John Kofi Agyekum Kuffuor

Diyila Dagbani Wikipedia
Yiɣi chaŋ yaɣa shɛli Yiɣi chaŋ vihigu ni
John Agyekum Kufuor
Doɣam dabsili12 August 1938
Kumasi, Ghana
Alma materOsei Tutu Senior High School(1951–1953), Prempeh College(1954–1958), Lincoln's Inn, Exeter College, Oxford(1961–1964)
TumaLawyer, Businessman, Politician
O ni deigi soJerry John Rawlings
Ŋun deigi oJohn Atta Mills
Siyaasa yaɣaliNew Patriotic Party(NPP)
Spouse(s)Theresa Kufuor
Bihi5
RelativesKwame Addo-Kufuor (brother),Joseph Henry Mensah (brother-in-law),
AdiiniDolodolo

E-Class


John Kofi Agyekum Kufuor (Dɔɣim dabisili: Silimiin' goli December yuuni 1938) nyɛla Ghana siyaasa nira ŋun daa ti lee tiŋgbani zuɣulana zaŋ ti Ghana binshɛɣu din gbaai silimiin' goli January dabaa ayopɔin dali, yuuni  2001 zaŋ chaŋ silimiin' goli January dabaa ayopɔin yaha yuuni 2009.

Ŋuna n-daa lahi nyɛ daambolo zaŋ ti African Union din gbaai yuuni 2007 zaŋ chaŋ 2008. Kufuor gomnanti yaa daa kuli dahila siyaasa niŋbu din doli la ninsalinima maŋmaŋa piibu ni bɛ suhuyurilim Ghana tiŋgbani puuni ni. Paati shɛŋa din daa yina United Gold Coast Convention ni United Party. Alikaali mini daabia n-daa nyɛ o. O daa lahi nyɛla fukumsi kpambala m-be Kofi Abrefa Busia Progress Party gomnanti la puuni, Republic din daa pahi ayi la puuni, ka daa lahi ʒiini sokam ni mi tooni kuɣi shɛŋa la zuɣu zaŋ ti paati shɛŋa din ka nam puuni Ghana jina duuni, shɛŋa din ka nam puuni Ghana jina duuni, Republic din daa pahiri ata puuni. Republic din daa pahiri anahi maa puuni Kufuor daa zani ti wabigu paati(NPP) ni o kpaɣiri bo Ghana tiŋgbani zuɣulan tali yuuni 1996 piibu-piibu maa puuni, ka daa ti nyɛ nasara yuuni 2000 mini yuuni 2004 piibu-piibu maa puuni. O ni daa kuli dili buyi ŋɔ pa taba, ka o nam maa daa naai yuuni 2008 ka o daa che ka ʒini vuhira.

Pilli lahibali[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Mayili fali dibu John Kufuor nyɛla bɛ ni daa dɔɣi so Daaban din nyɛ Kumahi din be Ashanti Region la yaɣ' shɛli la Ghana puli ni. O daa pilila o shikuru chandi Kumasi Government School ka di be Asem yaɣili.[1]

Ŋun daa me lala shikuru maa n-nyɛ Sir Gordon Guggisberg. Yuuni 1951, o daa tuɣimi ni o bo bibihi shikuru baŋsim (din yuli daa na booni 'standard' three la). Osei Tutu shikuru din mali bihi gbɛbu shee (Osei Tutu Senior High School) binshɛɣu din gbaai yuuni 1951 zaŋ chaŋ 1953 yuuni.[1][2] Prempeh College gba daa nyɛla o ni chaŋ shɛli binshɛɣu din gbaai yuuni 1954 zaŋ chaŋ 1958 yuuni. O daa chaŋla nimaani n-ti pili du' yini zaŋ chaŋ duri anu.[1]

O ni daa paai London silimiin goli April, 1959 yuuni, ka bɛ ti saɣi deegi o niŋ Lincoln's Inn, silimiin goli June puuni Landon tiŋgbani ni. Puuni 1959 zaŋ chaŋ 1961 yuuni ni, o daa bɔhim zalisi baŋsim, ka o daa ti leei ŋun ni tooi zani niri zaani tɔɣisi yɛltɔɣa ti o sariya karibu shee yuuni ni chira anii sunsuuni. O daa nyɛla bɛ ni boli so looyanima London laɣingu la ni yuuni 1961.[1] Yuun' shɛŋa din daa paya maa ka bɛ daa boli o Ghana looyanima laɣingu maa puuni pɔi ka o naan yi chaŋ Oxford University shikuru bihi graduating din daa niŋ Exeter College, yuuni 1964 la.[3]

Tuuli bɛ daa kpuɣi o la tuma Commercial Bank din be London la ka o daa leei kpɛma ni ŋun ni tooi zani sariya karibu shee n-ti banki maa. O daa labimina Ghana tiŋgbani puuni yuuni 1965 di ni daa niŋ ka o ma daa bɔri ni o tumdi tiri la Africa tiŋgbani (ka daa pun da first class tiɣiti zaŋ chaŋ o kundi maa na palo). O daa tumla looya tuma Victor Owusu sariya karibu duu la ni nti pahi looya Owusu Yaw.[1]

Yuuni 1966 o daa lee la Town Clerk zaŋ ti Kumahi City kaansili (Council) [din pa nyɛ Kumasi Metropolitan Assembly la]. Ghana Republic din daa pahiri ayi la puuni, o daa boli o deen' yura m-piɛli sɔŋ teebuli puuni m-boli tennis, karimbu, boli ŋmɛbo, ni film shows.[4] O daa min nyɛ daambalo zaŋ ti Asante Kotoko bol' ŋmɛri gɔɣu la.[5]

Shikuru baŋsim[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Siyaasa Tali[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Tuma[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Maŋmaŋa biɛhigu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Kufuor ni daa ti paai yuum pishi ni ata o daa kpuɣila paɣa ŋun yuli booni Theresa Kufuor(Née Mensah) yuuni 1962. O mini lala paɣa ŋɔ dɔɣila bihi anu. Kufuor mini o daŋ maa nyɛla Roman Catholic dolodolonima. O nyɛla Senior Grand Warden zaŋ ti United Grand Lodge of England ashiloni sɔŋdiba[6] ka daa kahigi yɛli ni o nyɛla ashiloni sɔŋdiba puuni yino tum o ni daa na nyɛ looya polli.[7] O nyɛla Kamboŋa, ka yari kambonsili viɛnyɛla. Bɛ daa tooi mi o pam ka o yuri o ya balli yalibu sahakam o daa yi ti niŋdi siyaasa o ya tiŋgban puuni. Kufuor mini o zuliya bela Ankara tiŋgbanni.

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]