Tumba francesa

Diyila Dagbani Wikipedia
Tumba francesa
music genre, waa balibu
Yaɣ shelimusic of Cuba Mali niŋ
Tingbani shɛli din yinaCuba Mali niŋ
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Masterpieces of the Oral and Intangible Heritage of Humanity Mali niŋ
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/00052, https://ich.unesco.org/fr/RL/00052, https://ich.unesco.org/es/RL/00052 Mali niŋ

Tɛmplet:Infobox music genre Tumba francesa nyɛa waa, yila, mini daa bal'shɛli din pii Oriente, Cuba. "French colony" daba ban daa yina Saint-Domingue n daa pili li (di daa ti yɛn leei Haiti) ka ban daa su li daa labi Cuba "eastern region" "slave rebellion" niŋbu saha 1790s. Lala Tumba francesca ŋɔ daa niŋdi la yaa 19th century ka chani ni sociedades de tumba francesa (tumba francesa societies), ka dibaata ko nyɛ nasara.

Nahingbana[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Tumba francesa la~`gi la West African, Bantu, French ni Spanish binkumda. Cuban zuliya yila baŋdiba saɣiti ni bachi ŋɔ "tumba" yimi na Bantu mini Mandinka bachinima din zani n-ti daliiga.[1][2]Cuba tiŋgbani,bahi din nyɛ "tumba"nyɛla bɛ ni mali shɛli ka di zaani n-tiri dala, ban laɣim niŋdi tumba francesa mini ŋun kam dɛmdi li bee n-yiina.[3]

Instrumentation[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Tumbas francesas nyɛlaaɣa ni daretiri shɛli ka bɛ booni o mayora de plaza. Di yila tooi pini mi ni ninvuɣi yino ka gabiri Spanish mini French patois ka bɛ booni li kreyol cubano bee patuá cubano, di mali la kukoli toondana ŋun piini li (composé).[4] Di yi pili bahi nyaaŋa, catá (a wooden cylindrical idiophone struck with two sticks) ka bɛ pɛbira, ka ŋun yiini maa yiini yila balibu ni niriba ban yɛn saɣira ban nyɛ paɣaba (tumberas).[3]Catá yi pili binkumda maa ŋmɛbu, tumba nima dibaa ata maa ka bɛ ŋmɛra. Lala tumba nima ŋɔ nyɛla dala din mali zuɣu yini ka gbubiri nuuni; zaɣibihi zaŋ chaŋ zaɣ'kara ka bɛ booni li "premier" (bee manma), bulá n6ti pahi segón. Lala "premier" ka bɛ pa booni quinto, di ni niŋ ka di mini li zaa niŋdi bini yini maa,di tumdi mi kamani quinto ni niŋdi shɛm congadala ni Cuban rumba.[3] Toque masón, dala din mali zuɣiri ayi ka bɛ booni tamborita (bee tambora) pini la binkumda yim ni catá.Lala n lahi nyɛli, "shaker" shɛlibɛ ni booni chachá bee maruga nyɛla tumberas mini mayora ni tooi zooi shɛli ŋmɛbu.[3] Tumba francesa biɛhigu chaŋmi ti ŋmani Cuban rumba east nima yaɣili dini bɛni ka bɛ booni li tahona.[5]

Toques[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Toques balibu dibaata m-bɛni,bee tumba dɛma balibu, ka di zaa chani ni di ni wari wa'shɛli.

  • Masón. Din bɔŋɔ n -nyɛ tuuli "toque". Di chanimi ni binkumda maa zaa ka ŋmani quadrille waa din ŋmani contradanza.

Yubá. Lala toque ~`nɔ doli la masón ka catá mini tumba balibu dibaa ata maa pahi din ni. Di chanimi ni tumba maŋmaŋa waa maa. Ti malila yubá balibu dibaa ayi: macota mini cobrero.[3]

  • Frenté (bee fronté). din nyɛ yubá maa bahigu, din bɔŋɔ pa nyɛla ninyino toque. Di chanimi ni catá, "premier" n-ti pahi bulá.[3] Di ŋmɛrila dala tooni, dini n su di yuli maa.

