Dagbaŋ Nama Lahabali

na yili

architectural style, art style

Yaɣ sheli	neoclassicism

1. Dagbaŋ zaa na' zuɣu n-nyɛ Yaan Naa.

2. Yaan Naa yi kani, Dagbaŋ sulinsi bɛla kuɣu naa nuu ni

3. Tɔloŋ naa n-nyɛ Yaan Naa wulana.

4. Kumbuŋ naa mi n-nyɛ yani-kpanalana mini sapashini

5. M ba Duɣu n-nyɛ ŋuni mali saamba n-kpɛri YAAN NAYILI.

6. Kuɣu n-nyɛ Yɔɣu kpamba kpɛma.

7. Namɔɣila nyɛla yani kpambaliba

8. Yani nabihi bi nyari Baɣili Yani nabia yi nya Baɣili bɛɛ n chaŋ Baɣili o ku lahi o ba yili

9. Sapashini tali pilila naa Gariba saha

10. Sapashinnima ʒiinla kuɣisi zuɣu

11. Sapashinnima ŋmɛrila dawule, kambɔdaliga bɛɛ luŋa. Dagbamba lahi booni sapashinnima la kambɔnsi

12. Yani kamonakpɛma n -nyɛ sapashinnima zaa kpɛma

13. Naa Zanjina saha ka zipilsi,bɔbisi bɔbbu, kuli sɔɣibu ni yɛri sɔbu pili.

14. Naa kpambaliba puuni, sapashinnima m-pilindi Nayili zɔŋ

15. Naa Luro daa di tinsi n-ti paai pihi ka naa yi paai yɔɣu Tɔlandi

16. Naa Luro bihi ban di yani ( Yoɣu tolandi ) m-bɔŋɔ:

A. Zuu Tituɣiri

B. Zaɣili

C. Zokule

D. Gungɔbili ( Nabifaralana )

18. Naa Luro ma yuli m-booni Bɛ tam bɛ piligu

19. Naa Luro paɣ' Yuri n-nyɛ Kɔyibga

20. Zuu Tituɣiri ma yuli m-booni

20. Dagbaŋ malila tɔbu bihi di baa ata. Tɔbu bihi maa n-nyɛ :

A. Sunsuuni tɔbu nuu

B. Nu'dirigu tɔbu nuu

C. Nu'zaa tɔbu nuu

Tɔbu Nuu Biɛhigu

1. Kamɔnakpɛma mini Achiri m-bɛ sunsuuni tɔbu nuu maa

2. Damankuŋ mi m-bɛ tɔbu nuu din nyɛ nu dirigu maa

3. Chirifo mi bela nu'zaa polo tɔbu nuu maa

Dagbaŋ Nam Shɛŋa ŋan Bi Dira Yira

Dagbaŋ Nam Shɛŋa ben ka bi dira yira. Nama kamani Tindaani bi diri yira.

Tiŋsi beni ka nira yi di ŋa a bi lahi yiri loori tiŋa. Hali gba a yi nyɛla yan nabia gba, soli kani ni a yi n-looi nam. Lala nama maa shɛŋa m-bɔŋɔ:

A. Toloŋ

B. Gukpegu

C. Naantoŋ

D. Kumbuŋ

E. Gushegu

F. Yɛlizoli ( Zabizuɣu )

Tinsi Bee Nama ŋan Diri Yira

Tinsi bɛɛ Nama ŋan diri yira gba be Dagbaŋ ka a yi kuli di ŋa a mali soli ni a yi n-looi tiŋshɛli bɛɛ nam shɛli. Lala nama bɛɛ tinsi maa m-bɔŋɔ :

1. Bamvum

2. Saginarigu

3. Savulugu

4. Tampioŋ

5. Mioŋ

Yaan Nabihi Nama

1. Mioŋ

2. Savulugu

3. Kariga

4. Saŋnarigu

5. Banvum,  ni di pahi pahi

To amaa n ni kali tiŋshɛŋa ŋɔ yaansi gba tooi diri di shɛŋa kamani,  Bamvum, Sagnarigu ni din pahi

Yani Gbaŋlannima Nama

Niri yi pun ka nam ka yɛn ʒini yani gbaŋ, faa shee ka bi leegi o nama ŋɔ zaɣ yini ka o naai ʒini gbaŋ maa.

1. KAMPAKUYA NAA YILI

2. BƆLIŊ NAA YILI

3. GUSHEE NAA YILI

Yaan Naa Paɣiba Nama

1. Gbanzaliŋ

2. Katini

3. Galgban

4. Solɔɣu

5. Koyibga

Nabipuɣisi Nama

1. Kpatua

2. Gundonaa

3. Kiluɣu lɔɣu

4. Shiliŋlana

Afanima Nama

1. Limam, ŋun n-su giŋli puhi bahi kum zuɣu di yi niŋ ka so kani Tiŋ ni.

2. Naayim n-nyɛ ŋun pa tiŋlimam zuɣu afanima ni.

3. Yɛrinaa n-nyɛ ŋun suri kum kom di niŋ ka so kpi tiŋ ni.

Nakɔhinima Nama

1. Nakɔhinaa

2. Baba

3. Taribabu

Machelinima Nama

1. Sonaa

2. Bɔrigu

3. Faamuru

4. Zaŋa naa

Lunsi Nama

1. Namonaa

2. Luunaa

3. Sampahinaa

4. Tahanaa

Sapashinnima Nama

1. Kamonaa

2. Achiri

3. Chirifo

4. Boaru

5. Montana

6. Takoro   ni din pahi pahi

Tiŋnaa Kpambaliba

Tiŋnaa kam malila o kpambaliba ban sɔŋdi tiŋ maa gbɔbbu. Kpambaliba maa shɛb m bɔŋɔ:

1. Wulana : ŋun m-pa naa zuɣu kpamli polo

2. Kpanalana : ŋun gba mi m-pa wulana zuɣu kpamli polo

3. Gusheenaa

4. Yimahinaa

5. Zaɣiri naa ( zayurinaa ) o tuma zoya nayili n-gari kpambalib maa zaa.

A. Ŋun tariti nayili tarili

B. Ŋun ka naa timda ka bolindi nira ŋun tum taali na nayili

C. Ŋun n lahi deeri pini n tiri naa.

D. Bi yi lahi yɛn fiɛbi ŋun tum taali nayili ŋun n lahi yɛn fiɛbi o