English |
Dagbanli
|
aardvark |
timbuŋ
|
abdomen (lower) |
saɣiŋga
|
abortion |
bikpaɣibu
|
acacia |
goo
|
acha grass, fonio, 'hungry-grass/rice' |
kabiga
|
ache, pain [n.] |
yaali
|
acne |
dakolizini
|
aerial yam |
firiginli
|
agama lizard |
baŋa
|
Akan person |
Kambɔŋa
|
albino |
zabiga
|
albino person |
boliŋga
|
animal |
biŋkɔbigu
|
ant |
guluŋgua
|
Arab |
Laribu
|
artery |
ʒisoli
|
arthritis, swelling in the joints |
kambɔŋgbara
|
Ashanti person |
Kambɔŋa
|
Asian, Lebanese person |
Kɔtachi
|
Assemblies of God church |
aleluyani
|
athlete's foot |
shinshimi
|
avocado (-pear) |
paya
|
baboon |
kparili
|
back (anat.) |
yaaŋa
|
balloon |
abinfuura
|
bambara bean |
simkpilli
|
banana |
kɔdu
|
bark (of tree) |
pɔɣu
|
bat, fruit-bat |
zɔŋ
|
bats |
zɔna
|
bauxite |
looloo
|
beans |
waache
|
bear |
bɛɛ
|
bed |
bindoo
|
bed bug |
balimkpɛɣu
|
bee |
shia
|
belly |
puli, puu
|
belly, stomach (internal) |
pua
|
bird |
nooŋa, dirigu
|
bitter, to be v. to]]
|
black, to be ~ v. sabili]]
|
black-eyed pea |
tuuli
|
bladder (anat.) |
dulinsurigu
|
blood |
ʒim, kɔri
|
boat |
ŋariŋ
|
body-hair |
kɔbigu
|
bone |
kɔbili
|
bones kɔba]]
|
borassus palm |
kpukpaliga
|
bottle (calabash) |
sagboo
|
bovine |
nahu
|
bow (for shooting) |
tɔbu
|
bow (musical) |
jɛnjili
|
brain pl. zuɣupuri]]
|
branch of a tree |
wulli
|
breast (female) |
bihili
|
breastbone |
gabili
|
breath |
vuhim
|
bronze |
daa^nya
|
broom |
sɔɣu
|
buffalo |
yɔnahu
|
bugle, horn |
bani
|
Bugum, fire-festival |
buɣim
|
bushbaby |
mabiga
|
bush-cow |
yɔnahu
|
bush turkey |
namiɔŋ
|
Bustard (bird) |
namiɔŋ
|
butter |
bihikpam
|
calf of leg |
bee
|
calyx |
wuba
|
camel |
laakumi
|
canary |
tiita
|
cane rat |
ŋɔŋli
|
canoe |
ŋariŋ
|
cassava |
banchi, katiŋguŋa
|
caterpillar |
zunzuli
|
cattle (crossbreed of zebu and shorthorn) pl. gɔbidola]]
|
cattle-egret |
laɣipiɛliga, naɣipiɛriga
|
Caucasian, person of ~ race |
Nasara
|
caves pl. gburuŋkaba]]
|
cereal/s |
kahu
|
charcoal pl. sala]]
|
chicken |
noo
|
child |
bia
|
cinnamon |
sinnamɔn
|
civet |
zini
|
civet, two-spotted |
jaŋkumbuŋ
|
civets zina]]
|
cockroach |
lɛligu
|
coconut |
kpakpa
|
coconut palm |
kpukpaliga
|
cocoyam |
bankani
|
coffee |
tii
|
coin |
laɣifu
|
colobus |
ŋmansuliga
|
comb |
afi
|
consumption, TB. |
paɣikɔhiŋgu
|
corn, cooked ~ |
yɔrɔyɔro
|
corn, yellow ~ |
kawaanʒee
|
cotton, kapok |
gumdi
|
coucal |
kunoolɔɣu
|
cow |
nahu
|
cow pea |
tuuli
|
cowry |
