Naa Yakubu Nantoo

Diyila Dagbani Wikipedia
Naa Yakubu Nantoo
ninsala
Paɣa bee dooDoo Mali niŋ
O ya TiŋgbaŋGhana Mali niŋ
YumaŋliYakubu Mali niŋ
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuDagbanli Mali niŋ
TumaToondana Mali niŋ

E-Class


Naa Yakubu I, ŋuni ka Dagbamba daa lahi booni Yakubu Nantoo ni Naa Yakuba (Nantoo che biɛm, ka muha gari kɔbiga, ninyino ku bahi moni o ya n -bahi ka ŋun dili? Nin yino mi ku pa tantani o ya n-pa ka ŋun vaali, ŋun ba bulchini suhuni bandi ŋuni gari ŋun kohi sobuɣula, balimbalim kɔligu ku chee yɔm) O daa siɣila o Yaba Naa Gariba (ŋumaŋuma yɛligu kari sana). o ba n daa nyɛ Naa Andani Jangbariga, Andani Jangbariga maa mi ba n-daa nye Naa Gariba l to dini n-che ka taarihi baŋdiba yali ni o yaba n daa nyɛ Naa Gariba maa. Naa Yakubu Nantoo ŋɔ daa dɔɣi bihi pam niŋ salaa puuni dizuɣu o bihi n di nama nyaŋ dagbaŋ Yaa Nanim' zaa bihi.

Piligu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O ni daa yan pili nam, Tuɣu ka o daa pili, n yi tuɣu di Tampiŋ,n yi Tampioŋ n di miɛŋ,Miɛŋ maa ka o daa dira ka daa chaŋ ti ŋme Naa Suman Zoli, o ni daa ŋme Naa Sumani o daa labimi ti do Miɛŋ ka yuuni yani, Kari Naa di bɔri o kundina o mi kutooi kuna dama Miɛŋ lana n niŋ maa, Yoo Naa di bɔri kundina o mi ku tooi kuna bozuɣu? Miɛŋ lana n niŋ maa, dizuɣu ka bɛ salimdi o yari ni gbuɣunli bia n be mɔɣuni n bɔri nimdi ka Yakubu ku n-sɔŋ yiŋa n kɔŋ ŋun ŋubirili, di nyaanzum n bala. O ŋahinga n daa nyɛ Yidantɔɣim ŋuni n-daa lahi nyɛ Yɛlizoli lana Laɣfu ka o yali ni o mayili ka o fa nama apɔi di, o mini o paɣa n ti zabi ka o yali o ni ŋun ku kumdi o mayili o mayili ka ka bayili ŋɔ, ka o daa labi ti di o bayili nama ayi pahi ka di niŋ nama awɔi, ŋuni n daa pahi o ŋahaba zuɣu ka bɛ ŋme Naa Suman Zoli maa, ka Naa Sumani daa yɛli Naa Yakubu ni dɔli din ŋme ma kpema din ŋme mapira, dizuɣu ka Naa Ablai ni o nyali Andani gba daa laɣim ŋme o maa.