Kali toqueshɛli pahiya ka bɛ booni li cinta ka bɛ niŋdi dini Santiago de Cuba ko. Bɛ booni li mi lala ŋɔ ka di daliri nyɛla bɛ dɛmdi li mi "trunk" dibaa ata ni "bands" din mali nahingbana balibu (cintas), di mali nahingbana kamani zaɣ'ʒee,zaɣ'piɛlli mini nuɣiso.

Waa[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Waa din wari tumba francesa ni ŋmanila Haitian affranchi, din chani ni "straight-backed", "held-torso", French sitaaya, ka Africadini naan yi kpaim din nyɛ bahigu,[6] amaa tumba francesa warimi n doli binkumda ma ka ni binkumda binyɛra din nyɛ dari malibu mini mihi.[7] Wa'wariba maa situra nyɛla din mali koma balibu.[8]

Taarihi[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Tumbas francesaspili la 18th century di ni daa niŋ ka Haitian Revolution daa tahi French yaakoro nima yi n labi Saint-Domingue, ka zaŋ bɛ daba labi Oriente yaɣili din be Cuba.Zaŋ chaŋ 19th century bahigu, dabaa gbahibu ni daa naai 1886, tumba francesa tiŋ'si daa nyɛla din pili lala yaɣa ŋɔ, di bahi bahindi Santiago de Cuba amini Guantánamo. Di pilibu maa daa ŋmani Africa kurili cabildos.[3] Ban wari tumba francesa nyami ka di nyɛ French-Haitian, ka nya ka di nyɛ Haiti din pa nyɛ Cuba nima bini.[7] 20th century ni daa chaŋ di buyi pirigili ni, tumbas francesas daa na kuli nyɛla bɛ ni niŋdi shɛli eastern Cuba,di bahi bahindi toque masón. Toques bali shɛŋa leei bɛni ka di nyɛla bɛ ŋmɛrili mi kaya ni taɣada sheei. Tumba francesa tiŋ'sidibaa ata n daa zani lala saha ŋɔ: La Caridad de Oriente (din daa na nyɛ La Fayette) ka be Santiago de Cuba; Bejuco din be Sagua de Tánamo, Holguín; n-t pahi Santa Catalina de Riccis (din daa na nyɛ La Pompadour) din pa be Guantánamo.[3]

Recordings[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Kamani Afro-Cuban bali shɛŋa, tumba francesa n-na nyɛ din be nyaaŋa sabi sɔŋ polo mini di rekoodi. 1976 LP Antología de la música afrocubana VII, Danilo Orozco ni daa niŋ shɛli binhumda ka Areito yihli na, malila yubá mini masón toques balibu.[9]

Lihi pahi[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. Ortiz, Fernando (1954). Los instrumentos de la música afrocubana, Vol. IV. Havana, Cuba: Cárdenas y cía. p. 114.
  2. Alén, Olavo (1986). La música en las sociedades de tumba francesa. Havana, Cuba: Casa de las Américas. p. 45.
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 Ramos Venereo, Zobeyda (2007). "Haitian Traditions in Cuba". In Kuss, Malena (ed.). Music in Latin America and the Caribbean: An Encyclopedic History, Vol. 2. Austin, TX: University of Texas Press. pp. 265–280. ISBN 9780292784987.
  4. (2004) "Contacto lingüístico español-kreyol en una comunidad cubano-haitiana de Santiago de Cuba". Revista Internacional de Lingüística Iberoamericana 2 (2): 41–55.
  5. Orovio, Helio (2004). Cuban Music from A to Z. Bath, UK: Tumi. p. 208. ISBN 0822332124.
  6. Daniel, Yvonne (15 December 2011). Caribbean and Atlantic Diaspora Dance: Igniting Citizenship. ISBN 9780252036538. Retrieved 18 March 2014.
  7. 7.0 7.1 Daniel, Yvonne (2005). Dancing Wisdom: Embodied Knowledge in Haitian Vodou, Cuban Yoruba, and Bahian Candombié. p. 122. ISBN 9780252029660. Retrieved 8 December 2014.
  8. La Tumba Francesa. UNESCO.org.
  9. Alén, Olavo (1976). Liner notes of Antología de la música afrocubana VII. Havana, Cuba: Areito.

Further reading[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  • Estéban Pichardo y Tapia (1836). "Tumba". Diccionario provincial de voces cubanas (in Spanish). Matanzas: Imprenta de la Real Marina – via Internet Archive.

External links[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Tɛmplet:UNESCO Oral and Intangible music