laɣifu
|
crab |
jatolɛlle, jeeŋa
|
cricket (insect) |
paaŋa
|
crocodile |
nyɛbiga, nyabiga
|
crow (bird), pied crow |
kahiŋkɔɣu
|
cucumber |
kukomba
|
Dagbamba language |
Dagbanli
|
Dagbong, country of the Dagbamba |
Dagbɔŋ
|
Dagomba Dagbambila]]
|
Dagomba festival |
Chimsi
|
Dagomba man |
Dagbandoo
|
Dagomba person |
Dagbambia, Dagbana
|
Dagomba person, young ~ |
Dagbambila
|
Dagomba woman |
Dagbampaɣa
|
Damba dance - first ~ ~ eleventh of the month |
Somo Damba
|
Damba-eve |
Siŋkaafa Gahimbu Dali
|
Damba festival |
Damba
|
dance [type] circular dance of the Gushiegu people |
dimbu
|
date palm |
dɔbino
|
dates (fruit) |
dɔbino
|
dawadawa tree |
doo
|
demon |
kpilikpariga
|
dew |
maligim
|
Diospyros tree |
gaa
|
dirt |
daɣiri
|
disease (swelling) |
afo
|
disease, enlargement of the spleen |
luɣili
|
ditch |
bɔɣili
|
dog |
baa
|
dogs bahi]]
|
doll |
bia
|
donkey |
buŋa
|
dove (domestic, or general) |
ŋmani
|
dragonfly |
kulilia, saapaɣa
|
drink v. nyu]]
|
drug |
tim
|
drum |
daliga
|
drum (hour-glass-) |
luŋa
|
drum, calabash~ |
bindili
|
drum, slit-drum |
balaŋkɔn
|
drum-skin |
gbungbamba
|
duck |
gbun^yaɣu
|
duiker |
kparibua
|
dung |
bindi
|
dung beetle |
binajaɣirigu
|
dysentery |
pumahigu
|
dysmenorrhoea |
kaɣiligu
|
dysmenorrhoea, painful menstruation |
sompuɣili
|
eagle |
tɔrili
|
ear |
tibili
|
earache |
sankaŋ
|
ears |
tiba
|
earth |
tandi
|
earth, world |
tiŋgbani
|
earth and rock, soft |
gbiŋgbɛli
|
earthquake |
tiŋgbandamli
|
earthworm |
sambarigu
|
earwax |
tibibindi
|
earwig |
paandɔchirigu
|
eat (meat, bread, rice, yam ...) v. ŋubi]]
|
eat, consume v. di]]
|
eczema |
gbani
|
egg |
galli
|
eggs gala]]
|
egret |
laɣipiɛliga, naɣipiɛliga
|
egusi pl. nili]]
|
eight num. anii]]
|
eighteen num. pisaayika]]
|
eighteenth day of Damba, day for homage |
Naa Damba
|
eighth day |
naba dali
|
eighty num. pihinii]]
|
elbow |
kpuŋkpaŋgua
|
elbow joint |
kpuŋkpani
|
electric fish |
niɣilinli
|
elephant |
wɔbigu, wɔbilaa
|
elephant (epithet) |
binjua
|
elephants |
wɔbiri
|
elephantiasis |
napɔntimtimli
|
elephantiasis of the scrotum |
poli
|
elephantiasis sufferer |
polilana
|
eleven num. piniyini]]
|
enema |
gbinchibili
|
enema (procedure) |
duula
|
epidemic |
alɔbo
|
ethnic group |
birili
|
ethnic group, tribe |
balli
|
eunuch |
namɔɣili
|
Europe |
Tuure
|
European |
Anashaara, Silimiŋa
|
European person |
gbampiɛlli
|
ewe |
piɛnyaŋ
|
Ewe |
Aligbe
|
ewe lamb |