O bihi[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O ni daa diri yani ka nɛm nuu n dɔɣiri o nam nachimba, ŋun daa kuli niŋ o zuu n daa nye Naa Abdulai l ( Ablai Naɣibiɛɣu), o salima shɛŋa n-nyɛ "kambɔŋ dopuu zaɣisi kambɔŋ ʒibu ka bɔbli ʒiri kambɔŋ bɔbli, tiyɔɣu galim ʒiɛriga o biɛm zuɣu, Kuli nyɔli din vɛla, din laɣam nyuriba" ŋun daa pahi ayi n daa nye Naa Andani lll ( Andani Jirilɔŋ) , o salima shɛŋa n-nyɛ ŋun bɔri Andani bini ka o bori a, ŋun je Andani bini ŋun zaŋ giri o lɔŋ jiya, mokariwaa di ʒiemdi mokpalli mokpalli ni naai o n tabili o balli) ŋun daa pahiri ata n daa nye Kori-Naa Mahami (Bɛ ʒin zaŋ doo nini lahi yuli baŋ doo, sochira niŋ sana zamba ka sana yirigi gbe mɔɣuni daba awɔi) ŋun daa pahiri anahi n daa nye Tuɣu-lana Salifu (sa' karakara che saa nooŋa sa' yuɣiyuɣi di mali karimbaani, walifaa mini zaŋguruŋ zabiri sɔli zuɣu walifaa di mali karimbaani zanguruŋ n be soli nangbankpaŋa, yibilisi yi ku laɣim kɔbiga kpikpariga ko n daa gari) ŋun daa pahiri anu n daa nye Savelugu Naa Bukali Shiɛɣubaa (kunduŋ kurili lu kpaɣa ka kunduŋ bihi naa n yi wari samirigami ni naawuni yi saɣi bɛ ba ya n-kpimi ka bɛ zaŋ ŋubi ashee bɛ ba naya n sami ka o puuni mali, Naawuni ni yuri so ŋuni ka Naa dɔɣira dizuɣu ka Naawuni daa yuri paɣawuni paɣanaa bia nyabikurugu, sheen bulunbuɣu a yi kuli tɔhigi nyin nyiima kapa lala a ni ti nya zunzuli ka zaŋ labi) ŋun daa pahiri ayɔbu n daa nye Zaŋgbaliŋ-Naa Aduna (Napaɣa Katini dapala zamba kɔbiga niŋmi yɔli dimi ku di aduna, andunia buni laɣim kɔbiga suhupɛlli ko n daa gari, zilimboŋ ku tim nyuu, anduniyanim yi kuli nyɛli kobiga Naawuni yaligu n kugari, karimbaani lana n shɛri o shɛlinli kparigu chali ka yuuni o yabi dali) ŋun daa pahiri apɔi n daa nye Kari-Naa Yirifa (anamima lana paai yuŋ zaɣisi gɔm ka gindi moori liilii n kpahiri kui ka yinifa baɣibo n be kpandaa lanni, bia pɔŋ yi yɛn gbaai bin dintula yin chɛliya ka o gbaai o sansaai, ŋun ku wum yi yɛn gbaai bin din dimda yin chɛliya ka o gbaai o sansaai, binshaɣu dintuli zuɣu ka Naawuni nam kparima ayi) ŋun daa pahiri anii n daa nye Zuɣu-Lana Yirifa (maliyam dapala dindɛma din vɛli ni laɣim bihi) ŋun daa pahiri awɔi n daa nye Kuduli-Lana Yisa (tɔrili suɣulo zuɣu ka gbarizan dee yuli ŋɔ) ŋun daa pahiri n daa nye Piɣu-Lana Ziblim (ti bɛ booni o nandana dama nabia ka nandana, duɣu bɛ lari sali, bochetɔɣu mi bɛ lari kabiriga, Noo bundana miri ka a turi suluga ni nandana dama o ya n tɛ suwa mi tabli a bihi la) ŋun daa pahiri n daa nye Tampiŋ-Lana Sayibu (zaɣala n pa nira bo n niŋ nyini ka a bɛ niŋ nira, saazuɣu pami yuuni tiŋa ka tiŋ dɔya yuuni saazuɣu, Nabihi pa nina yuuni taba ku gbahi taba, kotulim ku mali buɣuli, alizinbirigu ku ʒin tiŋa) Nantoo Bia Galiwe Naa Mahamuru (bɛm ku niŋ yɔli bɛ niŋ o mi ka o labisi, o daa ka damni ka dam be soochi ka o ti baŋ dam ka dam niŋ krikri) Nantoo Bia Sagnarinaa Sulemana (daŋbin laɣam n ʒiri ku nyɛŋ di ʒiriba, kariwali ankpaŋ m moriti ka niŋdi puŋpuŋmaa ka yuvoli ŋuna) Nantoo Bia Zulɔɣu Lana Mahamuru, Nantoo bia Zulɔɣu Lana Imoro , Nantoo bia Miɛŋ Lana Mahami, Nantoo bia Miɛŋ Lana Salifu , Nantoo Bia Yɛmo-Karaga Naa Salifu , Nantoo Bia Zakpalsi Lana Mahami, Nantoo Bia Gbrimandani Yahaya , Nantoo Bia Zɔɣu Lana Yisa , Nantoo Bia Piɛŋ Lana Mahami, Nantoo Bia Gbaɣadana Ziblim , Nantoo Bia Kunkoŋ Lana Yakuba , Nantoo Bia Kunkoŋ Lana Braimah , Nantoo Bia Gundonaa Memuna, Nantoo Bia Savelugu Naa Bukali Kantamparim, Nantoo Bia Savelugu Naa Dahamani. Nantoo Bia Kpatu-naa Ashetu

Dizuɣu ti ku too kali Naa Yakubu Nantoo bihi zaa, O daa yali Yani kpamba ni o bigbaliŋ ŋɔ maa zaa malila o yuli tɔɣam dizuɣu an nya ka yuya maa nye buyi yi bee buta ta, o kurijɔɣu ŋɔ ni ka ti mali Abudu ni Andani Yili ŋɔ maa.

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]