŋ li n-nya daliri shεli yi zuɣu yi Duuma (Naawuni) sani. Di ni- bɔŋɔ, yi ku niŋ haŋkali?
  • 77. Di ni bɔŋɔ, bɛ bi mi ni achiika! Naawuni mi binshɛɣu bɛ ni sɔɣira, ni binshɛɣu bɛ ni yihiri polo ni?
  • 78. Yaha! Bɛ (Yahuudunim’ maa) puuni shεba nyεla ban bi mi karim, bɛ mi ʒi sabbu, naɣila tamaha yoya, bɛ mi ka shɛli ni naɣila bɛ biεhindimi.
  • 79. Azaabakpeeni be ninvuɣu shεba ban sabri litaafi ni bɛ nuhi, din nyaaŋa ka bɛ naan yεra: “Ŋɔ maa yila Naawuni sani na,” domin bɛ zaŋ li n-taɣi ka deei liɣiri biɛla. Tɔ! Azaabakpeeni be bɛ zuɣu domin bɛ ni zaŋ bɛ nuhi sabi binshɛɣu maa zuɣu. Yaha! Azaabakpeeni be bɛ zuɣu domin tuunshɛŋa bɛ ni tumdi maa zuɣu.
  • 80. Yaha! Ka bɛ (Israaila bihi) yεli: “Di kariya ka buɣum shihi ti naɣila dabsa shεŋa din mali kalinli puuni (dabsa shεŋa bɛ ni daa zaŋ jεm naɣibila maa).” maa).” (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Di ni bɔŋɔ, yi gbaaila alikauli shεli Naawuni sani ka dinzuɣu chɛ ka Naawuni ku saɣi yiɣisi lala alikauli maa, bee yi yεrila yi ni ʒi shɛli ka mali li m-pari Naawuni?
  • 81. Wumma! Ŋun ti tum tuumbe’ shεli, ka di taya gili o niŋ sunsuuni, tɔ! Bannim’ maa n-nyε buɣum bihi, ka nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni.
  • 82. Yaha! Ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli, ka tum tuunviεla, tɔ! Bana n-nyɛ Alizanda bihi, ka bɛ nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni.
  • 83. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa gbaai alikauli ni Israaila bihi (ka yεli ba): “Di jεm ya shɛli pahi Naawuni zuɣu, ka be bɛrisuŋ ni yi ba ni yi ma, ni yi dɔɣiriba, ni kpibsi mini nandamba. Yaha! Yεlimi ya ninsalinim’ din vεla. Yaha! Puhimi ya jiŋli, ka tin ya zakka, din nyaaŋa, ka yi (Israaila bihi) lԑbi biri, naɣila yi puuni bɛla, ka yi lahi nyɛla ban zaɣisira (yɛlimaŋli).
  • 84. Yaha! Teemi ya saha shεli Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa gbaai ya (Israaila bihi) alikauli (ka yεli): “Miri ya ka yi kpaari yi ʒima, ka miriya ka yi yihiri yi maŋsi yi yiŋsi ni, din nyaaŋa, ka yi saɣi ka dihitabli, ka nyɛla ninvuɣu shɛba ban diri di shɛhira.
  • 85. Din nyaaŋa, ka yi bambɔŋɔnim’ zaɣisi ka kuri yi maŋsi, ka yihiri yi puuni shεba bɛ yiŋsi puuni, ka yi naan sɔŋdi taba bɛ zuɣu, ka di nyɛla ni Naawuni taali kpɛbu mini zualinsi ni putɔɣu. Amaa! Bɛ yi nyɛla tobdaba kan ya na, ka yi naan yɔri bɛ zuɣu ka deeri ba, ka di mi nyεla haraamu n-tin ya ni yi yihi ba bɛ yiŋsi puuni. Di ni bɔŋɔ, yi tirila yi litaafi (Attaura) maa yεɣi shεli yεlimaŋli, ka niŋ chɛfuritali ni yεɣi shεli? Dinzuɣu, ŋun ti tum lala yi puuni, tɔ! O ka sanyoo naɣila filiŋ Dunia biεhigu puuni. Yaha! Ka bɛ yɛn ti zaŋ o n-labsi ti niŋ azaabakpeeni puuni Zaadali. Dinzuɣu, Naawuni pala Tamda ni yi tuuntumsa.
  • 86. Bana n-nyɛ ninvuɣu shɛba ban zaŋ bɛ Dunia biεhigu n- taɣi bɛ Chiyaama, dinzuɣu bɛ ti bi yɛn baligi ba azaaba, bɛ mi ti bi yɛn sɔŋ ba.
  • 87. Yaha! Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) daa ti Annabi Musa litaafi (Attaura, bee Old Testament), ka Ti lahi zaŋ tuumba n- dolsi o nyaaŋa. Yaha! Ka Ti ti Annabi Issa Mariam bia dalirinim’ din be polo ni, ka kpaŋsi o ni Malaaika Ziblila. (Yaa yinim’ Israaila bihi)! Di ni bɔŋɔ, saha shεli kam ka tumo ti kan ya na ni din bi saɣisi yi suhuyurlim, yi tibgirila yi maŋa (ka zaɣisi li)? Ka yi labsi tuun’ shɛba ʒirinima, ka kuri bɛ puuni shεba (kamani Annabi Yahaya mini Annabi Zakariya).
  • 88. Yaha! Ka bɛ (Israaila bihi) yεli: “Binwɔri m-be ti suhiri ni, (dinzuɣu ti ku tooi wum Muhammadu yεltɔɣa).” Chɛli gba! Naawuni narimbu be bɛ zuɣu domin bɛ chεfuritali maa zuɣu, dinzuɣu biɛla ka bɛ tiri yεlimaŋli.
  • 89. Yaha! Saha shεli litaafi (Alkur’aani) ni kaba (bɛ Yahuudunim) na Naawuni sani n-ti dihitabli ni din be bɛ sani (Attaura mini Injiila), ka bɛ daa nyɛla ban bɔri nasara ninvuɣu shɛba ban niŋ chɛfuritali maa zuɣu, pɔi ni Annabi Muhammadu kandi na. Amaa! Saha shεli bɛ ni mi shεli yɛla maa (Annabi Muhammadu) ni ti kaba na, ka bɛ niŋ o chɛfuritali. Tɔ! Naawuni narimbu be chɛfurinim’ zuɣu.
  • 90. Binshɛɣu bɛ ni zaŋ bɛ maŋ’ kɔhi ka deei maa niŋ din be, domin bɛ niŋ chεfuritali ni Naawuni ni siɣisi shɛli na, ka di nyɛla nyuli zuɣu, domin bɛ bi bɔri ni Naawuni siɣisi O pini na n-ti O ni bɔri so O daba puuni, ka bɛ labi na ni (Naawuni) sujee n-ti pahi sujee zuɣu. Yaha! Filiŋ daazaaba be chεfurinim zuɣu (Zaadali).
  • 91. Yaha! Bɛ yi ti yεli ba (Israaila bihi): “Tim ya yεlimaŋli ni Naawuni ni siɣisi shɛli na,” ka bɛ yεli: “Tinim’ tiri yεlimaŋli ni bɛ ni daa siɣisi shɛli n-ti ti na (dina n-nyɛ Attaura ni Injiila, bee Old Testament mini Gospel), ka naan niŋdi chεfuritali ni (Alkur‟aani shεli) din kana di nyaaŋa, ka di mi nyɛla din tiri yεlimaŋli ni litaafi shεŋa din be bɛ sani maa. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Ka bozuɣu ka yi daa pun kuri Naawuni Daanabinima, yi yi di shi r i nyεla ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli?
  • 92. Yaha! Achiika! Annabi Musa daa kan ya na ni dalirinim’ din be polo ni, ka yi gbibi naɣibila la ka di nyɛ yi ni jɛmdi shɛli) o nyaaŋa, ka nyɛla zualindiriba.
  • 93. Yaha! Teemi ya saha shεli Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa gbaai alikauli ni yinima (Israila bihi), dinzuɣu ka Ti wuɣi Tuuri zoli la yi zuɣusaa ka yεli ya: “Gbibi ya Ti ni tin ya shɛli ŋɔ ni yaa (yɛlimaŋli), ka wum ya (Mani Naawuni yεltɔɣa). Ka bɛ yεli: “Ti wum ya, ti mi zaɣisi ya.” Yaha! Ka bɛ (Naawuni) zaŋ naɣibila maa yurlim niŋ bɛ suhuri ni domin bɛ chεfuritali zuɣu. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Yi iimaansili (yɛlimaŋtibo) ni puhiri ya shɛli niŋbu maa nyɛla din be, yi yi di nyεla ban ti Naawuni yεlimaŋli.”
  • 94. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Alizanda yi nyεla din gahim ʒe yi (Yahuudunim’) ko zuɣu Naawuni sani ka pa ni ninvuɣu shɛba yaha, tɔ! Yin niŋmi ya kpibu kore, di yi shiri niŋ ka yi nyεla yεlimaŋli nima.”
  • 95. Di kariya ka bɛ niŋ di (kpibu maa) kore domin bɛ nuhi ni daŋsi tuumbe’ shεŋa zuɣu. Tɔ! Naawuni nyεla Ŋun mi zualindiriba.
  • 96. (Yaa nyini Annabi)! Achiika! A ni nya ba (Yahudunim’ maa) ka bana n-nyɛ ninvuɣu shεba ban yu (Dunia) bεhigu n- gari ninsalinim’ zaasa, ni ban jεmdi buɣa, bɛ zaɣiyino kam bɔrimi ni o niŋ yuun-tuhili (o nyɛvuli puuni), di mi ku tooi chɛ ka o niŋ katiŋ’ ka chɛ azaaba, hali bɛ yi ti o nyɛvuli waɣinli. Dinzuɣu Naawuni nyari bɛ tuuntumsa.
  • 97. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Ŋun nyɛ dim n-ti Malaaika Ziblila, tɔ! Ŋuna n-nyɛ Ŋun siɣisi li (Alkur‟aani) na n-ti niŋ a suhu ni ni Naawuni yɛda, ka di nyɛla din tiri yɛlimaŋli ni din be di tooni, ka lahi nyɛ dolsigu mini suhupɛlli lahibali n-ti ban ti Naawuni yɛlimaŋli.
  • 98. “Ninvuɣu so ŋun nyɛ dima n-ti Naawuni mini O Malaaikanima, ni O tuumba, ni Malaaika Zibliila, n-ti pahi Malaaika Munkaaila. Tɔ! Achiika! Naawuni gba nyɛla dim’ ti chεfurinima.”
  • 99. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) n- siɣisi dalirinim’ ti a na polo ni, amaa! So bi niŋdi li gutulunsi naɣila ninvuɣu shεba ban kpeei yi ka chε Naawuni soli.
  • 100. Di ni bɔŋɔ, saha shεli kam ka bɛ (Yahuudunim‟) yi ti gbaai alikauli shεli, bɛ puuni shεba zaŋdi li mi n-labi bɛ kpali nyaaŋa? Chɛli gba! Bɛ pam bi tila Naawuni yεlimaŋli.
  • 101. Yaha! Saha shεli tuun’ so (Annabi Muhammadu) ni daa ti kaba na Naawuni sani, n-ti kpaŋsiri din be bɛ sani maa, ka ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi (Yahuudu- nim‟) maa puuni shεba zaŋ Naawuni litaafi (Attaura) maa n-labi bɛ kpali nyaaŋa, kamani bɛ ʒi li mi.
  • 102. Yaha! Ka bɛ doli alzin’ shintana ni daa karim binyɛri shɛŋa Annabi Sulemana nam ʒemana puuni.Annabi Sulemana daa bi niŋ chεfuritali, amaa! Alizin’ shintana maa n-daa niŋ chεfuritali, ka bɛ naan wuhiri ninsalinim’ sihira, n- ti pahi bɛ ni daa siɣisi binyεri shεŋa na ti ti Malaaika- nima ayi ban daa be Baabiila (Babylon) tiŋgbani ni la, bana n-daa nyɛ Haaruuta mini Maaruuta.Yaha! Bɛ (Malaaikanima ayi maa) daa bi baŋsiri so (sihira maa) naɣila bɛ yεlimi: “Achiika! Ti nyɛla dahimbu (Naawuni sani n-zaŋ ti yi ninsalinima), dinzuɣu miri ka a niŋ chεfuritali, ka bɛ (ninsalinim’) bɔhindi din wolgiri doo mini o paɣa sunsuuni bɛ (Malaaikanim’ ayi maa) sani, amaa! Bɛ mi pala ban yɛn tooi niŋ so chuuta naɣila ni Naawuni saɣiti. Ka bɛ (ninsalinim‟) naan bɔhindi din niŋdi ba chuuta, ka bi niŋdi ba anfaani. Achiika! Bɛ (ninsalinim‟) mi ni ninvuɣu so ŋun zaŋ o iimaansili n-taɣi li (sihira maa) ti ka tarli Zaadali. Yaha! Bɛ ni zaŋ bɛ maŋ’ taɣi binshɛɣu maa nyɛla din be, bɛ yi di nyɛla ninvuɣu shεba ban mi.
  • 103. Yaha! Bɛ yi di ti yεlimaŋli ka zo Naawuni, tɔ! Achiika! Sanyoo din gari lala di be Naawuni sani, bɛ yi di nyɛla ninvuɣu shεba ban mi.
  • 104. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Di yεli ya (Naawuni tumo): “Raa‟inaa,” (kamani Yahuudunim’ ni yɛri Annabi shɛm ka di nyɛ turi la) amaa! Yεlimi ya: “Unzurnaa (naɣisim n-ti ti hali ka ti ti baŋ a ni wuhiri ti shɛli maa),” ka wum ya. Yaha! Azaaba- kpeeni be chεfurinim’ zuɣu.
