Lakalaka

Diyila Dagbani Wikipedia
Lakalaka
waa balibu
Yaɣ sheliTongan dance Mali niŋ
Tingbani shɛli din yinaKingdom of Tonga Mali niŋ
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity Mali niŋ
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/00072, https://ich.unesco.org/fr/RL/00072, https://ich.unesco.org/es/RL/00072 Mali niŋ

Lakalaka (chandi kpɛma) nyɛla Tongan laɣingu wa'shɛli wa'wariba maa ni kuli zaya tuhi ka mali bɛ nuhi k n-buɣisira. Di nyɛla Tonga tiŋgbani ni waa din pahi "intangible human heritage" ni. Di nyɛla waa din wari zamaatu laɣimbu din gahim ni, kamani tiŋ'naa dɔɣim dabisili nee Asori duu yoobu.

Taarihi[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Saha ŋɔ lakalaka ŋmanila di mini nadaa meTɛmplet:Okinaelaufola meTɛmplet:Okinaelaufoladi yɛn nyɛla yim ("outstretched arms dance"), din buɣisibu yina tuuli European vihiriba sani, amaa ban daa wuligiri adiini daa chihi la waa ŋɔ ka di daliri nyɛla di daa lahi niŋ la 'heathen'. Din bɔŋɔ nyɛla din daa no n-chibi "1850 code of King "[[George Tupou I|TāufaTɛmplet:Okinaāhau Tupou I]]. Lala n-nyɛlj, lahabali din daa yari di yɛltɔɣa daa kani bini din gbaai 1862 code, di mini di daa labi mali zali 1885 maa zaa yoli. Lala n lahi nyɛli luɣili kam, di shɛli bi wuhi 'heathen dance' ni nyɛ binshɛɣu. Lahabaya yina wuhiri chuɣu kara wahi lala saha ŋɔ. Di saɣiti ni, tuuli adiini wuligiriba pōmeTɛmplet:Okinae (yuŋ waa), din nyaaŋa bɛ ni yohindi paɣaba mini bɛ yindaan'nima n kperi mɔɣu, lahi pala din niŋda.

Lala lakalaka kamani dini mi shɛm zuŋɔ daa nyɛla din pili 19th century, na'timsili n daa pili li, ŋun daa lahi nyɛ "Methodist preacher' yaha: TukuTɛmplet:Okinaaho (1858—1897), din yina Tatakamotonga. [1]

Situra[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Di situra kuki nyɛla situra din kuli yari kamani wahi kam ni. Di ni tooi nyɛ zaɣ'sabinli bee zaɣ'piɛlli tupenu ni daliya mini [[ta'ovala|taTɛmplet:Okinaovala]] loukeha, amaa bɛ ni tooi limsi li ni sisi kamani vari din dihiri nachiinsi mini fukaawasi din nyo vum bee manafau, mɔri baatoro, amaa bɛ tooi malila "hibiscus fibers" m-maani li. Lala n lahi nyɛli ka bɛ piriti yari bɛ gbaya ni,nuchahi ni mini nyingoya n. Wa'wariba ban yina Kanokupolu, amaa, ka tooi zooi ka bɛ dɛmdi bɛ kali ni folaTɛmplet:Okinaosi, kamani 2 meter zaŋ ti ngatu. Wa'wariba ban yina Tatakamotonga, ban tooi dɛmdi kpalinkpaa laɣin kara ni, dama bani ka bɛ nya ka bɛ gaŋdu, ka bɛ yari neensabila, kamani bɛ na kuli kumdi la TukuTɛmplet:Okinaaho (lihimi gbunni) ni bia Tungī Mailefihi, "the consort of" Queen Salote Tupou III.

Bɛ lahi ye la tekiteki ka shabisi nokɔbiri zabiri ni. Bɛ tooi lɔri la paɣa ŋun niŋ kɔbiri ŋɔ n tabili dɔ'yini bee dibaa ayi, ka o tiriti zuɣusaa, ka dobba mi tiriti tiŋa. Di bahi bahindi paɣaba tekiteki kpaŋsiri la nuzaa polo teki, bɛ maani li mi saha ni saha ka ŋmɛri binkumda. Teki din niŋ dede nyɛla din kpa talahi pɔi ka bɛ naan yi boli nira wa'wari maŋlj

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. Firitia Velt (1991). "The ʻotuhaka among the other Tongan dances". ʻOtuhaka, a Tongan Dance (PDF). Nukuʻalofa: Atensi Institute. p. 5. Retrieved 18 January 2022.
  • Tɛmplet:OkinaI. F. Helu; Critical essays; 1999; ISBN 0-9595477-9-7
  • A.L. Kaeppler; Tongan dance: a study in cultural change; Ethnomusicology vol 14, 1970.
  • A.L. Kaeppler; Poetry in Motion: Studies in Tongan Dance; VavaTɛmplet:Okinau Press, 1993.
  • A.Linkels; Sounds of change in Tonga.
  • A.L. Kaeppler, M. Taumoefolau, N. TukuTɛmplet:Okinaaho, E. Wood-Ellem; Songs and poems of Queen Sālote; 2004; ISBN 978-982-213-008-9