Kırkpınar

Diyila Dagbani Wikipedia
Kırkpınar
tournament, sporting event, sports organization
Di pilli ni1346 Mali niŋ
Diɛma ni yiɣi jamoil wrestling Mali niŋ
TiŋaTurkey Mali niŋ
Dini be shɛliEdirne Mali niŋ
Tingbani shɛli din yinaOttoman Empire, Turkey Mali niŋ
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity Mali niŋ
Lahabaya dundɔŋ din mali dihitabilihttp://www.edirnekirkpinar.com Mali niŋ
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/00386, https://ich.unesco.org/fr/RL/00386, https://ich.unesco.org/es/RL/00386 Mali niŋ

Kırkpınar nyɛla Turkey kpam vagɔɣu kompatiisa vavariba vari dabaata zuɣu. Yuuni kam ka di niŋda, ka tooi kani na silimin goli June bahigu, Edirne, Turkey tum yuuni 1360. Kpalinkpaa ŋɔ dali, ŋun di tuuli, buyi, ni buta zuɣu nyɛla bɛ ni yɛn yihi yaɣili kam. Vagɔŋu ŋɔ saha, Kırkpınar chuɣu ŋɔ gba nyɛla bɛ ni puhiri shɛli.

Kpam vagɔɣu ŋɔ nyɛla diɛma ni yiɣijam bali shɛli Turkey diɛma ni yiɣijam puuni. Vagɔɣu nyɛla din daa va luɣili kam Ottoman tiŋgbani ni, amaa vavari so ŋun daa va n-di Kırkpınar ni daa nyɛla bɛ ni boli so "vagɔɣu naa" hali ni yuuni din paya Kırkpınar ni. Lala ka di tuɣi hali ni zuŋɔ.

Buɣisibu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Vavaeiba ŋɔ nyɛla bam sori gbana ka di boli li kıspet. Pɔi ka bɛ naai pili vuɣi kam, vavariba ŋɔ nyɛla ban yɛn niŋ kpam ʒɛ bɛ niŋgbuna luɣili.[1]

Kırkpınar nyɛla din gbubi Guinness World Record din nya guuri waɣinli kompatiisa.[2]

Taarihi[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Oldest known evidence[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Kpam vagɔɣu ŋɔ taarihi nyɛla din chaŋ ti yi 2650 BC ka di shɛhira do Ancient Egypt, Assyria, ni rɛjin shɛŋa ŋan pahi Middle East. Babylonia ningbuna shɛhirili, bronzi bila, daa nyɛla bɛ ni nya luɣishɛli din miroli Chafadji-temple. Lala bronzi ŋɔ nyɛla din tabi vavariba ŋɔ ka dama vabariba ŋɔ zaa nyɛla ban zaŋdi Kpamba niɛma niŋdi bɛ zuɣuri ni.

Ŋmahingbani kurili din biɛni wuhiri kpam vagɔɣu ŋɔ nyɛla din be Ancient Egypt, tanbiɛɣu kuɣili din be Ptahhoteb ka be Saqqara, Fifth dynasty (ka mani 2650 BC) saha yini ka mani Chafadji-bronze.

Shɛhirili din lahi pahi nyɛla yuun 4000 ka bɛ pɛɛntili ka bɛɛbiɛ la Beni Hasan gballi ni, Egypt. Kum ŋɔ, ŋun ningbuna nya din be gballi ŋɔ ni ŋɔ, nyɛla din tiɛhi ni o daa nyɛla vavari biinga o nyɛvuli saha. Anfooni maa ni, vavari ŋɔ ni kpam din be gaɣi bil' ni n-be di ni. Anfooni din pahiri ayi, vagɔɣu piligu. Anfooni din bahindi nyaaŋa, nyɛla napɔna nobu ata kpam vagɔɣu nasara, ka di bi taɣi hali ni zuŋɔ. Ŋɔ ni, diɛma ŋɔ zali nyɛla din ni tooi nya di ni.

Kurumbuna tooni, Persian Empire daa ŋmɛ n-fa Egypt, ka Persian shah daa dee Pharaoh nam. O saha ka kpam vagɔɣu daa pili Iran.