  • 105. Ninvuɣu shεba ban niŋ chɛfuritali Yahuudu mini Nashaaranim’ puuni, n-ti pahi ninvuɣu shεba ban jɛmdi binshɛɣu m-pahi Naawuni zuɣu maa bi bɔri ni bɛ siɣisi ya (yi Muslinnim‟) alheeri shεli na yi Duuma sani. Naawuni mi gahindila O ni bɔri so ni O nambɔzɔbo. Yaha! Naawuni nyɛla Pintitali lana.
  • 106. Ti (Tinim’ Naawuni) na ʒin nyɛhi aaya shεli (ka tahi fukumsi shεli na), bee ka Ti chɛ ka yi (Muslinnim‟) tam li (yi suhiri ni), naɣila Ti tahila din gari li na, bee di ŋmali. (Yaa nyini ninsala chεfura)! Di ni bɔŋɔ, a bi mi ni achiika! Naawuni nyɛla Toora binshɛɣu kam zuɣu?
  • 107. (Yaa nyini ŋun gbilsiri tibli)! Di ni -bɔŋɔ, a bi mi ni achiika! Sagbana ayɔpɔin mini tiŋgbani yiko bela Naawuni sani? Yi (ninsalinim‟) mi ka ŋun taɣiri ya, bee ŋun yɛn sɔŋ ya, ka pa ni Naawuni.
  • 108. Bee yi bɔrimi ni yi bɔhi yi tumo (Annabi Muhammadu) kamani bɛ (Yahuudunim‟) ni daa bɔhi Annabi Musa pɔi ni ŋɔ maa shɛm? Tɔ! Ŋun ti zaŋ chεfuritali n-taɣi o iimaansili, achiika! O bɔrgi ya ka chɛ sochibga.
  • 109. Ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi maa (Yahuudu mini Nashaaranim‟) pam bɔrimi ni bɛ lebgi ya (yi Muslinnima) ka yi leei chεfurinim’ yi iimaani nyaaŋa saha shɛli yεlimaŋli ni yi polo ni n-ti ba, ka di nyɛla nyuli din be bɛ suhiri ni zuɣu. Dinzuɣu, chεli ya ba, ka chε m-paŋ ba hali ka Naawuni ti tahi O zaligu na. Achiika! Naawuni nyɛla Toora binshɛɣu kam zuɣu.
  • 110. Yaha! Puhimi ya jiŋli, ka tin ya zaka, alheeri tuun’ shεli yi ni daŋsi n-ti yi maŋa, tɔ! Yi ni nya li (di sanyoo) Naawuni sani, achiika! Naawuni nyɛla Ŋun nyari yi tuuntumsa. ni yi polo ni n-ti ba, ka di nyɛla nyuli din be bɛ suhiri ni zuɣu. Dinzuɣu, chεli ya ba, ka chε m-paŋ ba hali ka Naawuni ti tahi O zaligu na. Achiika! Naawuni nyɛla Toora binshɛɣu kam zuɣu.
  • 111. Ka bɛ (Yahuudu mini Nashaaranim‟) naan yεli: “(Zaadali) Di kariya ni so ti kpe Alizanda, naɣila ninvuɣu so ŋun nyɛ Yahuudu bee Nashaara, dina n-nyɛ bɛ tahama ni nyɛ shɛli. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Tahimi ya yi daliri na, yi yi nyɛla ninvuɣu shεba ban mali yεlimaŋli.”
  • 112. Wumma! Ninvuɣu so ŋun zaŋ o maŋ’ ti Naawuni (Muslimi), ka nyɛla ŋun tumdi tuunsuma, tɔ! O sanyoo bela o Duuma (Naawuni) sani.Yaha! Bɛ (lalanim‟) ti ka dabiεm shεli (Zaadali), bɛ mi ti bi yɛn niŋ suhusaɣiŋgu.
  • 113. Ka Yahuudunim’ yεli: “Nashaaranim’ ka shɛli noli ni,” ka Nashaaranim’ gba yεli: “Yahuudunim’ ka shɛli noli ni,” ka bɛ mi (zaɣiyino kam) nyɛla ban karindi litaafi, Lala ka ban ʒi karim (Larbunim’ puuni) gba yɛri (Anaabi Muhammadu) kamani bɛ ni kuli yari shεm ŋɔ maa. Tɔ! Naawuni ni ti niŋ fukumsi bɛ sunsuuni Zaadali, domin bɛ ni ŋmεri namgbankpeeni shεli maa zuɣu.
  • 114. Yaha! So n-kani nyɛ zualindira n-ti lahi paai ninvuɣu so ŋun mɔŋ ni bɛ di boli Naawuni yuli jiŋa puuni, ka zo n-gili di wurimbu zuɣu. Tɔ! Lalanim’ maa bi tu kamaata ni bi kpe li (jiŋa maa puuni) naɣila bɛ nyɛla ban zɔri dabiɛm. Filiŋ be bɛ zuɣu Dunia bεhigu puuni. Yaha! Azaaba din bara be bɛ zuɣu Chiyaama.
  • 115. Yaha! Naawuni n-nyɛ Ŋun su wulinluhili mini wulimpuhili, dinzuɣu, luɣulikam ka yi (Muslinnim‟), ŋmalgi kpa (yi jiŋli puuni), tɔ! Naawuni bela nimaa ni. Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun yεlgiri O pini n-tiri O daba, ni Baŋda.
  • 116. Ka bɛ (Yahuudu mini Nashaaranima) naan yεli: “Naawuni mali bia.” O nam simsiya. Chɛli gba! Ŋuna (Naawuni) nnyɛ Ŋun su din be sagbana ni tiŋgbani ni. Yaha! Binshɛɣu kam gbargirila di maŋa n-tiri O (Naawuni) ni jεma.
  • 117. Ŋuna (Naawuni) n-nyɛ Ŋun pili sagbana mini tiŋgbani nambu, O yi ti yɛn zali O nam zaligu shɛli zuɣu, O yɛri li mi: “Leema, ka di leei.”
  • 118. Ka ninvuɣu shεba ban ʒi maa yɛli: “Di yi di niŋ ka Naawuni tɔɣisi ti yεltɔɣa, bee ka alaama shεli ka ti na? Tɔ! lala ka ban daa kana pɔi ni bana maa gba daa yεli bɛ yεligu ŋɔ maa tatabo, (tɛha) din be bɛ suhuri ni ŋmanila taba. Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) kahigirila aayanim’ polo ni n-ti ninvuɣu shεba ban dihitabli (ni Zaadali).
  • 119. (Yaa nyini Annabi)! Achiika! Ti (Tinim Naawuni) tim a mi na ni yεlimaŋli, ka a nyɛla ŋun tiri suhupiεlli lahibali (ni Alizanda), ka lahi nyɛ ŋun valsira (ni buɣum daazaaba), dinzuɣu bɛ ti ku bɔhi a buɣum bihi yεla.
  • 120. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Di kariya ka Yahuudu mini Nashaaranim’ niŋ a yɛdda naɣila a doli la bɛ daadiini. Tɔ! Yεlima: “Naawuni dolsigu n-nyɛ dolsigu.” Yaha! Achiika! A yi doli bɛ suhuyurlim baŋsim shεli din ka a ŋɔ na nyaaŋa, tɔ! A lahi ka ŋun yɛn taɣi a, a mi lahi ka sɔŋda.
  • 121. Ninvuɣu shεba Ti (Tinim’ Naawuni) ni ti ba litaafi (Yahuudu mini Nashaaranim’ puuni ban niŋ tuuba ka leei Muslinnima), ka bɛ karindi li (Alkur‟aani) ni di ni tu kamaata ni shεm, tɔ! Bannim’ maa shiri ti li yεlimaŋli. Amaa! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali ni dina, tɔ! Bannima n-nyɛ ninvuɣu shεba ban kɔhi lu.
  • 122. (Ka Naawuni yɛli): “Yaa yinim’ Israaila bihi! Teemi ya N- ni yolsi ya yolsigu shɛli. Yaha! Achiika! Mani n-nyɛ Ŋun tibgi ya (yi ʒamana puuni) binnamda zuɣu.”
  • 123. Yaha! Zom ya dabsi shεli nyɛvuli ni ti ku tooi niŋ di nyɛvuli kpee anfaani, bɛ mi ku deei maŋ’ zuɣu yɔbu di sani (ninsala ku tooi zaŋ o bia bee o daarzichi n-yo ka deegi o maŋa), suhudee mi ku tooi niŋ li anfaani, bɛ mi pala bɛ ni yɛn sɔŋ shɛba.
  • 124. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Annabi Ibrahima Duuma ni daa dahimmi o ni yɛltɔɣa shɛŋa, ka o (Annabi Ibrahima) daa pali li, ka O yεli: “Achiika! N-nyɛla Ŋun yɛn zali a ka a nyɛ toondana nti ninsalinima,” ka o yɛli: “Ni n zuliya gba puuni.” Ka O yεli: “N daalikauli maa, zualindiriba ti ka di puuni.”
  • 125. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa zali Ka’aba ka di nyɛ labbu shee ti ninsalinima, ka lahi nyɛ suhudoo shee n-ti ba. (Ka Naawuni yɛli): “Gbibi ya Makaamu Ibrahim (Annabi Ibrahima zaashee) ŋɔ maa ka di nyɛ jiŋli puhibu shee. Ka Ti gbaai alikauli n-zaŋ chaŋ Annabi Ibrahima mini Annabi Ismaaila sani (kadama): “Niŋmi ya N (Mani Naawuni) yili maa kasi n-zaŋ ti ninvuɣu shεba ban niŋdi tawaafi (ban gindi Ka‟aba), ni ban niŋdi i’itikaafi,. n-ti pahi ninvuɣu shεba ban kurindi tiri Naawuni, ka ŋmɛri gbiɛɣu.
  • 126. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Annabi Ibrahima ni daa yεli: “Yaa n Duuma (Naawuni)! Zalimi tiŋ ŋɔ maa (Maka) ka di nyɛla suhudoo shee, ka largi di puuni ninvuɣu shεba ban ti A yεlimaŋli ka ti Zaadali yεlimaŋli tiwola balibu kam.” Ka O (Naawuni) yεli: “Ŋun niŋ chεfuritali, tɔ! N (Naawuni) ni chɛ ka o wum nyɛɣisim bɛla (Dunia ŋɔ), din nyaaŋa ka N niŋ o talahi ni buɣum daazaaba. Yaha! Di labbu shee maa nyɛla din be .
  • 127. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Annabi Ibrahima ni daa kpiɣiri Ka‟aba nyɛbli (foundation) n-zaanda, ni Annabi Ismaaila, (ka bɛ niriba ayi maa yɛra): “Yaa ti Duuma Naawuni! Deemi ti suhigu. Achiika! Nyini n-nyɛ Wumda, ni Baŋda.”
  • 128. Yaa ti Duuma Naawuni! Zaŋmi ti niriba ayi ŋɔ maa leei ban zaŋ bɛ maŋ’ zaa n-ti A (Muslinnima), ka zaŋ ti zuliya puuni shɛba n-leei ban zaŋ bɛ maŋ’ zaa n-ti A.Yaha! Wuhimi ti ti jεma zaashɛhi, ka deei ti tuuba, domin achiika! Nyini n- nyɛ Tuubadeera, Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 129. “Yaa ti Duuma Naawuni! Timmi tuun’ so bɛ (Larbunim‟) puuni na, ka o ti karindi ba A aayanima, ka wuhiri ba litaafi (Alkur’aani) mini yεmgoliŋga (Sunnah), ka o simsiri ba. Achiika! A nyɛla Nyɛŋda, ni Yεmgoliŋga lana.
  • 130. Yaha! Ŋuni n-leei zaɣisi Annabi Ibrahima daadiini (Muslinsi daadiini) m-pahila ninvuɣu so ŋun labsi o maŋ’ jɛrigu. Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) n-gahim o (Annabi Ibrahima) Dunia puuni.Yaha! Achiika! Ka o yɛn ti be ninvuɣu suma ni Chiyaama.
  • 131. (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli o (Annabi Ibrahima) Duuma ni daa yεli o: “Zaŋmi a maŋ’ zaasa ti Naawuni (leemi Muslimi),” ka o yεli: “N zaŋ m maŋ’ zaa n-ti binnamda Duuma.”
  • 132. Ka Annabi Ibrahima zaŋ li n-saɣisi o bihi, ni Annabi Ya‟akuba (ka bɛ yɛra): “Achiika! Naawuni n-nyɛ Ŋun gahim adiini ŋɔ (Muslinsi daadiini) n-tin ya, dinzuɣu di niŋ ya fawaɣili n-ti kpi ka pala Muslinnima.
  • 133. Bee yi (Yahuudu mini Nashaaranim’) daa beni mi n-diri shɛhira saha shεli kum ni daa ti paai Annabi Ya’akuba? Saha shεli o ni daa yεli o bihi: “Bo ka yi leei yɛn jεm n kum nyaaŋa? Ka bɛ yεli: “ Ti yɛn jεmdila a Duuma, ni a banima: Annabi Ibrahima, ni Annabi Ismaaila, ni Annabi Is’haaka Duuma, O nyɛla Duuma yino. Yaha! Ti nyɛla ban zaŋ ti maŋ’ zaasa n-ti O.
  • 134. Bɛ daa nyɛla ali‟umma shεba ban pun gari, bɛ tuuntumsa sanyoo be ka bana, ka yi mi gba tuuntumsa sanyoo be ka yinima, dinzuɣu bɛ ti bi yɛn bɔhi ya bɛ tuuntumsa ni daa nyɛ shɛli.
  • 135. Ka bɛ (Yahuudu mini Nashaaranim’) yεli: “Leemi ya Yahuudunim’ bee Nashaaranima, yi ni dolsi. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Chɛli gba! Annabi Ibrahima daadiini shεli din milgi ka chɛ adiini kam din pa yɛlimaŋli maa ka ti doli. Yaha! O (Annabi Ibrahima) daa ka ban bo nyintahi m-pahi Naawuni zuɣu jɛmdi maa ni.