piɛsabila, piɛsaa
|
eye |
nini, nifu
|
eye(ball) |
nimbila
|
eye/s |
nin-
|
eyeball |
nimbiɛlim
|
face |
ninni, nina
|
face, surface, facet of an object |
nini
|
famly, brotherhood, a family affair |
mabiligu
|
famous person |
yulilana
|
fan palm |
kpukpaliga
|
fan-palm leaves |
kpukpaligbɔŋ
|
farm, field |
puu
|
farm produce |
atam
|
farms pl. puri]]
|
fart |
binfam
|
fat |
kpam
|
fat, to be v. bara]]
|
father |
ba
|
fatigue |
wumsim
|
fat of an animal |
biŋkpam
|
feather (chicken's) |
nɔkɔbigu
|
feathers |
kɔbigu
|
female adj. 'nyaŋ]]
|
female (esp. ~-baby) |
paɣa
|
female, young |
-saa
|
female animal |
binnyaŋ
|
ferry |
lɔŋchi
|
fertility |
kulim
|
festival |
chuɣu
|
field |
polo
|
field mouse [sp.] |
sabitiŋgbuŋ
|
fields wahi]]
|
fifteen num. pinaanu]]
|
fifty num. pihinu]]
|
fig tree |
kiŋkaŋa
|
fin |
goo
|
finger |
nubila
|
fire |
buɣim
|
fire believed to be caused by witchcraft |
sɔbuɣim
|
fire-festival, Bugum |
buɣim
|
firefly |
buɣimtitia
|
firepan pl. moorisi]]
|
fireplace |
daaŋa
|
fish (general) |
ziŋa
|
fish bones pl. sahi]]
|
fish-hook |
goo
|
five num. anu, -nu]]
|
flame/s |
nɛm
|
flatulence |
binfam
|
flea |
baŋkaŋa
|
flies zɔhi]]
|
flint |
chɛribo
|
flint knife |
piliŋ
|
flints chɛba]]
|
flood |
kɔkpɛɣu
|
flour |
zim
|
flowers |
pum
|
flowers of (false-)silk-cotton |
vabipum
|
fly, biting |
pɔɣu
|
fly, house-fly |
zoo
|
fly, to ~ v. yiɣi]]
|
flying ant, termite |
chami
|
flying creature |
yiɣirigu
|
flying-fox |
zɔŋ, zunzɔŋ
|
folk-story |
silinli
|
folktale |
salinli
|
fonio, acha grass, 'hungry-grass/rice' |
kabiga
|
foot |
nabili
|
forearm |
kpuŋkaŋa
|
forefather |
yabidoo
|
forefinger |
Naawuni nubila
|
forehead |
gbɛɣu
|
foreheads gbɛri]]
|
foreign(er) |
tinzun
|
foreign countries tiŋduya]]
|
foreigner |
sana
|
foreigners pl. tinduyanima, tinzunnima]]
|
forelimb |
nuu
|
forest |
bɔŋ
|
four num. anahi]]
|
fourteen num. pinaanahi]]
|
fowl gbungbuŋ]]
|
fowl (featherless) |
babili
|
fowl-lice |
nɔyuni
|
fowls nɔhi]]
|
Frafra/Farefare, person from Upper Region |
Guringa
|
Frafra/Farefare language |
Gurunli
|
Frafra/Farefare man, man from Upper Region |
Gurundoo, Gurunpaɣa
|
FraFra potato |
piɛhili
|
fragrance |
vum
|
francolin |
kɔringa
|
French person |
Fariŋga
|
French-speaking territory |
Fariŋgu
|
fried yam |
dundunkolo
|
frog |
lɔŋ
|
frogs lɔna]]
|
fruit |
walli
|
fruit (in general), fruits |
binwalli
|
fruit-bat |
zɔŋ, zunzɔŋ
|
fruits wala]]