Oil-wrestling in Iran[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Kpam vagɔɣu kompatiisa diin pa yoli zuŋɔ ŋɔ nyɛla din pili Persian Mythical ʒɛmama, ka bihi bapira Ferdowsi's Shahnameh, yɛli ni di piligi la yuuni 1065 BC. Tɔb’ biinga pehlivan saha ŋɔ nyɛla bɛ ni boli so Rostam, tɔb’ biinga ŋun daa tooi faari o ya nim bahira di yi daa ti niŋ ka gamo paai ba. Kpam vagɔɣu ŋɔ piligu, ka bɛ bolli di Persian yuli ni "Peshrev" nyɛla din tabi Iran karim zɔndi, Zurkhane, “ninkpɛŋ yili". Duu ŋɔ nyɛla din mali kootu, ka salo ban yɛn diɛm ŋɔ be di ni, n-mali bɛ maŋ zali viɛnyɛla n-ti pahi ostad ("master") bee morshed Anfooni nima, ni yili yiindiba. Ti ni ʒia ŋɔ, yila ŋɔ niɛma nyɛla din gbaai luŋa ni Ferdowsi's Shahname yaɣa shɛŋa karimbu. Kukɔli niŋbu balibu be di ni, ka dam maŋ balibu pam zaŋ doli li, n-ti pahi kɔb’ kpɛŋ wuhibu zaŋ gba binkari gbuɣibu.

Kpɛŋɔ n-nyɛ ka peshrev ŋɔ pilli pili, ka shɛb’ zaya ni di nyɛla shili malibu din zaŋdi puhiri ninyuli yuundiba ŋɔ, shɛba mi, laɣim wa waa. Di be di ko ka che din pun nya ŋmaligim-nudirigu, ŋmaligim-nuzaa, ŋmaligim-nudirigu, ŋmɛm-nuzaa, ŋmaligim-nuzaa, ŋmɛm-nudirigu waa din yaɣali maa luɣili kam.

Greco-Roman Oil-wrestling[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Bachi ŋɔ "Pehlivan" zaŋ n-ti vagɔɣu vara nyɛla bɛ ni daa tuui bolli lala saha ŋɔ, din daa niŋ ka Parthians (238 BC - 224 AD) yuuni Greeks nim soli Iran.

Huns[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Huns ŋɔ daa paai na la Roman Empire sɛnchiri anahi bahigu, ka daa ʒi’ yuri zuɣu yi steppe, Central Asia kpe Germany mini France. Din daa niŋ ka bɛ paai Black Sea ka ti ŋmɛ n-fa Ostrogoths, bɛ daa lahi tuɣi ya chaŋ Visigoths n-yaɣi Danube kpe Roman Empire, ka daa tahi shiitaŋ din daa ti luhi Roman linjima nima Naa Valens ʒɛmana, Adrianople (Edirne) yuuni 378 AD.

Huns ŋɔ daa nyɛla vagɔri biinsi ka lahi nyɛ yu'bari biinsi. Din daa niŋ ka bɛ nya nasara zani Roman yaɣali Danube, Huns ŋɔ daa nyɛla Roman linjima-nim kpɛma Aspar ni daa yuli , Thrace (442).

Yuuni 447, Pehlivan Attila daa lahi kana Thrace ka daa ti che di ni daa ti niŋ ka Naa Thodosius II balim ba. Bɛ alizama ŋɔ ni, Roman-Hun vagɔɣu vabu kompatiisa daa nyɛla din kana Thermopylae. Zabili ŋɔ daa nyɛla vagɔɣu ni ti gooi shɛli ka ŋun daa nya nasara ŋɔ Attila daa saɣati ni o ni yo zama kam din be ni n-ti yori palli din nya 2,100 pounds salima ni Danube wulinluhili yaɣali.

Yuma ata nyaanŋa Naa Theodosius daa kpi ya din daa niŋ ma o luna o wahu zuɣu. Ŋun daa deegi o, Naa Marcian (450-457), daa zaɣisiya ni o yo Attila. Huns ŋɔ daa bi bɔhi biɛri, ka di nyɛla Roman Naa tuzo paɣa Valentinian III, Honoria, n-daa zaŋ o nintua ni satarili ti Huns Naa ka yɛli Attila leemi o papa. Attila daa saɣati o laɣibu ŋɔ. Din daa niŋ ka bɛ ti kpari Roman Naa tuzo paɣa, Attila daa saɣati ni o ni yo o daa sadaachi. Din daa nio Honoria kani, yuuni din daa paya, Attila daa lahi lo bipuɣinbil’ pali ŋun yuli booni Ildico amiliya. Amiliya ŋɔ dabisili dali daa nyɛla bagɔɣu tulli ni daa va.