  • 136. Yεlimi ya: “Ti ti Naawuni yεlimaŋli, ni bɛ ni siɣisi shɛli (Alkur‟aani) na ti sani, ni bɛ ni siɣisi shɛli ti Annabi Ibrahima, ni Annabi Ismaaila, ni Annabi Is‟haaka, ni Annabi Ya‟akuba, n-ti pahi bɛ yaansi (Annabi Ya‟akuba bihi), ni bɛ ni ti Annabi Musa mini Annabi Issa shɛli (Attaura mini Injiila, bee Old Testament mini Gospel), ni bɛ ni siɣisi shɛli na ti ti Annabinim’ zaa ka di yi bɛ Duuma (Naawuni) sani na, tinim (Muslinnim‟) bi wolgiri ninvuɣu gaŋ bɛ (tuumba maa) puuni, ti mi zaŋ ti maŋ’ zaasa n-ti O (Naawuni).
  • 137. Tɔ! Bɛ (Yahuudu mini Nashaaranim‟) yi ti yεlimaŋli kamani (yi Muslinnim‟) ni ti yεlimaŋli (ni tuumba zaasa) shεm, Tɔ! Achiika! Bɛ di dolisi ya, amaa! Bɛ yi lԑbi biri, Tɔ! Achiika! Bɛ nyɛla ban be namgbankpeeni puuni. Dinzuɣu (yaa nyini Annabi)! Ni baalim, Naawuni ni saɣinda ni bana (O ni saɣinda ka chε a dimba nabiεri). Yaha! Ŋuna n-nyɛ Wumda, ni Baŋda.
  • 138. Naawuni shim (Muslinsi daadiini), shim mi bi lahi vɛla n- ti paai Naawuni shim. Ti mi nyɛla jεmdiba n-zaŋ ti O.
  • 139. (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Di ni- bɔŋɔ, yi (Yahuudu mini Nashaaranim‟) ŋmεri ti la namgbankpeeni n-zaŋ chaŋ Naawuni polo? Ka O nyɛla ti Duuma ni yi gba Duuma. Yaha! Ti malila ti tuuntumsa, ka yi gba mali yi tuuntumsa, ka tinima n-nyɛ ban niŋdi O kasi ni jɛma? ”
  • 140. Bee yi yεrimi: “Achiika! Annabi Ibrahima, ni Annabi Ismaaila, ni Annabi Is’haaka, ni Annabi Ya’akuba, n-ti pahi bɛ yaansi daa nyɛla Yahuudunim’ bee Nashaaranima?” (Yaa nyini Annabi) Yεlima: “Ka yinima n-leei nyɛ ban mi bee Naawuni?” Dinzuɣu, zualindira bɛ lahi paai ŋun sɔɣi shɛhira shɛli din be o sani n-yi Naawuni sani na. Yaha! Naawuni pala Tamda ka chɛ yi tuuntumsa.
  • 141. Bɛ daa nyɛla ali’umma shɛba ban pun gari, bɛ tuuntumsa sanyoo nyɛla bɛ dini, ka yi mi tuuntumsa sanyoo nyɛ yi dini. Yaha! Bɛ ti bi yɛn bɔhi ya bɛ tuuntumsa ni daa nyɛ shɛli.
  • 142. Ni balim! Ninsalinim’ puuni jɛra ni yɛli: “Bo n-leei chɛ ka bɛ (Muslinnim’) ŋmalgi ka chɛ bɛ daalchibla (Ka‟aba) shɛli bɛ ni kpa la? (Yaa nyini Annabi)! Yεlima: “Wulimpuhili mini wulinluhili nyɛla Naawuni dini, O dolsirila O ni bɔri so n-zaŋ chaŋ sochibga.
  • 143. Tɔ! Lala ka Ti (Tinim’ Naawuni) zali ya (yi Muslinnima) ka yi nyɛ al’umma shεba ban gahim, domin yi ti leei ban diri ninsalinim’ shɛhira (Zaadali), ka Naawuni tumo (Annabi Muhammadu) mi gba leei Shɛhiradira n-tin ya. (Yaa nyini Annabi)! Ti (Tinim’ Naawuni) bi zali alichibla shεli a ni daa zaandi kpari maa shɛli zuɣu m-pahila ti baŋ ŋun doli Naawuni tumo (Annabi Muhammadu) ni yεlimaŋli ka chɛ ŋun lԑbi biri o napɔmboba zuɣu. Yaha! Achiika! Di nyɛla yεltɔɣa timsili, naɣila ninvuɣu shεba Naawuni ni dolsi. Yaha! Naawuni pala Ŋun yɛn chɛ ka yi iimaani (yi jiŋli) bahi yoli, Achiika! Naawuni nyɛla Nambɔzɔrkpeeni n-ti ninsalinima, ni Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 144. (Yaa nyini Annabi)! Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) nyari a ni ŋmalgiri a nini n-kpari zuɣusaa (domin wahayi zuɣu), Tɔ! Achiika, Ti ni ŋmalgi a n-zaŋ kpa alichibla shεli (Ka’aba) a ni yɛn saɣi n-ti li. Dinzuɣu, ŋmalgim a nini kpa Ka’aba polo. Luɣulikam ka yi (Muslinnim‟) yi be, tɔ! Yin ŋmalgim ya n-kpa di (Ka’aba) polo. Yaha! Achiika! Ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi maa (Yahuudu mini Nashaaranim’) mi ni di nyɛla yεlimaŋli yi Duuma (Naawuni) sani na. Yaha! Naawuni pala Tamda ka chɛ bɛ tuuntumsa.
  • 145. (Yaa nyini Annabi)! Achiika! A yi tahi ninvuɣu shεba bɛ ni ti litaafi maa daliri kam na, bɛ bi yɛn doli a daalichibla (a ni zaandi kpari yɛɣi shɛli puhiri jiŋli), a mi gba pala ŋun yɛn doli bɛ daalichibla. Yaha! Bɛ puuni shɛba mi gba ku saɣi doli taba daalichibla. Achiika! A mi yi doli bɛ suhuyurlim ni baŋsim shεli din ka a ŋɔ na nyaaŋa, din ŋuna, a be zualindiriba ni.
  • 146. Ninvuɣu shεba Ti (Tinim’ Naawuni) ni ti litaafi (Yahuudu mini Nashaaranima) maa mi o (Annabi Muhammadu) kamani bɛ ni mi bɛ maŋmaŋ’ bihi shεm. Yaha! Achiika! Bɛ puuni shεba nyɛla ban sɔɣiri yεlimaŋli, ka mi nyɛla ban mi.
  • 147. (Yaa nyini Annabi)! Di nyɛla yɛlimaŋli din yi a Duuma (Naawuni) sani na, dinzuɣu miri ka a pahi ban be zilsigu puuni.
  • 148. Yaha! Al’umma kam malila yɛɣi’ shεli bɛ ni zaanda n- kpara bɛ jεma puuni, dinzuɣu, niŋmi ya daŋdaŋa n-zaŋ chaŋ alheeri shee, luɣulikam yi ni be, Naawuni ni tahi ya na (O sani) namgbanyini. Achiika! Naawuni nyɛla Toora binshɛɣu kam zuɣu.
  • 149. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! A yi yi luɣulikam (a gɔrim puuni), tɔ! Nyin ŋmalgim a nini kpa Ka’aba. Yaha! Achiika! Di nyɛla yεlimaŋli din yi a Duuma (Naawuni) sani. Yaha! Naawuni pala Tamda ka chɛ yi tuuntumsa.
  • 150. Yaha! A yi yi luɣulikam, Tɔ! Nyin ŋmalgim a nini kpa Ka’aba polo.Yaha! Luɣulikam ka yi (Muslinnim’) be, Tɔ! Yin ŋmalgim ya yi nini n-kpa di polo, domin ninsalinima (Yahuudunim’) ti di nya daliri shεli yi zuɣu, naɣila ninvuɣu shεba ban di zualinsi bɛ puuni. Dinzuɣu miri ya ka yi (Muslinnim’) zo ba, ka zon ya Ma (Mani Naawuni), domin m- pali ya N ni‟ima. Achiika! Yi nyɛla ban yɛn dolisi.
  • 151. Kamani Ti (Tinim’ Naawuni) ni daa tim tumo (Annabi Muhammadu) na yi puuni shɛm, ka o ti karindi Ti aayanima n-tiri ya, ka simsiri ya, ka lahi baŋsiri ya litaafi (Alkur’aani) mini yεmgoliŋga (Sunna).Yaha! Ka o baŋsiri ya yi ni daa ʒi shɛli.
  • 152. Dinzuɣu teemi ya N (Mani Naawuni) yɛla, n-gba ni teei yi yɛla, ka paɣi ya ma, ka di niŋ ya ma gutulunsi.
  • 153. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni. yεlimaŋli! Bom ya sɔŋsim ni suɣulo ni jiŋli puhibu (n-zaŋ kpa yi daadiini mini yi Dunia yεla polo). Achiika! Naawuni mini suɣulonima m-be.
  • 154. Yaha! Di yεli ya ni ninvuɣu shεba bɛ ni kuri Naawuni soli zuɣu nyɛla kpiimba. Chɛli gba! Bɛ nyɛla ban mali nyɛvuya, amaa! Yinim’ bi mi.
  • 155. Yaha! Achiika! Ti (Tinim’ Naawuni) ni dahim ya (yi ninsalinima) ni binshɛɣu din nyɛ dabiεm, ni kum, ni laɣapooli, n-ti pahi nyɛvuli pooli, ni binwola poobu. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Tim suɣulonim suhupiεlli lahibali (ni Alizanda kpɛbu).
  • 156. Ninvuɣu shεba yɛlibiɛɣu yi ti nya ba, ka bɛ yεli: “Tinim’ nyɛla Naawuni ni su shɛba, achiika! Ti mi nyɛla ban yɛn ti labi O sani.”
  • 157. Tɔ! Bannim’ maa, alibarikanim’ din yi bɛ Duuma (Naawuni) sani na be bɛ zuɣu, n-ti pahi O nambɔzɔbo. Yaha! Ban nim maa n-nyɛ ninvuɣu shεba ban dolsi.
  • 158. Achiika! Safa mini Marwa be Naawuni jεma ŋmahingbana puuni shεli. Dinzuɣu ŋun ti niŋ Haʒi bee Umra, tɔ! Taali shɛli ka o zuɣu ni o gili di luɣa ayi maa. Ŋun mi lahi bo pahigu ni alheeri tuun shɛli, Tɔ! Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun paɣi (o jεma maa), ni Baŋda.
  • 159. Achiika! Ninvuɣu shεba ban sɔɣiri Ti (Tinim’ Naawuni) ni siɣisi daliri shɛŋa na, n-ti pahi dolsigu saha shɛli Ti ni kahigi li n-ti ninsalinima bɛ litaafinim’ puuni, Tɔ! Bannim’ maa, Naawuni narindi ba mi, ka ban narindi narindi ba.
  • 160. Naɣila ninvuɣu shεba ban niŋ tuuba, ka viεlgi bɛ tuuntumsa, ka lahi yihi yεlimaŋli polo ni,yεlimaŋli polo ni, tɔ! Bannim’ maa, N (Mani Naawuni) nyɛla Ŋun yɛn deei bɛ tuuba. Yaha! N (Mani Naawuni) nyɛla Tuuba- deera, Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 161. Achiika! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali, ka kpi ka nyɛla chεfurinima, tɔ! Bannim’ maa, Naawuni narimbu be bɛ zuɣu, ni Malaaikanim’ mini ninsalinim’ namgbanyini.
  • 162. Bɛ nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni. Bɛ ti bi yɛn balgi azaaba ka chɛ ba, bɛ mi ti pala bɛ ni yɛn naɣisi n-ti shɛba.
  • 163. Yaha! Yi Duuma (Naawuni) nyɛla Duuma yino. Duuma jεmdigu n-kani ni yεlimaŋli naɣila Ŋuna. Ŋuna n-nyɛ Dunia Nambɔzobonaa, Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 164. Achiika! Sagbana mini tiŋgbani nambu puuni, ni yuŋ mini wuntaŋni taɣibu, n-ti pahi ŋarim din chana kom ni, ni binyɛr’ shɛŋa din mali anfaani n-ti ninsalinima, ni Naawuni ni siɣisi shɛli na zuɣusaa ka di nyɛ sakom, ka zaŋ li gali tiŋgbani di kpibu nyaaŋa, ka O lahi zaŋ biŋkobri balibu kam n-yɛɣili di puuni, ni pɔhim lebgibu, n-ti pahi sagbaŋ shɛli bɛ ni balgi sagbana mini tiŋgbani sunsuuni. Achiika! Di nyɛla yɛlikpahinda n-zaŋ ti ninvuɣu shεba ban niŋdi haŋkali.
  • 165. Yaha! Ninsalinim’ puuni shεba beni n-gbibi nyintahi (buɣa, ka bɛ nyɛ duumanim’) ka pa ni Naawuni, ka yuri ba kamani Naawuni yurilim la, ka ninvuɣu shɛba ban ti Naawuni yɛlimaŋli yurlim ni Naawuni m-kpɛm gari lala. Ninvuɣu shɛba ban di zualinsi maa mi yi di nya saha shεli bɛ ni yɛn ti nya azaaba, bɛ naan baŋ ni achiika! Kpεŋ zaasa bela Naawuni sani. Yaha! Naawuni nyɛla Azaabakpeeni lana.
  • 166. Saha shεli bɛ ni doli ninvuɣu shɛba (Dunia puuni) ni yɛn ti pihi bɛ nuhi ka chɛ bɛ nyaandoliba, ka bɛ nya azaaba, ka daliri kam (din yɛn chɛ ka Naawuni zo ba nambɔɣu) ŋmaaika chɛ ba.