|
fufu |
sakɔro
|
Fulani |
Fulani
|
Fulani person |
Silimiŋa
|
fæces |
bindi
|
gaa tree |
gaa
|
galago |
mabiga
|
galbanum pl. galibanom]]
|
gall |
som
|
gall(-bladder) |
binsom
|
garbage |
saɣiri
|
garden |
gariche
|
garlic |
tafarinom
|
garments bin^yɛra]]
|
Gbewaa, ancestor of the Dagomba |
Gbewaa
|
gecko |
sabisiga
|
German language |
Jaamani
|
German person |
Jaamani
|
ghosts yɔɣisi]]
|
ginger- (and pepper) -'beer' |
bio
|
ginger root |
zakariʒeebuli
|
gingivitis, gum-disease |
luɣilaa
|
girl |
bipuɣiŋga
|
girl (pretty ~) |
bulimbuɣu
|
girl, nubile, unmarried or not yet having had a child |
paɣisarili
|
girl, small ~ |
bipuɣimbila
|
girlfriend |
mam, maam
|
gizzard |
pilinli, pinli
|
glass |
diɣi
|
glaucoma |
zoompiɛliga
|
glove |
nusurigu
|
glow-worm |
sambarishee
|
glue, adhesive |
gulu
|
goat |
bua
|
gold |
salinli, saliŋ, salima
|
goldsmith |
salindoora
|
Gonja language |
Zabaɣisili
|
Gonja person |
Zabaɣa, Ʒabaɣa
|
Gonja ways |
Zabaɣitali
|
gonna ptc. ya]]
|
gonorrhoea |
kpaɣipiɛliga, sabi^nyuuŋa
|
gourds gaɣa]]
|
grain |
kahu
|
grains chi]]
|
grain-store |
kaʒee
|
grain-store (temporary ~) |
ʒee
|
grass gburigu]]
|
grasses mɔri]]
|
grasshopper |
sakɔɣu
|
grass snake |
baŋkom
|
grave |
bulli
|
grave-mound |
daboli
|
graves gbala]]
|
grease |
kpam
|
great adj. 'biɛɣu]]
|
grinding-mill |
maneeka
|
grinding-stone |
nɛli
|
grits, snack food |
kaliyama
|
ground |
tiŋa
|
ground, earth |
tiŋgbani
|
groundnut |
simli
|
grub, maggot |
bibilli
|
Grunsi people, land inhabited by the ~ |
Guruŋ
|
guano |
nɔbindi
|
guava guabe]]
|
guava fruit |
gɔva
|
guava tree |
gɔva
|
guineacorn |
kaʒiɛɣu
|
guineafowl |
kpaŋ, kpɔŋ
|
guinea fowl |
laanigu
|
guineafowls kpini]]
|
guineaworm |
nyalifu, nyɛrifu
|
guineaworms nyili]]
|
gum (without the teeth) |
lamli
|
gum-disease, gingivitis |
luɣilaa
|
gum-resin, stacte pl. stakti]]
|
gum that exudes from trees, resin |
diɣiri
|
hair zabiri]]
|
hair, fur on animals |
kɔbigu
|
hair of the head |
zabigu, zɔbigu
|
hand |
nuu
|
hare |
sooŋa
|
harmattan |
kikaa
|
harmattan haze |
guŋgunlɛrigu
|
hartebeest |
sibiga
|
Hausa |
Jɛngbɛɣu, Jɛŋgbɛhili
|
Hausa language |
Gbɛngbɛhili
|
Hausa man |
Gbengbɛdoo
|
Hausa person |
Gbɛngbɛɣu
|
Hausa ways pl. Gbɛngbɛri]]
|
Hausa woman |
Gbengbɛpaɣa
|
hawk |
suligu, suliga
|
hawks wubisi]]
|
haze |
nyɛfiti
|
haze (harmattan ~) |
guŋgunlɛrigu
|
haze of dust |
taŋkpolɛligu
|
he ŋun]]
|
he/she, him/her, his pn. o]]