Oil-wrestling for Sultan and Shah[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Saha shɛli bɛ ni daa zaŋ musulinsi kpɛ na Asia Minor, tabibi tali ni tiɛhi parigi daa nyɛla gɔɣili zaŋ ti pehlivan. Kpam vagɔɣu ŋɔ daa nyɛla diɛn shɛli bɛ ni daa kpa ka di gu za di gama zuɣu. Iran tiŋgbani ni mini Ottoman Empire, vagɔɣu daa lee la tiŋgbani zaa diɛma. Iran tiŋgbani ni, vagɔɣu daa zooya hali ni Zurkhane yili ni, ka niriba chani di ni ti diɛmda ka niŋdi ningbuna ni taba. Vavari ŋɔ n-nyɛ yaa lana kali ni (Persian zinli zuɣu di nyɛla “nyingo' karili"), amaa o lahi nyɛla pahlavan, yaa lana, ŋun nya ʒii din be viɛnyɛla ni suɣulo ni sokam.

Yuuni 1360 nyɛla niriba ban laɣinda Edirne Kırkpınar ni deei lee dabisi shɛli Ottoman linjima nima ni daa piligi kpa yuuni kam vagɔɣu kompatiisa, Kırkpınar, vagɔɣu paaki ni “din be samona village". Guinness Book of World Records ni gbubi shɛm, Kırkpınar ŋɔ nyɛla anduniya diɛm kurili din tuɣi na chana.

Din daa ti niŋ ka vavariba ayi vari bɛ kpalinkpaa vali ni hali ni yuŋ ka ni nyɛla bɛ ni bi nya ŋun diri nasara la, biɛɣu daa neeya ka bɛ zaa kpimi doya, ka bɛ ningbuna na kuli shab’ tabi ni. Bɛ ningbuna ŋɔ daa nyɛla bɛ ni sɔɣi shɛli tia din daa zaya baŋ ba, ka bɛ nyan doliba daa tuɣi ti ŋmɛ n-fa Edirne.

Tɔbu ŋɔ ni daa naai, linjima nim ŋɔ daa lahi laɣim ma tia gbuni, ka waya giliba, din zuɣu bɛ labi mi ti meadow ŋɔ yuli (din daa na nye bɛ ni mi shɛli Ahirköy) la Kırkpınar, din lɛbigi Turkish zinli zuɣu ti "forty springs" bee "forty sources". Din yɛn paɣi bidibsi ŋɔ kpaŋ maŋa, vagɔɣu kompatiisa nyɛla din kani na yuuni kam lala yaɣali ŋɔ.

Salima mi, ni lahabaya ni, jilima gahindili nyɛla din beni ti gbam vavariba. Pehlivan nyɛla bɛ ni buɣisi so ka mali yaa gari so-kam, ka mali ningbuna din pa taba viɛnyɛla, ka gbana pɛɛto nim pɔbili. Saha din gari hali ni zuŋɔ, vavariba nyɛla ban niŋdi kpam bibiliri bɛ ningbuna. Din pahi, a nan tooi nya ka vavari bihi mɔɣisiri vavari kura ningbuna, di mini bɛ luhiba maa zaa, din nyɛ jilima zaŋ tiba.

Taarihi lana, Burhan Katia ni yɛli shɛm, bachi ŋɔ “pehlivan” daa lahi nyɛla bɛ ni zaŋ boli ɔfisa, kpɛma bee aadalichi lana. Sɛnchiri 16th zaŋ chana, bachi ŋɔ daa nyɛla bɛ ni booni shɛli Ottoman tiŋgbani ko zaŋ vavara.

Yuuni 1590, suhudoo nangban yini daa nyɛla Murat III mini Persian Shah ni niŋ. Vagɔɣu ŋɔ pɛɛto nim maa biɛhigu nyɛla din yina lala saha maa. Di biɛhigu ŋɔ na kuli nyɛla laa zaŋ n-ti Iran "pahlivan" ni Turkey "pehlivan", gbaa yihi la Turkey vagɔɣu pɛɛto nim ŋɔ ni nyɛla bɛ ni zaŋ gbana mali shɛli ka bɛ bolli "kispet", ka Iran pahlivan nim mi sori "pirpet", ka di nya bɛ ni zaŋ siliki mali shɛli.

Iran vavari biinsi daa kana Istanbul ni bɛ kpa Ottoman vavari biinsi, ka daa boli Turkey vavari biinsi na Persia ni bɛ ti wuhi bɛ yaa.

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. UNESCO - Kırkpınar oil wrestling festival (en).
  2. Historical Kırkpınar oil wrestling festival kicks off in northwestern Turkey (13 July 2018).