  • 167. Ka nyaandoliba maa yεli: “Ti yi di naan tooi labi (Dunia puuni), ka ti di gba di pihi ti nuhi ka chɛ ba kamami bɛ gba ni pihi bɛ nuhi ka chɛ ti shεm ŋɔ. Tɔ! Lala ka Naawuni yɛn ti zaŋ bɛ tuma n-wuhi ba ka di nyɛla yolitεm n-ti ba, bɛ mi pala ban yɛn ti yi buɣum maa ni.
  • 168. Yaa yinim’ ninsalinima! Dim ya din be tiŋgbani yaaŋa zuɣu ka nyɛla halalsi ni kasi n-tin ya, ka miri ya ka yi doli shintaŋ napɔŋboba. Achiika! O (shintaŋ) nyɛla dima n-tin ya polo ni.
  • 169. Achiika! O (shintaŋ) puhiri ya la tuumbεri mini kavituma, ka yi lahi yɛri binshɛɣu yi ni ka di baŋsim n-zaŋ jɛndi Naawuni.
  • 170. Yaha! Bɛ yi ti yεli ba: “Doli ya Naawuni ni siɣisi shɛli (Alkur‟aani) na,” bɛ yɛrimi: “Chɛli gba! Tinim’ doli la ti ni daa paai ti banim’ ka bɛ doli shεli.” Di ni- bɔŋɔ, hali bɛ banim’ maa yi daa ʒi shɛli, ka mi daa pala ban dolsi? ”
  • 171. Yaha! Ninvuɣu shɛba ban niŋ chεfuritali maa kotomsi ŋmanila ninvuɣu so ŋun tahiri (biŋkob’ so) ŋun bi wumdi yɛltɔɣa shɛli zuɣu naɣila tahigu mini vuri, bɛ nyɛla tikpiranima, ka nyɛ biriti mini zoomba, dinzuɣu bɛ pala ninvuɣu shεba ban yɛn niŋ haŋkali.
  • 172. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Dim ya bindirisuŋ shɛŋa Ti (Tinim’ Naawuni) ni largi ya puuni, ka paɣi ya Naawuni, di yi shiri nyɛla Ŋuna (Naawuni) ka yi jɛmda.
  • 173. Achiika! O (Naawuni) mɔŋ ya binkpiŋ (jifa) dibu, ni binʒim, ni kuruchu nimdi, ni binshɛɣu bɛ ni boli din pa Naawuni yuli di zuɣu ka kɔrigi. Amaa! Talahi ni paai so (ka o di lala binyεra maa) ka di pa ni o yuri mi, ka mi bi kpahi yεɣi Naawuni tarsi, tɔ! Taali ka o zuɣu. Achiika! Naawuni nyɛla Chεmpaŋlana, Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 174. Achiika! Ninvuɣu shεba ban sɔɣiri Naawuni ni siɣisi shɛli na O litaafi puuni, ka mali li taɣiri laɣibihi, tɔ! Bannim’ maa bi diri shɛli nniŋdi bɛ puya ni naɣila buɣum. Yaha! Naawuni ti bi yɛn tɔɣisi ba yεltɔɣa Zaadali, O mi ti ku niŋ ba kasi (ka chɛ bɛ zunubsi). Ka Azaaba kpeeni lahi be bɛ zuɣu.
  • 175. Bana n-nyɛ ninvuɣu shεba ban zaŋ dolsigu n-kɔhi ka dee birginsim, ka lahi zaŋ (Naawuni) chε m-paŋ n-kɔhi ka dee azaaba. Bɛ suhukpeeni leei nyɛla wula ni buɣum ni kpɛbu?
  • 176. Di daliri nyɛla Naawuni siɣisila litaafi (Alkur’aani) ŋɔ na ni yεlimaŋli. Yaha! Achiika! Ninvuɣu shεba ban niŋ namgbankpeeni nzaŋ chaŋ litaafi maa shiri be namgbankpeeni din niŋ katiŋ’ (ka chɛ dolisigu) puuni.
  • 177. Pa vɛnyɛliŋga n-nyɛli ni yi (Muslinnim’) ŋmaligi yi nini kpa wulimpuhili bee wulinluhili (m-puhiri jiŋli). Amaa! Din nyɛ viɛnyɛliŋga n-nyɛ ŋun ti Naawuni yεlimaŋli, ka ti Zaadali yεlimaŋli, ni Malaaikanima, ni litaafi shεŋa Naawuni ni siɣisi na, n-ti pahi Annabinima, ka zaŋ arzichi n-dihi dɔɣiriba ka di nyɛla o gba di bori li mi, n-ti pahi kpibsi, ni nandaamba, ni sochanda, ni baramaansi, ni daba. Yaha! Ka o puhi jiŋli, ka ti zaka, ni ban paandi alikauli, bɛ yi ti gbaai alikauli, ni ban mali suɣulo miisim puuni, ni bɛrim yi ti paai ba, ni tobu saha, tɔ! Bannim’ maa n-nyɛ ban ti Naawuni yεlimaŋli. Yaha! Bana n- nyɛ wuntizɔriba.
  • 178. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Bɛ zali talahi yi zuɣu ni yi niŋ kisaasi (niŋ labsi) ninvuɣu kuli ni, dinzuɣu bilichina yi ku o bilichin’ kpee, tɔ! Bɛ kum o n-labsi, dabli mi yi ku o dab’ kpee, ka bɛ ku o n-labsi. Paɣa mi yi ku o paɣa kpee, ka bɛ ku o yo. Amaa! Ninvuɣu so bɛ ni ku o mabia, ka o chε m-paŋ ninvuɣu so ŋun ku maa, tɔ! (Bɛ ni ku so maa niriba) ban doli ninvuɣu so ŋun ku maa ni biɛrisuŋ. Yaha! Bɛ yom diyya n-ti ninvuɣu so bɛ ni ku maa niriba ni bɛrisuŋ. Ŋo maa nyɛla tuŋ (soochi) din yi yi Duuma sani na ni O nambɔzɔbo. Amaa! Ninvuɣu so ŋun ti kpahi yɛɣi Naawuni zaligu di nyaaŋa, tɔ! Azaaba kpeeni be o zuɣu (Zaadali).
  • 179. Yaha! Yi mali bɛhigu ni suhudoo niŋ labsi puuni yaa yinim’ haŋkayanima, achiika! Yi ni zo Naawuni.
  • 180. Bɛ niŋ talahi yi (Muslinnim’) zuɣu ni kum yi ti paai yi zaɣiyino kam ka o yi chɛ arzichi, tɔ! Ŋun chɛli dahinshɛli yɛltɔɣa n-zaŋ ti ba ni ma, ni dɔɣiriba ni bɛrisuŋ, ka di nyɛla talahi n-ʒi wuntizɔriba zuɣu.
  • 181. Dinzuɣu, ŋun ti taɣi li o wumbu nyaaŋa, tɔ! Achiika! Di taali be ninvuɣu shεba ban taɣiri li maa zuɣu. Achiika! Naawuni nyɛla Wumda, ni Baŋda.
  • 182. Dinzuɣu, ŋun zo dabiɛm kadama ŋun chɛri dahinshɛli yɛltɔɣa maa pala ŋun yɛn niŋ aadalsi, bee ka o niŋsuhuyurilim, ka mali bɛ (ŋun yɛn kpi maa mini falidiriba) sunsuuni, tɔ! Taali ka o zuɣu. Achiika! Naawuni nyɛla Chɛmpaŋlana, Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 183. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Nawwuni yεlimaŋli! Bɛ zali noli lobu talahi yi zuɣu (nolɔri goli ni), kamani bɛ ni daa zali li talahi ninvuɣu shεba ban kana poi ni yinim’ maa zuɣu ni shεm, achiika! Yi ni zo Naawuni.
  • 184. Di (Nolɔrigoli maa) malila dabsa shεŋa din mali kalinli. Amaa! Ŋun ka alaafee yi puuni, bee o bela gɔrim ni (ka bi tooi lo), tɔ! Ŋun malimi laasabu (ka yo di samli) dabsa shεŋa (din pa nolɔri goli) puuni. Yaha! Ninvuɣu shεba ban lɔri noli maa ni wahala (doro bee niŋkurlim), to bɛ dihimi nandana. Yaha! Ŋun bo pahigu ni alheeri tuun’ shɛli, tɔ! Dina n-gari. Amaa! Yi yi lo noli maa, dina n-nyɛ din gari n-zaŋ tin ya, yi yi nyɛla ban mi.
  • 185. Nolɔri goli shɛli puuni bɛ ni siɣisi Alkur‟aani na, ka di nyɛla dolsigu n-zaŋ ti ninsalinima, ni kahigibu kahigibu din yi dolsigu puuni na, ka lahi nyɛ din wolgiri yεlilmaŋli ni ʒiri. Dinzuɣu, yi puuni ŋun nyɛvuli ti paai nolɔri goli ni, tɔ! Ŋun lom li. Yaha! Ŋun ka alaafee, bee o bela gɔrim ni (ka bi tooi lo), tɔ! Din malimi dabsa maa laasabu (ka yo di samli) dabsa shεŋa dabam (din pa nolɔri goli puuni). Naawuni bɔri ya mi ni soochi, ka bi bɔri ya ni wahala, ka lahi bɔri ni yi pali yi (nolɔri) laasabu. Yaha! Domin yi tibigi Naawuni ni O ni dolsi ya la zuɣu, achiika! Yi nyɛla ban yɛn paɣi (Naawuni).
  • 186. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Di yi niŋ ka N (Mani Naawuni) daba bɔhi a N yɛla, tɔ! (Nyin yεlimi ba) ni achiika! M-be yoma, ka deeri ninvuɣu so ŋun suhiri ma suhigu, di yi niŋ ka o yi suhi ma, dinzuɣu bɛ (ninsalinim’) saɣimi ti Mani Naawuni, ka ti ma yεlimaŋli, achiika! Bɛ nyɛla ban yɛn dolsi.
  • 187. Bɛ niŋ ya (yi Muslinnima) halalsi ni yi laɣim ni yi daamiliya paɣaba nolɔri goli ni yuŋ. Bɛ nyɛla asihili lirigu n-tin ya, ka yi mi gba nyɛ ashili lirigu n-ti ba. Naawuni mi ni achiika yi daa niŋdila yi maŋ’ bilkɔŋsi (domin yi puuni shɛba sɔɣiri mi n-laɣindi ni bɛ paɣaba nolɔri goli ni), dinzuɣu ka O deei yi tuuba, ka chε m-paŋ ya. Dinzuɣu, pumpɔŋɔ laɣimmi ya ni bana (Nolɔri goli ni yuŋ),ka bon ya anfaani shɛli Naawuni ni sabi n-ti ya. Yaha! Dim ya ka nyu (nolɔri goli puuni yuŋ) hali ka galipiεlli ti yi na polo ni n-tin ya din yi galisabinli puuni bekaali na. Yaha! Gbibi ya yi noli hali ni yuŋ. Amaa! Di laɣim ya ni bana di yi ti niŋ ka yi be i’itikaafi puuni jiŋa ni, ŋɔ maa nyɛla Naawuni zalsi, dinzuɣu miri ya ka yi kpahi yɛɣi li. Tɔ! Lala ka Naawuni kahigiri O nam yɛlikpahinda n-tiri ninsalinima, domin achiika! Bɛ ni zo Naawuni.
  • 188. Yaha! Di diri ya yi daarzichi yi sunsuuni ni zualinsi, ka zaŋdi li n-ti niŋdi fukumsinim’ nuuni, domin yi diri niriba daarzichi ni alahichi, ka mi shiri nyɛla ban mi (ni haraamu n-nyɛli).
  • 189. (Yaa nyini Annabi)! Bɛ bɔhiri a n-zaŋ chaŋ golipala zanibu, tɔ! Yεlima: “Di nyɛla saha shεŋa n-zaŋ ti ninsalinima (din baŋsiri ba bɛ daadiini zalsi), ni Haʒi dabsa laasabu. Yaha! Di pala viɛnyɛla ni yi (Muslinnim’) kpe (niriba) yiŋsi ni di gulinyaansi polo. Amaa! Viɛnyɛla dolila ŋun zɔri Naawuni. Yaha! Kpεm ya yiya di dindoya polo, ka zon ya Naawuni, achiika! Yi nyɛla ban yɛn nyɛ tarli (Zaadali).
  • 190. Yaha! Yi (Muslinnim’) tuhimi ya ninvuɣu shεba ban tuhiri ya Naawuni soli zuɣu, ka miri ya ka yi kpahi yεɣi tariga. Achiika! Naawuni je ninvuɣu shεba ban kpahiri yεɣira.
  • 191. Yaha! Kum ya ba (chεfurinim’ maa) luɣilikam yi ni chirgi ba, ka kari ya ba n-yihi luɣushεli polo bɛ ni yihi ya. Yaha! Fitina (buɣa jεma) kpεma n-gari kubu. Amaa! Di tuhi ya ba Harami jiŋli (Ka’aba) puuni, naɣila bɛ yi ti tuhi ya di puuni. Dinzuɣu, bɛ yi tuhi ya, tɔ! Yin tuhimi ya ba, dina n-nyɛ chεfurinim’ sanyoo.
  • 192. Amaa! Bɛ (chεfurinim’ maa) yi chɛn ya tuhibu, tɔ! Achiika! Naawuni nyɛla Chεmpaŋlana, Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 193. Yaha! Tuhimi ya ba hali ka fitina (buɣa jɛma) ti lahi kani, ka jεma zaasa ti kpalimla Naawuni ko dini. Amaa! Bɛ yi chɛ li, tɔ! Di kpahi ya yɛɣi targa tuhi so naɣila ban di bɛ maŋ’ zualinsi (ka kpalim buɣa jɛma puuni).