|
head |
zuɣu
|
head-louse |
kpibiga
|
heads zuɣuri]]
|
heart |
suhu, suhi
|
hearts suhuri]]
|
heaven |
alizanda, tiŋsuŋ
|
heavy, to be v. tibisa]]
|
hedgehog |
yuɣimpini
|
hen |
nɔ^nyaŋ
|
herbs for medicine |
mɔɣu
|
hip |
sakpuɣili
|
hip-bone |
shɛkɔbili
|
hippopotamus |
ŋamli
|
hips |
kpiligu
|
home yiŋ]]
|
honey |
shikpam, shiri
|
honey-ant |
nayiliga, timbuli
|
honey bee |
shia
|
honeycomb |
shi^gbani
|
horn yiligu]]
|
horn (musical) |
kikaa
|
horn, bugle |
bani
|
hornbill |
tuliŋkpi
|
horn of an animal |
yilli
|
horns gbɛri]]
|
horse |
wahu, wɔhu, yuɣu
|
horse-fly |
kabiga
|
horsefly sakabiga]]
|
horses yuri]]
|
house |
yili, yiŋa
|
house-fly |
zoo
|
human- (in fixed compounds) st. nin-]]
|
human being |
ninsala
|
humanity |
sala
|
hundred kɔbiga]]
|
hundred/s kɔb-]]
|
hunger |
kum
|
hunger season |
fifali
|
hungry season finfali]]
|
husks of grain |
wurigu
|
husks of millet |
zawurugu
|
hæmorrhage |
farigu
|
I pn. mani, sg. m, n]]
|
ill, to be v. biɛ]]
|
infant |
bilɛɣu
|
insect |
binneeŋa
|
insect, living thing |
binnɛɔŋ
|
insects lɛla]]
|
intestine |
nyɔɣu, binpuli
|
intestine (of animal) pl. binnyɔri]]
|
iron |
kurugu, kurigu
|
jackal |
yɔbaa, zɔbaa
|
javelin |
kpani
|
jawbone (dry) |
yee
|
Jewish person |
Yahuda
|
jinn (Muslim spirits) |
kpukpariga
|
joint |
tuɣili
|
joints tuɣa]]
|
jolof rice |
dafaduka
|
KaMara, residents of Larabanga |
Laabaŋa
|
Kantoonsi (ethnic group) |
Kantooŋa
|
kapok, cotton |
gumdi
|
kapok tree |
guŋa, kantɔŋ
|
kidney |
yaamni, yaannini
|
kite (bird) |
wubiga
|
knife |
sua
|
knife (flint ~) |
piliŋ
|
kola nut |
guli
|
Konkomba |
Kpuŋkpana
|
Kpanalana (title - Maasu) |
Maasu
|
Kpariba - people near the Gonja borders pl. Jɛra, pl. Kpariba]]
|
Kpini, the Guineafowl Festival |
Kpini Chuɣu
|
ladder |
darigu
|
ladle |
chɛriga
|
ladle (for porridge) |
ŋmangbaa
|
lamb |
piɛbila
|
lamb (male) |
piɛlabila
|
lamb, female |
piɛsabila, piɛsaa
|
land |
tiŋa
|
language |
yɛligu, yɛtɔɣili
|
language (specific ~) |
balli
|
language of the Frafra/Farefare |
Gurunli
|
Larabanga people, KaMara |
Laabaŋa
|
large intestine |
bimpuli
|
larva |
zuli
|
larvae zuya]]
|
leaf |
vɔɣu
|
leaves vari]]
|
leather |
gbɔŋ
|
Lebanese, Asian person |
Kɔtachi
|
Lebanese, Portuguese |
Pɔtachi
|
leech |
daanbiɛɣu
|
left hand |
nuzaa
|
leg-and-foot |
napɔŋ
|
lemon |
nyimsili
|
lemon-grass |
fukaɣili
|
leprosy |
kɔŋ
|
lice of fowls |
nɔyuni
|
life |
nyɛvili
|