Edward Akufo-Addo
Paɣa bee doo | Doo ![]() |
---|---|
O ya Tiŋgbaŋ | Ghana ![]() |
Yuli din nyɛ a balli | Edward Akufo-Addo ![]() |
Yumaŋli | Edward ![]() |
Doɣam dabsili | 26 Silimin gɔli June 1906 ![]() |
Dɔɣim Tiŋa | Dodowa ![]() |
Kpibu dabisili | 17 Silimin gɔli July 1979 ![]() |
Kpibu shee | Ankara ![]() |
Din tahi kum | heart failure ![]() |
Paɣa/yidana | Adeline Sylvia Eugeina Ama Yeboakua Akufo-Addo ![]() |
Bia | Nana Akufo-Addo ![]() |
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibu | Silmiinsili ![]() |
Tuma | sariya ŋmaara, Sariya dira, politician ![]() |
Zaa shee | Ghana zuɣulana, Justice of the Supreme Court of Ghana ![]() |
Shikuru shɛli o ni chaŋ | St Peter's College, Achimota School, Presbyterian College of Education, Akropong ![]() |
O ni be paati shɛli ni | United Gold Coast Convention ![]() |
Adiini | Presbyterianism ![]() |
Ghana bɔba yuya URL | https://sites.google.com/site/ghanaplacenames/places-in-perspective/birthplaces#h.vgye0oqsvva1 ![]() |
Edward Akufo-Addo (26 June 1906 – 17 July 1979)[1][2] daa nyɛla siyaasa nira mini alikaale nira, ni Ghana tiŋgbani zuɣulana kuro. O daa nyɛla ŋun pahi "Big Six" toondanima zaŋ ti United Gold Coast Convention (UGCC) ka lahi nye ŋun daa pahi toondan' shɛba ban daa tuhi deei maŋ sulinsi ti Ghana.[3] O daa lee Saliya karibu kpɛma (Chief Justice) yuuni 1966 hali ni 1970 yuuni, ka daa ti bahi lee Ghana tingbani zuɣulana yuuni 1970 hali ni 1972.[4] He is the father of the former (executive) President of Ghana, Nana Addo Akufo-Addo.[5]
Shikuru baŋsim
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Akufo-Addo daa nyɛla bɛ ni dɔɣi si silimin goli 26 June 1906, Dodowa din be Greater Accra Region. O ba n-daa nye William Martin Addo-Danquah ka o ma mi nye Theodora Amuafi. O lamba ŋɔ zaa daa yina la Ghana tiŋ yuli booni Akropong.[6] O daa chaŋla o primary shikuru la Presbyterian Primary and Middle Schools din be Akropong. O daa yi ni tuɣi o shikuru la Presbyterian Training College, Akropong ni Abetifi Theological Training College. Yuuni 1929, o daa kpe Achimota College, ka daa di scholarship chaŋ St Peter's College, Oxford. O daa bɔhim la laasabu malibu, siyaasa, ni filosofi ka daa tirisi tooni ti karim siɣisi ni shɛhirili gbaŋ din tam filosofi mini siyaasa zuɣu yuuni 1933.
Pɔi ni siyaasa tali
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Akufo-Addo daa deei bɔligu kpe Middle Temple Bar, London, UK, yuuni 1940[7] ka daa labina Gold Coast ti piligi zangama siyaasa tali Accra yuuni nyaaŋa.[4]
Siyaasa piligu
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Yuuni 1947, o daa pahi kpamba ban kpa United Gold Coast Convention (UGCC) ka daa nye ŋun pahi "Big Six" zuɣu, ka ban pahi n-daa nye Ebenezer Ako-Adjei, Joseph Boakye Danquah, Kwame Nkrumah, Emmanuel Obetsebi-Lamptey ni William Ofori Atta) bɛ ni daa gbahi shɛba ayirimo ni daa tɔ n-naai Accra yuuni 1948.[7] Yuuni 1949 hali 1950, o daa nyɛla ŋun be Gold Coast Legislative Council mini Coussey Constitutional Commission.[4]
Maŋsulunsi nyaaŋa tuma
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Ghana ni daa deei maŋsulunsi naai (1962–64), Akufo-Addo n-daa nye Ghana Supreme Court jaaji, jaajinima ata puuni yino ŋun daa di sariya tam nyaan yiŋ din daa nye Tawia Adamafio, Ako Adjei ni niriba ata ni daa niŋ di ni daa niŋ ka labi tiŋgbani zuɣulana Kwame Nkrumah bompi ka bɛ jaaji taba daa zaɣisili di ni daa niŋ ka bɛ vihili ka yɛlmaŋli ti ka dini.[2]
Yuuni 1966 hali ni 1970, Akufo-Addo daa nyɛla National Liberation Council (NLC) ni piigi so Chief Justice, ni daanbolo zaŋ n-ti zalikpana komitii (din daa buɣisi 1969 Second Republican Constitution).[7] Ŋuni n-daa lahi nye kpɛm ti NLC siyaasa komitii lala saha saha maa.[4]
Silimin goli 31 August 1970 hali ka bɛ daa ti ŋmɛnpaai o gɔmnanti ni silimin goli 13 January 1972, Akufo-Addo n-daa nye Ghana tiŋgbani zuɣulana Republic ayi ni. Yaa zaa daa bela prime minisita, Dr Kofi Abrefa Busia sani. Silimin goli 17 July 1979, Akufo-Addo daa kpiya ka di nyɛla doro n-ku o.[8]
Maŋmaŋa biɛhigu
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Adeline Yeboakwa Akufo-Addo n-daa nye Edward Akufo-Addo paɣa[9] ka bɛ daa dɔɣi bihi anahi.
Kundivihira
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]- ↑ Goldsworthy, David (1973). "Ghana's Second Republic: A Post-Mortem". African Affairs 72 (286): 8–25. DOI:10.1093/oxfordjournals.afraf.a096326. ISSN 0001-9909.
- 1 2 August 28, 1970: Edward Akuffo-Addo is named President of the 2nd Republic (en-US). Ghana History Moments. Edward A. Ulzen Memorial Foundation (28 August 2017).
- ↑ Ngnenbe, Timothy (4 August 2020). Ghana pays tribute to founders' - Graphic Online (en-gb).
- 1 2 3 4 Edward Akufo-Addo. Ghana Web.
- ↑ Big Six Enduring Lessons From The Founding Fathers Of Ghana (6 August 2020).
- ↑ Dictionary of African Biography. OUP USA. 2 February 2012. p. 154. ISBN 978-0-195-38207-5.
- 1 2 3 "Akora Justice Edward Akufo-Addo"[permanent dead link], Old Achimotan Association.
- ↑ "Edward Akufo-Addo" Archived 11 Silimin gɔli October 2013 at the Wayback Machine, Ghana Nation.
- ↑ Ghana Famous People: Edward Akufo-Addo. GanaWeb.