  • 194. Goli shɛli ni bɛ ni mɔŋ ʒim kpaabu ʒɛmi n-ti goli shɛli bɛ ni mɔŋ ʒim kpaabu, (di yi niŋ ka chεfurinim’ tuhi yi Muslinnim’ Haʒi goli ni, tɔ! Yi gba man tuhimi ya ba Haʒi goli ni). Yaha! Binyɛr’ shɛŋa bɛ ni mɔŋ malila niŋ labsi. Ŋun mi ti kpahi yaɣi (ka niŋ ya din bi tu kamaata), tɔ! Yi gba man labsim ya bɛ ni niŋ ya shɛli maa tatabo. Yaha! Zom ya Naawuni, ka baŋ ya ni achiika! Naawuni bemi ni wuntizɔriba.
  • 195. Yaha! Dim ya yi liɣiri Naawuni soli zuɣu, ka miri ya ka yi zaŋ yi maŋa n-ti niŋ hallaka ni. Yaha! Tummi ya din vɛla. Achiika! Naawuni bɔri ninvuɣu shεba ban tumdi tuunsuma.
  • 196. Yaha! Palimiya yi Haʒi mini Umura Naawuni zuɣu. Amaa! Bɛ yi mɔŋ ya (daliri shɛli yi mɔŋ ya ka yi bi tooi tum yi Haʒi tuma naai), yin kɔrigim ya biŋkɔbu so Naawuni ni balgi ti o (kamani piεɣu bee nahu, bee laakumi). Yaha! Miri ya ka yi pɛni yi zabri, naɣila biŋkobgu maa paaila di kɔrigibu shee. Yaha! Yi puuni ŋun gbaai doro, bee chuuta shεli ka o mali o zuɣu ni (ka pɛni o zabri), tɔ! Ŋun yom o maŋ zuɣu ni noli lobu, bee ka o mali sara, bee ka o kɔrigi biŋkɔbigu. Amaa! Yi yi ti nya suhudoo (Haʒi goya ni), tɔ! Yi puuni ŋun niŋ tamattuɣi ni Umra n-zaŋ kana Haʒi, tɔ! Ŋun kɔrgim biŋkob’ so Naawuni ni balgi ti o. Amaa! Ŋun ka biŋkobgu yiko, tɔ! Ŋun lom noli dabsa ata Haʒi ni (Maka yiŋa), ka ti lo dabsa ayɔpɔin, di yi ti niŋ ka yi labi (yi tiŋgbana ni). Dina n-nyɛ biεɣu pia din pali. Di (fukumsi) ʒela ninvuɣu so ŋun niriba ka Harami jiŋli ni (Maka). Dinzuɣu zom ya Naawuni ka baŋ ya ni achiika! Naawuni nyɛla Azaaba kpeeni lana.
  • 197. Haʒi malila chirimira (konyuri chuɣu goli, ni chimsi b‟laa goli, nti pahi chimsi goli pilgu bɛɣu pia). Dinzuɣu ŋun ti niŋ niyya ni o niŋ Haʒi chira maa puuni, tɔ! Ŋun miri ka o laɣim ni o paɣa, o mi miri ka o tum kavituma, namgbankpeeni mi ka Haʒi puuni. Yaha! Binshɛɣu yi ni niŋ, ka di nyɛ vɛnyɛla, tɔ! Naawuni mi li. Yaha! Bom ya guzuli. Achiika! Guzuli din gari n-nyɛ wuntia. Dinzuɣu yaa yinim haŋkayanima! Zom ya Ma (Mani Naawuni).
  • 198. Taali ka yi (Muslinnim’) zuɣu ni yi bo pini yi Duuma sani (dina nnyɛ yi niŋ daabilim’ Haʒi saha). Amaa! Yi yi ti yi Arafa na, tɔ! Yin teemi ya Naawuni yɛla Mash‟aril Haraami shee (Muzdalifah). Yaha! Teemi ya O yεla kamani O ni dolsi ya (ni Muslinsi) shεm, yi mi daa nyɛla ninvuɣu shεba ban be birginsim puuni pɔi ni dina.
  • 199. Din nyaaŋa, yim ya (Arafa na) luɣushɛli polo ninsalinim’ zaasa ni doli yira, ka bon ya Naawuni chɛ m-paŋ. Achiika! Naawuni nyɛla Chɛmpaŋlana, Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 200. Dinzuɣu, yi yi ti naai yi Haʒi tuma zaasa, tɔ! Yin teemi ya Naawuni yɛla kamani yi ni teeri yi banim’ yɛla shεm, bee teebu din gari lala. Amaa! Ninsalinim’ puuni so beni yεra: “Yaa ti Duuma Naawuni! Tim ti (bɛrisuŋ) Dunia puuni.” Amaa! O ti ka tarli Chiyaama.
  • 201. Bɛ puuni so mi beni yɛra: “Yaa ti Duuma Naawuni! Tim ti Dunia ninviɛla, ka ti lahi ti ti Zaadali ninviɛla, Yaha! Gum ti ka chɛ buɣum daazaaba.”
  • 202. Bannim’ mali tarli (Zaadali) bɛ tuuntumsa puuni. Yaha! Naawuni nyɛla Ŋun valim ni saliya karibu.
  • 203. Yaha! Teemi ya Naawuni yɛla dabsa shεŋa (Mina dabsa) din mali kalinli maa puuni, amaa! Ninvuɣu so ŋun bo yomyom’ (ka yi Mina) dabsa ayi puuni (Arafa dubu nyaaŋa), tɔ! Taali ka o zuɣu, ŋun mi lahi naɣisi (ka niŋ dabsa ata maa), tɔ! O gba ka taali n-ti ninvuɣu so ŋun zɔri Naawuni. Dinzuɣu zom ya Naawuni, ka baŋ ya ni achiika! O sani ka bɛ yɛn ti laɣim ya (Zaadali).
  • 204. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Ninsalinim’ puuni so beni ka o yɛltɔɣa niŋdi a nyɛɣisim’ Dunia biεhigu puuni. Amaa! Ka o mali din be o suhu ni (Munaafiɣilim) n-wuhiri Naawuni, ka nyɛla zazabrikpeeni (ni adiini).
  • 205. Yaha! O yi ti lԑbi biri (ka chɛ nyini Annabi sani), o zɔrimi n-gindi tiŋgbani yaaŋa zuɣu ni o niŋ barina di puuni, ka kuri puri mini zuliya. Naawuni mi je barina.
  • 206. Yaha! Bɛ yi ti yεli o: “Zom Naawuni, ninchini mini Naawuni taali ni kpɛbu kpiɣiri o mi. Tɔ! Ʒahannama buɣum ni saɣindi o. Yaha! Di bɛhigu shee maa nyɛla din be.
  • 207. Yaha! Di be ninsalinim’ puuni ŋun zaŋdi o nyɛvuli kɔhira, domin o bɔrila Naawuni yεda zuɣu, Naawuni mi nyɛla Ŋun zɔri O daba nambɔɣu.
  • 208. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Kpεm ya Muslinsi daadiini puuni zaasa, ka miri ya ka yi doli shintaŋ napɔmboba. Achiika! O nyɛla dima n-tin ya polo ni.
  • 209. Dinzuɣu, yi yi sargi daliri shɛŋa din kan ya ŋɔ na nyaaŋa, tɔ! Yin baŋmi ya ni achiika! Naawuni nyɛla Nyɛŋda, Yεmgoliŋgalana.
  • 210. Di ni bɔŋɔ, bɛ (chɛfurinim’) guhiri mi ni shee Naawuni mini Malaaikanim’ ti kaba na sagbaŋ mahim gbinni na (Zaadali)? Ka bɛ kari saliya naai. Yaha! Naawuni sani ka bɛ yɛn ti labsi yεllikam.
  • 211. (Yaa nyini Annabi)! Bɔhimi Israaila bihi kadama bula ka Ti (Tinim’ Naawuni) tahi ba dalirinim’ din kuli be polo ni na (ka bɛ bi ti yεlimaŋli)? Dunzuɣu ninvuɣu so ŋun zaŋ Naawuni yolsigu n-taɣi (ka deei chεfuritali) di kandi ŋɔ maa nyaaŋa, tɔ! Achiika! Naawuni nyɛla Azaaba kpeeni lana.
  • 212. Bɛ dihila Dunia biεhigu nachinsi n-ti ninvuɣu shɛba ban niŋ chɛfuritali, ka bɛ maandi ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli ansarsi. Amaa! Ninvuɣu shεba ban zo Naawuni n- yɛn ti be bɛ zuɣusaa Zaadali. Yaha! Naawuni largirila O ni bɔri so, ka di pa ni saliya shɛli karibu m-beni.
  • 213. Ninsalinim’ daa nyɛla ali’umma yiŋsi, ka Naawuni tim Annabinim’ na, ka bɛ ti nyɛla ban kpεhiri ninsalinim’ kore (ni Alizanda), ka lahi valsira (ni buɣum daazaaba). Yaha! Ka O (Naawuni) siɣisi ba litaafi (Alkur’ aani) na ni yεlimaŋli, domin di ti niŋdi fukumsi bɛ sunsuuni n-zaŋ chaŋ bɛ ni niŋ namgbankpeeni shɛli puuni maa. Yaha! So daa bi niŋ namgbankpeeni di puuni m-pahila ninvuɣu shεba bɛ ni zaŋ li n-ti saha shɛli dalirinim’ din kaba na maa nyaaŋa, ka di nyɛla jɛlinsi din kuli be bɛ sunsuuni zuɣu. Dinzuɣu ka Naawuni dolsi ninvuɣu shεba ban ti yεlimaŋli domin bɛ (chεfurinim’) ni niŋ namgbankpeeni yεlimaŋ’ shεli maa zuɣu ni O yɛdda. Naawuni mi dolsirila O ni bɔri so n-zaŋ chaŋ sochibga.
  • 214. Bee yi (Muslinnim’) tɛhirimi ni yi ni kpe Alizanda, ka (dahindi shεli) din daa paai ban kana poi ni yinim maa ŋmali na bɛ paai ya? Miisim (fara) mini doro daa gbaai ba.Yaha! Ka bɛ (Naawuni) dam bɛ suhiri hali ka Naawuni tumo n-ti pahi ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli m-pahi o zuɣu maa ti yεli: “Bondali ka Naawuni sɔŋsim yɛn ka na?” Wumma! Naawuni sɔŋsim nyɛla din be yoma.
  • 215. (Yaa nyini Annabi!) Bɛ bɔhira ni bimbo ka bɛ leei yɛn zaŋ dihi (Naawuni zuɣu)? Tɔ! Yεlima: “Binshɛɣu kam yi ni yɛn zaŋ n-dihi ka di nyɛ alheeri, tɔ! Di nyɛla ba ni ma dini, ni dɔɣiriba, ni kpibsi ni nandaamba, n-ti pahi sochanda. Yaha! Yi ni tum shɛli ka di nyɛ vɛnyɛla, tɔ! Naawuni nyεla Ŋun mi di yεla.”
  • 216. Bɛ zali tobu tuhibu talahi yi (Muslinnim) zuɣu ni, ka di nyɛla yi ni je shɛli. Di yi pa shεli ka yi je shɛli, ka di nyɛ alheeri tin ya. Yaha! Di pa shɛli ka yi yu shɛli, ka di nyɛ din be n-tin ya. Naawuni m-mi (din nyɛ alheeri tin ya), amaa! Yinim’ bi mi.
  • 217. (Yaa nyini Annabi)! Bɛ bɔhira n-zaŋ chaŋ tobu tuhibu yɛla goli shɛli Naawuni ni mɔŋ tobu tuhibu di puuni. Tɔ! Yεlima: “Di puuni tobu tuhibu nyɛla din bara. Yaha! Taɣibu ka chɛ Naawuni soli gba nyɛla Naawuni taali kpɛbu, ni chεfuritali ni Ŋuna (Naawuni), ni (ninaslinim’ taɣibu ka chɛ) Harami jiŋli (Ka’aba) ni kpεbu, ni di (Maka) niriba yihibu di puuni nyɛla taali din bara. Yaha! Fitina taali bara n-gari kubu (bɛ yi mɔŋ Muslimi o daadiini yɛli shɛli, bɛ yi ku o gba di so). Yaha! Bɛ (chɛfurinim) ku milgi ka chɛ yi (Muslin- nim‟) tuhibu naɣila bɛ ti labsi ya yi da- adiini kurli ni, bɛ yi ni tooi lala. Dinzuɣu, yi puuni ninvuɣu so ŋun yi o daadiini ni, ka kpi ka nyɛla chεfura, tɔ! Bannim maa tuma saɣim ya Dunia ni Chiyaama. Yaha! Bana n-nyɛ buɣum bihi, ka nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni.
  • 218. Achiika! Ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli, n-ti pahi ban zo hiʒira ka tuhi tobu Naawuni soli zuɣu, tɔ! Bannim mali tamaha ni Naawuni nambɔzɔbo. Yaha! Naawuni nyɛla Chεmpaŋlana, Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 219. (Yaa nyini Annabi)! Bɛ bɔhiri a bɔhigu n-zaŋ chaŋ dam mini chacha polo. Tɔ! Yεlima: “Taali din bara be di di diba ayi maa ni, ka lahi mali anfaani n-ti ninsalinima, (bɛ ni kɔhi li, ka nyɔri yi di puuni na). Yaha! Di taali m-bara gari di daanfaani. Bɛ lahi bɔhira ni bimbo ka bɛ yɛn zaŋ n-dihi Naawuni zuɣu? Tɔ! Yεlima: “Dihimi ya yi ni lahi ka shεli bukaata. Lala maa ka Naawuni kahigiri ya O nam yεlikpahinda, domin achiika! Yi leei ninvuɣu shɛba ban tɛhira.
  • 220. Dunia ni Chiyaama puuni. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Bɛ bɔhira n-zaŋ chaŋ kpibsi. Tɔ! Yεlima: “Bɛhigu viɛlgi ti ba n- gari. Yaha! Yi yi deei bɛ (kpibisi maa) daarzichi n-zaŋ gabi yi daarzichi puuni, tɔ! Bɛ nyɛla yi mabihi (Muslinsi daadiini puuni). Yaha! Naawuni mi ŋun saɣinda mini ŋun maanda. Naawuni mi yi di bɔra, tɔ! O naan niŋ ya talahi ni yi ni ku tooi shɛli. Achiika! Naawuni nyɛla Nyɛŋda, Yεmgoliŋga lana.
  • 221. Yaha! Di lon ya (yi Muslinnima) amiliya n-ti ninvuɣu shɛba ban jɛmdi buɣuli (bee chɛfura balibu kam), naɣila bɛ tila Naawuni yεlimaŋli. Yaha! Achiika! Muslim paɣa so ŋun nyɛ sulinsi gari paɣa so ŋun nyɛ buɣujɛmda (ka nyɛ bilchina), hali o yi vɛla n-tin ya. Yaha! Di lon ya amiliya n-ti ban jɛmdi buɣuli, naɣila bɛ tila Naawuni yɛlimaŋli. Yaha! Dabli ŋun ti Naawuni yɛlimaŋli gari buɣujɛmda, hali o yi vɛla n-tin ya. Bannim maa boondimi n- zaŋ chaŋ buɣum, ka Naawuni mi boonda n-zaŋ chaŋ Alizanda ni chε m-paŋ ni O yɛda. Yaha! O kahigirila O nam yɛlikpahinda n-tiri niriba, domin achiika! Bɛ teei Naawuni yɛla.
  • 222. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Bɛ bɔhira paɣaba sɔrlim (haila) yɛltɔɣa. Tɔ! Yεlima: “Di nyɛla tabzahi.” Dinzuɣu, niŋmi ya katiŋ ka chɛ paɣaba bɛ yi ti be bɛ sɔrlim puuni. Yaha! Miri ya ka yi miri ba (dooshee) hali ka bɛ ti niŋ bɛ maŋ’ kasi. Amaa! Bɛ yi ti niŋ bɛ maŋ’ kasi, tɔ! Yin laɣimmi ya ni bana luɣushεli Naawuni ni puhi ya. Achiika! Naawuni bɔri ninvuɣu shεba ban niŋdi tuuba, ka bɔri ban niŋdi bɛ maŋ kasi.
  • 223. Yi paɣaba (Amiliya paɣaba) nyɛla puri n-tin ya, dinzuɣu kam ya na yi puri maa ni luɣulikam yi ni bɔra. Yaha! Daŋsim ya (alheeri) n-ti yi maŋa, ka zon ya Naawuni, ka baŋ ya ni achiika! Yi nyɛla ban yɛn laɣim ni Ŋuna, dinzuɣu (yaa nyini Annabi)! Tim ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli suhupεlli lahibali (ni Alizanda).
  • 224. Yaha! Di zaŋ ya Naawuni pɔri ka di leei daliri din mɔŋdi ya alheeri tuma tumbu, ka zon ya Naawuni. Yaha! Malimi ya ninsalinim sunsuuni. Yaha! Naawuni nyɛla Wumda, Baŋda.
  • 225. Naawuni bi gbaari ya ni taali yi ni bi yura ka po pɔri shεli, amaa! O ni gbaai ya taali ni din be yi suhuri ni ka yi tum li. Yaha! Naawuni nyɛla Chεmpaŋlana, Suɣulolana titali.
  • 226. Ninvuɣu shεba ban po (Naawuni) kadama bɛ ku laɣim ni bɛ paɣaba, tɔ! Bɛ kafaara nyɛla bɛ guhimi chira anahi (ka bi miri bɛ paɣaba maa dooshee). Amaa! Bɛ yi ti labi na (bɛ yi yoli tɛm ni pɔri maa), tɔ! Naawuni nyɛla Chεmpaŋlana, Zaadali Nambɔzobonaa.
  • 227. Yaha! Bɛ yi niŋ niya ni bɛ chɛ bɛ paɣaba maa, tɔ! Achiika! Naawuni nyɛla Wumda, Baŋda.
  • 228. Yaha! Paɣa shεba ban yidaannim’ chɛ ba, tɔ! Bɛ guhimi (bɛ idda nyɛla) chira ata, di mi bi niŋ halalsi n-ti ba ni bɛ sɔɣi Naawuni ni nam shɛli niŋ bɛ tolansi ni, bɛ yi nyɛla ban ti Naawuni ni Zaadali yεlimaŋli. Yaha! Bɛ yidaannima n-tu ni bɛ labsi ba na, di yi niŋ ka bɛ yu maligu. Yaha! Bɛ (Paɣaba) mali talahi shɛli din ʒi bɛ yidaannim’ zuɣu kamani bɛ yidaannim’ maa talahi ni ʒi bɛ zuɣu shɛm ni bɛrisuŋ. Yaha! Dobba n-nyɛ ban mali tibginsim bɛ (paɣaba maa) zuɣu. Yaha! Naawuni nyɛla Nyɛŋda, Yεmgoliŋgalana.
  • 229. Paɣa chεbu nyɛla yim yim buyi (Muslinsi daadiini puuni), di nyaaŋa, doo gbibi o paɣa ni viɛnyɛla, bee ka o chɛ o ni viεnyεla. Yaha! Di bi niŋ halalsi n-ti ya (yi Muslim’ dobba) ni yi deei yi ni ti ba shɛli (sadaachi) puuni, naɣila bɛ niriba ayi maa (doo ni o paɣa) ti zo dabεm kadama bɛ ku tooi gu Naawuni zalisi. Amaa! Yi yi zo dabiɛm kadama bɛ niriba ayi maa ku tooi gu Naawuni zalsi, tɔ! Taali ka bɛ niriba ayi maa zuɣu ni o (paɣa maa) yo o maŋ’ zuɣu. Din nyɛla Naawuni zalsi, dinzuɣu miri ya ka yi kpahi yεɣi li. Yaha! Ŋun ti kpahi yεɣi Naawuni zalsi, tɔ! Bannim’ maa n-nyɛ zualindiriba.
  • 230. Dinzuɣu, o (doo maa) yi lahi chɛ o, tɔ! O (paɣa maa) bi lahi niŋ halalsi n-ti o din nyaaŋa, naɣila o chaŋ n-ti kuli do so yaha. Dinzuɣu o (dopalli maa) yi ti chɛ o, tɔ! Di pa taali bɛ zuɣu ni (yidaaŋkurli maa mini o paɣa labi n-lo amiliya palli), bɛ yi baŋ ni bɛ ni tooi gu Naawuni zalsi. Yaha! Din nim maa nyεla Naawuni zalsi tarsi, ka O kahigiri li n-tiri ninvuɣu shεba ban mi.
  • 231. Yaha! Yi yi chɛ paɣaba ka bɛ ʒini bɛ idda n-ti naai, tɔ! Yin gbibi ya ba ni viɛnyɛla, bee ka yi chεbsi ba ni viεnyεla. Yaha! Di gbibi ya ba ni chuuta domin yi kpahi yεɣi. Ŋun ti niŋ lala, tɔ! Achiika! O di o maŋ zualinsi. Yi mi di lahi gbibi Naawuni aayanim’ ka di nyɛla ansarsi, ka teei ya Naawuni yolsigu yi zuɣu, ni O ni siɣisi shɛli n-tin ya na din yi litaafi (Alkur’aani) mini yɛmgoliŋga (Sunna) puuni na, dina ka O mali nsaɣisiri ya. Yaha! Zom ya Naawuni, ka baŋ ya ni achiika! Naawuni nyɛla binshɛɣu kam Baŋda.
  • 232. Yaha! Yi yi chɛ paɣaba, ka bɛ ʒini bɛ idda n-ti naai, tɔ! Yin di mɔŋ ba ni bɛ di kuli bɛ yidaan’ shɛba ban chɛ ba maa yiŋsi, di yi niŋ ka bɛ saɣi ti taba bɛ sunsuuni ni bɛrisuŋ. Dimbɔŋɔ maa ka bɛ mali niŋdi ninvuɣu so ŋun ti Naawuni ni Zaadali yεlimaŋli wa’azu. Dina nnyɛ din gahim, ka nyɛ kasi n-tin ya. Yaha! Naawuni n-nyɛ Ŋun mi, amaa! Yinim’ bi mi.
  • 233. Yaha! Manim’ mɔɣisim bɛ bihi bihili yuummuni ayi, di nyɛla din ʒɛ n-ti ŋun bɔri ni o pali (o bia) mɔɣisibu. Yaha! Ba maa zuɣu ka bɛ dihibu ni bɛ solibu ʒɛya ni biɛrisuŋ, bɛ bi niŋdi nyɛvuli talahi naɣila din ni tooi shεli. Bɛ di niŋ ma maa chuuta ni o bia, bee ka bɛ niŋ ba chuuta ni o bia. Yaha! Di kotomsi lahi ʒi falidira zuɣu. Yaha! Bɛ niriba ayi (ba ni ma) maa yi bɔri ni bɛ ŋmaai bia maa bihili, ka di nyɛla bɛ niriba ayi maa sunsuuni yɛda ni bɛ saawɔra puuni, tɔ! Taali ka bɛ zuɣu. Yi mi yi lahi bɔri ni yi zaŋ yi bihi maa n-ti paɣa shεba dabam ka bɛ mɔɣisi ba bihili n-tin ya, tɔ! Yi lahi ka taali, di yi niŋ ka yi yo (dihibu maa) liɣiri n-ti ba ni biɛrisuŋ. Yaha! Zom ya Naawuni, ka baŋ ya ni achiika! Naawuni nyɛla Ŋun nyari yi tuuntumsa.
  • 234. Yaha! Ninvuɣu shεba ban kpiri yi puuni ka chɛri bɛ paɣaba, tɔ! Bɛ (paɣaba maa) ban guhimi chira anahi ni bεɣu pia (bɛ yidaanim’ yiŋsi puuni). Amaa! Bɛ yi ti pali bɛ ʒii’ maa dabsa, tɔ! Taali ka yi zuɣu ni bɛ niŋ bɛ ni bɔri shɛli, ka di nyɛla bɛrisuŋ n-ti bɛ maŋa. Yaha! Naawuni mi din sɔɣi yi tuuntumsa puuni.
  • 235. Yaha! Taali ka yi zuɣu (di yi niŋ ka paɣaba maa yi na be bɛ idda puuni) ka yi ni tooi ŋahi ba ŋahi shɛli (ka bɛ baŋ ni yi niŋdi ba kore ni amilya), bee ka yi sɔɣi li yi suhuri ni. Naawuni mi ni kadama ni baalim, yi ni ti yihi li polo ni n-yεli ba. Amaa! Miri ya ka yi gbaai ba alikauli (n-zaŋ chaŋ amiliya polo) ka di nyɛ sɔɣisinli puuni, naɣila yi yεli ba la yεltɔɣa shεli din nyɛ alheeri. Yaha! Miri ya ka yi niŋ niya ni yi lo ba amiliya, naɣila bɛ idda dabsa ti pali, ka baŋ ya ni Naawuni mi binshɛɣu din be yi suhuri ni, dinzuɣu zom ya O. Yaha! Baŋmi ya ni achiika! Naawuni nyɛla Chεmpaŋlana, Suɣulolana titali.
  • 236. Di pa taali yi zuɣu ni yi chɛ paɣaba yi yi na bi shihi ba (dooshee), bee ka yi na bi ŋmaai sadaachi n-ti ba. Yaha! Niŋmi ya ba din yɛn chɛ ka bɛ wum nyɛɣisim. Ŋun mali toosim, ŋun dihime ba o tariga, ŋun mi be miisim puuni, tɔ! Ŋun dihimi o toosim tariga, ka di nyɛ nyɛɣisim wumbu ni bɛrisuŋ, ka nyɛla talahi n-ʒi ban tumdi tuunsuma zuɣu.
  • 237. Yaha! Yi yi chɛ ba (paɣaba maa), ka na bi mi ba ni paɣatali, ka mi pun ŋmaai sadaachi ti ba, tɔ! Yin yom ya ba di pirgili, naɣila bɛ (paɣaba maa) yi chɛ n-tin ya, bee ka doo ŋun su amiliya maa chɛ li n-ti paɣa maa. Yi mi yi chɛ li n- ti ba, tɔ! Dina n-nyɛ din miri wuntia. Yaha! Miri ya ka yi tam bɛrisuŋ (deentali) din be yi sunsuuni. Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun nyari yi tuuntumsa.
  • 238. Gum ya yi jiŋaanu, n-ti pahi sunsuuni jiŋli (lahisari jiŋli).Yaha! Yiɣisim ya zani n-ti Naawuni ka nyɛla ninvuɣu shεba ban gbargiri bɛ maŋa.
  • 239. Yaha! Yi yi zo dabiεm (ni yi dimba ti liri ya), tɔ! Yin puhimi jiŋli ka nyɛla tiŋgbani ni ka yi chana, bee bimbara zuɣu. Amaa! Yi yi niŋ suhudoo, tɔ! Yin teemi ya Naawuni yɛla kamani O ni baŋsi ya yi ni daa ʒi shɛli maa shɛm.
  • 240. Yaha! Yi puuni ninvuɣu shεba ban yɛn kpi ka chɛ bɛ paɣaba, tɔ! Bɛ chɛli dahinshɛli yɛltɔɣa n-ti bɛ paɣaba maa kadama bɛ wummi nyεɣisim yuuni zaɣiyini, ka di pa ni bɛ yihi bala bɛ yiŋsi ni. Amaa! Taali ka yi zuɣu ni bɛ niŋ bɛ ni bɔri shɛli ka di nyɛla bɛrisuŋ n-zaŋ ti bɛ maŋa. Yaha! Naawuni nyɛla Nyaŋda, Yɛmgoliŋgalana.
  • 241. Yaha! Paɣa shɛba ban yidannim’ chɛ ba mali nyεɣisim wumbu ni bɛrisuŋ, ka di nyɛla talahi din ʒi wuntizɔriba zuɣu ni.
  • 242. Lala ka Naawuni kahigiri ya O nam yɛlikpahinda, domin achiika! Yi nyɛla ban yɛn niŋ haŋkali.
  • 243. (Yaa nyini Annabi)! Di ni bɔŋɔ, a bi nya ninvuɣu shεba ban yi bɛ yiŋsi ni ka nyɛla ninvuɣu tuha domin kpibu dabiεm zuɣu. Ka Naawuni yεli ba: “Kpim ya,” (ka bɛ zaasa kpi), din nyaaŋa ka o neei ba. Achiika! Naawuni nyɛla Pintiri n-zaŋ ti ninsalinima, amaa! Ninsalinim’ pam bi paɣira.
  • 244. Yaha! Tuhimi ya tobu Naawuni soli zuɣu, ka baŋ ya ni achiika! Naawuni nyɛla Wumda, Baŋda.
  • 245. Ŋuni n-leei yɛn paŋ Naawuni paŋdi suŋ, ka O nabgi li n- ti o nabri bobgu? Yaha! Naawuni n-nyɛ Ŋun filinda (din be ninsalinim’ nuu ni), ka yɛlgira. O mi sani ka bɛ yɛn ti labsi ya.
  • 246. (Yaa nyin Annabi)! Di ni bɔŋɔ, a bi nya Israaila bihi puuni ninvuɣu asanzanim ban daa yεli Annabi so bɛ ni daa tim bɛ sani na Annabi Musa nyaaŋa, saha shεli bɛ ni daa yεli bɛ Daannabi maa (Annabi Shamwiil): “Piimi ti puuni so n-leei naa, ka ti tuhi tobu Naawuni soli zuɣu,” ka o yεli: “Di ni bɔŋɔ, bɛ yi shiri niŋ tobu maa talahi yi zuɣu, yi ku zaɣisi li? Ka bɛ yεli: “Bozuɣu ka ti ku tuhi Naawuni soli zuɣu, ka di nyɛla bɛ yihi tila ti yiŋsi ni, n-ti pahi ti bihi? Amaa! Saha shεli bɛ ni ti niŋ tobu maa talahi bɛ zuɣu, ka bɛ lԑbi biri, naɣila bɛ puuni bεla. Tɔ! Naawuni nyɛla Ŋun mi zualindiriba.
  • 247. Ka bɛ Daannabi maa yεli ba: “Achiika! Naawuni timla Tualuuta na ni o ti leei yi naa,” ka bɛ yεli: “Yapolo ka nam simsi o, ka ti nyɛ ban simsi nam dibu n-gari o, domin bɛ (Naawuni) bi ti o laɣipεlga? Ka o (Annabi maa) yεli: “Achiika! Naawuni n-nyɛ Ŋun gahimmi o yi zuɣu, ka pahi o baŋsim pam, ka lahi chɛ ka o kuli saɣi daadam. Yaha! Naawuni tirila O nam ni O ni bɔri so. Naawuni mi nyɛla Ŋun yεlgira arzichi n-tiri O daba, Baŋda.
  • 248. Ka bɛ Daannabi maa yεli ba: “Achiika! O nam maa daalaama n-nyɛ adaka shεli ni kan ya na yi Duuma sani, ka suhudoo be di puuni, ni Annabi Musa mini Annabi Haruna ni daa chɛ binyεr’ shεŋa ka di kpalim, ka Malaaikanim ʒiri li. Achiika! Di puuni nyɛla kpahimbu n-zaŋ tin ya, yi yi shiri nyɛla ban ti Naawuni yɛlimaŋli.
  • 249. Saha shεli Tualuutu ni yina ni o tobu bihi, ka o yεli: “Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun yɛn dahim ya ni mɔɣili ŋɔ maa kom, dinzuɣu ŋun nyu di puuni shɛli, tɔ! O ka n niriba ni, ŋun mi bi nyu li, tɔ! O be n niriba ni, naɣila ŋun zaŋ o nukurgu n- tooi kom maa yim zuɣu nyu, ka bɛ daa yi o nyaaŋa, ka nyu di puuni shɛli, naɣila bɛ puuni bεla. Saha shεli o (Tualuutu) mini ban ti Naawuni yεlimaŋli maa ni daa du kuligu maa, ka bɛ (puuni shεba) yεli: “Zuŋɔ ti ka yiko din ni tooi tuhi Jaaluutu mini o tobbihi,” ka bɛ puuni ninvuɣu shɛba ban dihitabli ni Naawuni laɣimbu yεli: “Di zooiya ka salo ban nyɛ bεla nyεŋ salo ban galsi ni Naawuni yiko. Yaha! Naawuni mini suɣulonima m-be.”
  • 250. Yaha! Saha shεli bɛ ni daa yi Jaluuta mini o tobbihi maa zuɣu, ka bɛ yεli: “Yaa ti Duuma Naawuni! Tim ti suɣulo din galsi, ka ba ti naba zali, ka ti ti nasara ninvuɣu shεba ban nyɛ chεfurinim’ zuɣu.”
  • 251. Ka bɛ di ba tobu ni Naawuni yiko, ka Annabi Dawuda daa ku Jaaluuta. Yaha! Naawuni daa ti o nam mini Annabitali, ka baŋsi o O ni bɔri shεli puuni. Di yi di pala Naawuni ni zaŋdi ninsalinima n-taɣiri bɛ taba zuɣu, tɔ! Tiŋgbani naan saɣim. Amaa! Naawuni nyɛla Pintira binnamda zuɣu.
  • 252. (Yaa nyini Annabi)! Dinnim’ maa nyɛla Naawuni nam yɛlikpahinda, ka Ti karindi li n-tiri a ni yεlimaŋli. Yaha! Achiika! A nyɛla ŋun be Naawuni tuumba ni.
  • 253. Bɛ tuumba maa, Ti (Tinim’ Naawuni) tibgila bɛ shεba bɛ taba zuɣu. Bɛ puuni so beni ka Naawuni tɔɣisi o yεltɔɣa, ka tibgi bɛ shεba ni darzanima. Yaha! Ka Ti (Tinim’ Naawuni) ti Issa Mariam bia dalirinim’ din be polo ni, ka kpaŋsi o ni kasi nyɛvuli (Malaaika Ziblila). Yaha! Naawuni yi di yu, tɔ! Ban daa kana bɛ (tuumba maa) nyaaŋa naan ku tuhi taba di ni niŋ ka dalirinim’ kaba na nyaaŋa, amaa! Ka bɛ niŋ namgbankpeeni, dinzuɣu bɛ puuni so beni ti yεlimaŋli, ka bɛ puuni so mi niŋ chεfuritali. Yaha! Naawuni yi di yu, bɛ naan ku tuhi taba. Amaa! Naawuni tumdila O ni yu shεli.
  • 254. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Dim ya Ti (Tinim’ Naawuni) ni largi ya shɛli puuni, pɔi ka dabsi shεli kɔhimma ni ti bi yɛn be di puuni, simli mi ti kani, suhudee mi gba ti kani. Yaha! Chεfurinim’ n-nyɛ zualin- diriba.
  • 255. Naawuni! Duuma jεmdigu n-kani ni yεlimaŋli naɣila Ŋuna, O (Naawuni) nyɛla nyɛvulilana Ŋun bi kpira. Ŋuni n- lahi zani ti binshɛɣu kam. Gonyuunsi bi gbaari O, bɛ di ti yɛli ni gom. Ŋuna n-su din be sagbana ni, ni din be tiŋgbani ni. So n-kani n-yɛn tooi suhudee O sani (Zaadali) naɣila ni O yiko. O mila din be (O binnamda) tooni, ni din be bɛ nyaaŋa. Yaha! Bɛ ku tooi baŋ shɛli O (Naawuni) baŋsim puuni, naɣila O ni yu shɛli. O nam kuɣu 16 yɛlima n-gari sagbana mini tiŋgbani. Yaha! Di gulibu bi nyεŋdi O. Yaha! Ŋuna n-nyɛ Ŋun nam du ka galsi.
  • 256. Talahi (furminsi) ka adiini puuni. Achiika! Dolsigu yi na polo ni ka chɛ biriginsim. Dinzuɣu ŋun niŋ chɛfuritali ni tuaguutu (buɣuli) ka ti Naawuni yɛlimaŋli, tɔ! O shiri gbibi gabikpeeni din ka chihibu. Yaha! Naawuni nyɛla Wumda, Baŋda.
  • 257. Naawuni nyɛla yura n-ti ninvuɣu shεba ban ti yεlimaŋli, O yihiri ba la zimsim (chεfuritali) ni, n-ti kpεhiri neesim (Muslinsi) ni. Amaa! Ninvuɣu shεba ban niŋ chεfuritali maa yuiba n-nyɛ tuaguutu, ka bɛ (tuaguutunim’ maa) yihiri ba neesim puuni n-ti kpεhiri zimsim ni, tɔ! Bannim’ maa n-nyɛ buɣum bihi, ka nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni.
  • 258. (Yaa nyini Annabi)! Di ni bɔŋɔ, a bi nya ninvuɣu so (Namruuzu) ŋun daa ti ŋmɛ Annabi Ibrahima namgbankpeeni nzaŋ chaŋ o Duuma (Naawuni) polo, domin Naawuni daa ti o (Dunia) nam zuɣu? Saha shεli Annabi Ibrahima ni daa yεli: “N Duuma (Naawuni) n-nyɛ Ŋun tiri nyɛvuli, ka deera,” ka o yεli: “M gba tiri nyɛvuli, ka deera.” Ka Annabi Ibrahima yεli: “Achiika! Naawuni n-nyɛ Ŋun chɛ ka wuntaŋ’ yiri wulinpuhili na, dinzuɣu (a yi shiri nyɛla Duuma), tɔ! Nyin chɛ ka di (wuntaŋ’ maa) yi wulinluhili na, ka bɛ daa birim ŋun niŋ chεfuritali maa (Namruuzu). Tɔ! Naawuni bi dolsiri ninvuɣu shεba ban nyɛ zualindiriba.
  • 259. Bee kamani ninvuɣu so ŋun daa gari tiŋshee zuɣu, ka di (tiŋ’ maa) lu n-dahim di wulikpana zuɣu, ka o naan yεli: “Wula ka Naawuni yɛn tooi lahi neei tiŋ ŋɔ maa di kpibu nyaaŋa? Ka Naawuni deei o nyεvuli yuuŋkobiga ka yiɣisi o, ka yεli: “Saha diba ala ka a ʒini kpe? Ka o yεli: “N-ʒinila dabsili bee dabsili puuni shɛli.” Ka O (Naawuni) yεli: “Chɛli gba! A ʒinila yuuŋkobga.” Dinzuɣu, ŋmalgima n-yuli a bindirigu mini a binnyurigu, di bi saɣim (yuuŋkobgu maa nyaaŋa), ka lahi ŋmaligi yuli a buŋ maa, (ka o nya o ni daa bari o buŋ so maa ni daa kpi, ka o koba waai shεm). Yaha! Domin Ti (Tinim’ Naawuni) zaŋ a leei yεlikpahindili n-ti ninsalinima. (Ka Naawuni lahi yɛli o): Ŋmalgima n-yuli o koba, ka nya Ti (Tinim’ Naawuni) ni yɛn zaŋ li n-tuɣi taba shεm, di nyaaŋa ka Ti zaŋ nimdi n-limsi li. Saha shεli di ni kahigi n-ti o, ka o yεli: “N-yi pa baŋ ya ni achiika! Naawuni nyɛla Toora binshɛɣu kam zuɣu.
  • 260. Yaha! (Yaa nyini Annabi)! Teemi saha shεli Annabi Ibrahima ni daa yεli: “Yaa n Duuma Naawuni! Wuhimi ma A ni neeri kpiimbi shεm,” ka O (Naawuni) yεli: “Di ni bɔŋɔ, a bi tila yεlimaŋli? Ka o yεli: “Chɛli gba! Amaa! M-bɔrimi ni n suhu doni,” ka O yεli: “Tɔ! Gbaami noombihi anahi, ka laɣim ba, ka ŋmahi ŋmahi ba n-laɣim taba, ka tooi li n-ti pa zoya ŋɔ maa zaɣiyini kam zuɣu, di nyaaŋa ka boli ba, bɛ ni ka a na ni yomyoma, ka a yi pa baŋ ni achiika! Naawuni nyɛla Nyɛŋda, Yεmgoliŋgalana.
  • 261. Ninvuɣu shεba ban diri bɛ daarzichi Naawuni soli zuɣu ŋmanila bimbirili din nyɛɣi kayola ayɔpoin, ka kayolli kam ni mali biεlim kobga. Yaha! Naawuni nabri mi n-tiri O ni bɔri so. Nawuni mi nyɛla Ŋun yεlgiri arzichi tiri O daba, Baŋda.
  • 262. Ninvuɣu shεba ban diri bɛ daarzichi Naawuni soli zuɣu, ka bi zaŋ fuhibu mini chuuta n-dolsi binshɛɣu bɛ ni di maa. Tɔ! Bɛ sanyoo be bɛ Duuma (Naawuni) sani. Yaha! Bɛ ti ka dabiεm shεli (ni Chiyaama daazaaba), bɛ mi ti ka suhusaɣiŋgu ni.
  • 263. Yɛltɔɣa suŋ (zilimballi) ni chεmpaŋ n-nyɛ din gari sara shɛli bɛrim ni doli di nyaaŋa. Yaha! Naawuni nyɛla Bundana, ni Suɣulolana titali.
  • 264. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli: “Disaɣim ya yi sara ni fuhibu mimi chuuta, kamani ninvuɣu so ŋun diri o liɣiri niriba nyabu zuɣu, ka mi bi tiri Naawuni mini Bahigudali yεlimaŋli, tɔ! O kotomsi ŋmanila tampiŋ’ shɛli taŋkpaɣu ni pa di zuɣusaa, ka sakurli buli (ka vaai taŋkpaɣu maa ti labi shεlipolo) ka chɛ li polipoli, (dinzuɣu) bɛ ku tooi nya bindir’ shɛli) tuun’ shɛli bɛ ni tum maa ni. Naawuni mi bi dolsiri ninvuɣu shεba ban nyɛ gutulunima.
  • 265. Ban gba diri bɛ daarzichi ka di nyɛla bɛ bɔrila Naawuni yεda, ka lahi dihitabli bɛ suhuri ni (kadama bɛ ni nya di sanyoo Naawuni sani), tɔ! Bɛ kotomsi ŋmanila pu’shεli din be daboli zuɣu, ka sakurli mi m-pa di zuɣu, ka di yihi bindirigu siɣim buyi, di mi yi niŋ ka sakurli bi mi m-pa di zuɣu, bala sayuɣiyuɣi. Yaha! Naawuni nyɛla Ŋun nyari yi tuuntumsa.
  • 266. Di ni bɔŋɔ, yi zaɣiyino kam di bɔri ni o mali dobino mini Inabi (sinsaba) puu, ka kulibɔna zɔri gindi di lɔŋ ni, ka o lahi mali binwola balibu kam di (puu maa) ni, ka kurginsim paagi o, ka o mi mali bihi ban na bi kpaŋ, ka ʒɛɣu ti shee puu maa ni, ka di puuni mali buɣum, ka di di buɣum. Lala ka Naawuni kahigiri ya O nam yɛlikpahinda, domin achiika! Yi ni niŋ tɛha.
  • 267. Yaa yinim’ ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Dim ya yi ni bo arzichi shɛli puuni din nyɛ zaɣiviɛlli, n-ti pahi Ti (Tinim’ Naawuni) ni yihi shɛli n-tin ya na tiŋgbani ni, ka miri ya ka yi niŋdi niya ka zaŋdi din be n-dihira, (domin so yi di yɛn tin ya li), yi di pala ban yɛn deei li naɣila yi pɔbila yi nina. Yaha! Baŋmi ya ni Naawuni nyɛla Bundana, Duuma paɣirigu.
  • 268. Shintaŋ n-nyɛ ŋun niŋdi ya alikauli ni fara (kadama yi yi zaŋ yi daarzichi n-dihi Naawuni soli zuɣu, yi ni leei faranima), ka puhiri ya kavituma tumbu. Ka Naawuni mi niŋdi ya alikauli ni chɛmpaŋ din yi O sani na, ni tibginsim (Alizanda).Yaha! Naawuni nyɛla Ŋun yεlgiri O pini n-tiri O daba, Baŋda.
  • 269. O (Naawuni) tirila O ni bɔri so baŋsim, ninvuɣu so mi bɛ ni ti baŋsim, tɔ! Achiika! Bɛ ti o alheeri din galsi. Yaha! So bi teeri Naawuni yɛla, naɣila ninvuɣu shεba ban mali haŋkali.
  • 270. Yaha! Yi ni zaŋ shɛli dihi yi dihibu puuni, bee ka yi puli yi pulibu puuni, tɔ! Achiika! Naawuni mi di yεla. Yaha! Zualindiriba ti ka sɔŋdiba (Zaadali).
  • 271. Yi (Muslinnim) yi yihi yi sara polo ni, tɔ! Di viɛla, yi mi yi lahi sɔɣi li, ka zaŋ li n-ti nandaamba, tɔ! Dina n-nyɛ din gari n- zaŋ tin ya, ka O (Naawuni) nyεhiri yi taali bihi ka chɛri ya. Naawuni mi nyɛla Ŋun mi binshɛɣu din sɔɣi yi tuuntumsa puuni.
  • 272. (Yaa nyini Annabi)! Bɛ dolsigu bi ʒe a zuɣu talahi, amaa! Naawuni n-nyɛ Ŋun dolsiri O ni bɔri so. Dinzuɣu, yi ni dihi shɛli ka di nyɛ alheeri, tɔ! Yi maŋ’ zuɣu ka yi dihi. Yi mi di dihi ya shɛli naɣila di nyɛla Naawuni zuɣu. Yi ni lahi dihi shɛli ka di nyɛ alheeri, bɛ ni pali ya di sanyoo, yi mi pala bɛ ni yɛn ti di shɛba zualinsi.
  • 273. Di (zaka maa) nyɛla faranim’ shɛba bɛ ni taɣi sɔŋ (ka bɛ bi tumdi tuun’ shɛli naɣila fisabilillahi tobu ni ka bɛ be) dini, bɛ mi ku tooi go tiŋgbani yaaŋa zuɣu (ni bɛ tum daabilim), ka ninvuɣu so ŋun bi mi bɛ biɛhigu tεhiri ni bɛ nyɛla bundannima, domin bɛ maŋ’ gbaabu (ka chɛ suhibu) zuɣu (Yaa nyini ŋun wumda)! A ni tooi baŋ ba ni bɛ ŋmahiŋgbana, bɛ bi suhuri niriba ni funyiya. Yaha! Yi ni di arzichi shɛli ka di nyɛ alheeri, tɔ! Achiika! Naawuni nyɛla Ŋun mi li.
  • 274. Ninvuɣu shεba ban diri bɛ daarzichi Naawuni zuɣu yuŋ mini wuntaŋ’ ni, ashilo mini polo ni. Tɔ! bɛ sanyoo be bɛ Duuma (Naawuni) sani, dabiεm shɛli ka bɛ zuɣu, bɛ mi ti bi yɛn niŋ suhusaɣiŋgu (Zaadali).
  • 275. Ninvuɣu shεba ban diri laɣinyɔri, tɔ! (Zaadali) bɛ ti bi yɛn yiɣisi naɣila bɛ ŋmahiŋgbana ti yɛn be mi kamani shintaŋ ni bibri so (ka o lura ka yiɣisira), di daliri nyɛla bɛ daa yεli mi ni laɣinyɔri ŋmanila daabilim, ka Naawuni mi niŋla daabilim halalsi ka mɔŋ laɣinyɔri dibu. Dinzuɣu, wa‟azu ni paai so din yi o Duuma sani na, ka o mɔŋ o maŋa (laɣinyɔri maa), tɔ! Bɛ ku gbibi o din gari maa taali, ka o yεla kpalim Naawuni sani. Amaa! Ŋun ti labi (laɣinyɔri maa puuni), tɔ! Bannim nyɛla buɣum bihi, ka bɛ nyɛla ban yɛn ti kpalim di puuni.
  • 276. Naawini filindila laɣinyɔri, ka nabgiri sara. Yaha! Naawuni je ŋun kam zooi gutulunsi, ka zooi taali ni kpɛbu.
  • 277. Achiika! Ninvuɣa shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli, ka tum tuunviεla, ka puhi jiŋli, ka ti zaka, tɔ! Bɛ sanyoo be bɛ Duuma (Naawuni) sani, dabiεm shεli ti ka bɛ zuɣu, bɛ mi ti bi yɛn niŋ suhusaɣiŋgu (Zaadali).
  • 278. Yaa yinim’ ninvuɣa shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Zom ya Naawuni, ka chεn ya din kpalim laɣinyɔri puuni, yi yi shiri nyɛla ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli.
  • 279. Yaha! Yi yi bi niŋ lala, tɔ! Yin baŋmi ya tobu beni din yi Naawuni ni O tumo sani na. Amaa! Yi yi niŋ tuuba, tɔ! Yi sula yi laɣizuɣuri. Di din ya zualinsi, ka di chɛ ka so din ya zualinsi.
  • 280. Yaha! Ninvuɣu so ŋun di samli yi be muɣisigu puuni, tɔ! Yin naɣisim ya n-ti o hali ni saha shεli o ni yɛn tooi yo li. Amaa! Yi yi tooi zaŋ li mali ba sara, tɔ! Dina n-nyɛ din gari n- zaŋ tin ya, yi yi di nyɛla ninvuɣu shεba ban mi.
  • 281. Yaha! Zom ya dabsi’ shεli bɛ ni yɛn ti labsi ya Naawun sani, ka bɛ yo nyεvuli kam ni di ni tum shɛli, bɛ mi ti bi yɛn di ba zualinsi.
  • 282. Yaa yinim ninvuɣu shεba ban ti Naawuni yεlimaŋli! Yi yi yɛn dihi taba samli hali ni saha shεli, tɔ! Yin sabmi ya li zali. Yaha! Chεli ya ka gbaŋŋmara sabi li yi sunsuuni ni aadalsi. Gbaŋŋmara maa mi di zaɣisi di sabbu kamani Naawuni ni baŋsi o li shεm, dinzuɣu o sabi mi li, ka ŋun yɛn di samli maa mi gba dihi o nuu, ka zo o Duuma (Naawuni), ka di booi shεli di puuni. Amaa! Samli ni doli so maa yi nyɛla ŋun ka o haŋkali ni, bee o nyɛla ninvuɣugbariŋ (kamani dorolana, bee niŋkurlim), bee o ku tooi gɔrila o yuli tɔ! Ŋun yɛn zani n-ti o (ka o deei samli maa) sabmi ni aadalsi. Yaha! Bom ya shɛhira diriba ayi ban nyɛ dobba. Bɛ mi yi pa dobba ayi, yin bom ya doo ni paɣaba ayi shɛba yi ni niŋ yɛdda ka bɛ be shɛhira diriba puuni. Di yi niŋ ka bɛ (paɣaba ayi maa) puuni yino ti yi tam, ka o kpee maa teegi o. Yaha! Shɛhira diriba maa di zaɣisi, di yi ti niŋ ka bɛ boli ba. Yi mi miri ya ka yi chɛ ka yi nyee nyoni (samli maa) sabi zali, di yi pɔra mi bee di galsiya hali ni wokati shεli yi ni bɔri li. Dina n-nyɛ aadalsi din gari Naawuni sani, ka nyɛ din yɛn zali shɛhira (ka yi ku tam), ka lahi nyɛ din miri ka yɛn chε ka yi ku zilsi taba, naɣila di kuli nyɛla daabilim ka yi mali li n-lebgiri yi sunsuuni, dinzuɣu (di yi nyɛ lala), taali ka yi zuɣu yi yi bi sabi li. Yaha! Yi yi kɔhi binyɛra n-ti taba, yin bom ya shɛhira, bɛ mi di niŋ ŋun sabi maa mini shɛhiradira maa chuuta shɛli. Yi yi niŋ lala, tɔ! Achiika! Di nyɛla din kpeeiyi. Dinzuɣu zom ya Naawuni, ka Naawuni baŋsi ya. Yaha! Naawuni nyɛla Ŋun mi binshɛɣu kam.
  • 283. Yaha! Yi yi chani soli ka bi nya ŋun yɛn sabi li tin ya, tɔ! (Sandana maa) ŋun deemi talima. Amaa! Di yi niŋ ka yi niŋ taba yɛda, tɔ! Ninvuɣu so bɛ ni niŋ yɛdda maa labsim amaana maa nti ti di lana, ka zo o Duuma Naawuni. Yaha! Di sɔɣi ya shɛhira. Ŋun mi ti sɔɣi li tɔ! Achiika! O tum taali o suhu ni. Yaha! Naawuni nyεla Ŋun mi yi tuuntumsa.
  • 284. Naawuni n-nyɛ Ŋun su binshɛɣu din be sagbana ni, ni binshɛɣu din be tiŋgbani yaaŋa zuɣu. Yaha! Yi yi yihi binshɛɣu din be yi suhiri ni, bee yi sɔɣi li mi, tɔ! Naawuni ni ti kari ya di saliya, ka chε m-paŋ O ni bɔri so, ka lahi dargi O ni bɔri so tibli. Naawuni mi nyɛla Toora binshɛɣu kam zuɣu.
  • 285. Naawuni tumo (Annabi Muhammadu) ti yεlimaŋli ni binshɛɣu bɛ ni siɣisi na n-ti ti o ka di yi o Duuma (Naawuni) sani na. Lala ka Muumininim’ gba ti Naawuni yεlimaŋli, bɛ zaasa ti Naawuni yεlimaŋli, ni O Malaaikanima, ni O litaafinima, n-ti pahi O tuumba, (ka bɛ yεra): “Ti bi wolgiri so O tuumba puuni.” Yaha! Ka bɛ yεli: “Ti wum ya ka doli.” A chεmpaŋ ka ti bɔra. Yaa ti Duuma Naawuni! A sani n-nyɛ labbu shee.
  • 286. Naawuni bi zaandi talahi nyɛvuli zuɣu naɣila di ni ni tooi shεli, di mali di ni tum aliheeri shɛli sanyoo, ka mali di ni tum zaɣibe shɛli sanyoo. Yaa ti Duuma Naawuni! Di gbaai ti ni taali shεli, di yi niŋ ka ti tam, bee ka ti chirim. Yaa ti Duuma Naawuni! Di ʒili ti ʒili timsili kamani A ni daa ʒili li ninvuɣu shεba ban daa kana poi ni tinim’ maa zuɣu shɛm. Yaa ti Duuma! Di ʒili ti ti ni ka shɛli yiko. Yaha! Zaŋmi ti taali bahi, ka chɛ m-paŋ ti, ka zo ti nambɔɣu. Nyini n-nyɛ Ŋun Guli ti, dinzuɣu sɔŋmi ti ninvuɣu shɛba ban nyɛ chεfurinim’ zuɣu.

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. 1.0 1.1 1.2 Bachigahinda Din Be Dagbanli Kur'aani Puuni. The Noble Qur'an: Translation of the Meanings (Dagbani language).
  2. Translation of the Meanings of the Noble Qur'an - Dagbani translation, by Muhammad Baba Gutubu.