Ayi Kwei Armah

Diyila Dagbani Wikipedia
Ayi Kwei Armah
Takoradi, Silimin gɔli October 28, 1939 (run 84)
O ya TiŋgbaŋGhana
ResidenceDakar (en) Translate
Paris
Chang'ombe (en) Translate
Algeria
Ghana
Education
Shikuru shɛli o ni chaŋHarvard University (en) Translate : sociology (en) Translate
Columbia University School of the Arts (en) Translate
Achimota School
Columbia University (en) Translate Master of Fine Arts (en) Translate : creative writing (en) Translate
Groton School (en) Translate
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuSilmiinsili
Fante (en) Translate
Tuma
Tumawriter (en) Translate, novelist (en) Translate, translator (en) Translate, university teacher (en) Translate, publisher (en) Translate, screenwriter (en) Translate, editor (en) Translate, poet (en) Translate ni essayist (en) Translate
Ŋun kpuɣi o tumaNational University of Lesotho (en) Translate
University of Wisconsin–Madison (en) Translate
Amherst College (en) Translate
Jeune Afrique (en) Translate
Notable workThe Beautyful Ones Are Not Yet Born (en) Translate

Ayi Kwei Armah nyɛla bɛ ni daa dɔɣi so 28 October 1939 yuuni ka o nyɛ Ghana bilichini, ka nyɛ sasabiri so ŋun sabiri kpɛrigu. O daa sabi kpɛrigu din yuli booni "the beautiful ones are not yet born" (1968) yuuni, "two thousand seasons" (1973) nti pahi "the healers" (1978) yuuni.

O lahi nyɛla ŋun sabiri kundinima ni lahabali ŋmahi nti pahi kpɛrigu n-zaŋ ti bihi.[1]

O ni pili shɛm mini o shikuru[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Bɛ daa dɔɣila Ayi Kwei Armah Sekondi - Takoradi din be Ghana la, ka o laamba daa nyɛ Fantenima.

O ba yili polo nim daa nyɛla nam zuliya ban yi Ga ni na.[2]

Ayi Kwei Armah daa chaŋla Prince of Wales College (bɛ ni yi pa mi shɛli Achimota shikuru la) yuuni 1953 - 1958.

O daa nyɛla ŋun di nasara no o chaŋ n-ti tuɣi o Karim baŋsim United State yuuni 1959 hali ni 1963.[3]

O daa chaŋ Groton shikuru din be Groton la, n-ti deei shɛhira gbaŋ din nyɛ MA, ka daa lahi chaŋ Havard University n-ti deei Degree shɛhira gbaŋ dinner jɛndi Sociology. O daa lahi chaŋ Algeria n-ti nyɛ lahabali lɛbigira n-ti lahabali chuɣu din yuli booni Revolution Africaine.

O daa kuna Ghana 1964 yuuni n-ti sabari lahabali n-tiri Ghana television, ka daa lahi chaŋ n-ti wuhiri silimiinsili Navrongo shikuru karili la ni.

Armah daa lahi karim Colombia University yuuni 1968 hali ni 1970, ka daa deei shɛhira gbaŋ din nyɛ MFA Creative writing puuni. O daa lahi nyɛla ŋun nyɛ karimba zaŋti College of National Education din be East Africa la, o daa lahi wuhi Tanzania ni National University of Lesotho yuuni 1970.

O daa lahi chaŋ ti wuhi University of Massachusetts din be Amherst,Cornell University ni University of Wisconsin-Madison.

O daa bɛla Daka,Senegal yuuni 1980.

Tinkpan'shɛli din be Popenguine la, ka di waɣilim zaŋ chaŋ Dakar polo nyɛ 70km. O daa yooi o maŋmaŋ lahabali chuɣu din yuli booni "The African Publication Collective"[4] di puuni ka o maŋmaŋ bukunim pa be.[5]

Zaŋ wuhi salo[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O daa pili o sasabiri tuma 1960 yuuni, Armah daa zaŋ yɛltɔɣ' taɣimalisi ni lahabali ŋmahi n-niŋ Ghana lahabali chuɣu din yuli booni Okyeame nti pahi lahabali chuɣu shɛli din yuli booni Harpers Magazine, Atlantic Monthly nti pahi New African.[6]

O tuuli kpɛrigu din yuli booni "the beautiful ones are not yet born", daa nyɛla bɛ ni zaŋ shɛli wuhi salo 1968 yuuni, ka di tiri lahabali zaŋ jɛndi do' so ŋun ka yuli ka bɔri ni o su o maŋ suhukpeen' mɔɣu zaŋ jɛndi Ghana ni daa deei di maŋ sulinsi la.

Fragment puuni, kpɛkpɛri gɔnaate so ŋun yuli booni Baako daa nyɛla do' so ŋun bɔhim o Karim baŋsim United State 1970 yuuni la. O ni daa labina Ghana, niribi pam daa tɛhimi ni o deei la silimiinsi biɛhigu.

Baako yapaɣ' so ŋun daa nyɛ nintarim la ka o yuli booni Naana daa nyɛla ŋun mali alaaka ni kpiimba. Baako nianim ni daa bi tooi pali maa zuɣu chɛmi ka o kɔba daa chɔɣisi.

Kamani o tuuli kpɛrigu, o daa zaŋla dunia nam tɛri mini daadam biɛhigu m maɣisi taba, ka lahi zaŋ kɔrinfɔhili mini zahama m maɣisi taba, ka zaŋ daadamsili mini salinim yɛl' muɣisira maɣisi taba.

Bɔzuɣu ka ti kuli mali saha? America nim zaa nini daa kuli kpala Modin Difu ŋun daa bi tooi naai Havard University la yuuni (1972). Modin ni daa bi tooi nya o ni bɔri shɛli maa zuɣu daa chɛmi ka o ka nintiɣili zaŋ kpa bɛ maŋ sulinsi ni gbaŋ' piɛla biɛhigu. O daa nya Portuguese gban' sabili ŋun yuli booni Solo ka o haŋkali daa dam ni America paɣ' saribila ŋun nyɛ gbaŋ' piɛlli ka o yuli booni Aimee Reitsch.

Solo, ŋun nyɛ sasabiri so bɛ ni zaɣisi la namali kundi din nyɛ kpɛrigu ŋɔ nyɛbili.

Aimee suhu no daa kuli ye o maŋ sulinsi zuɣu maa ka did bahigu ti nyɛla wurinbu.

OAS Revolutionaries nim daa kula Modin desert ni.

Trans-Atlantic mini Africa daba kɔhibu n- daa kuli nyɛ Armah yɛltɔɣ' kpani m-be o kpɛrigu din yuli booni Two Thousand Seasons la puuni yuuni (1973), Africa taarihi puuni ka fɔndi pam yee daa yirina, di shaɣani mini di wuuni kamani yuun' tuhili laasabu.

Niriba daa yuuni la laribaawa nima mini European nima ka bɛ ŋmani " bin gbaarisi", ban " wurinda", nti pahi " ban nini bi neegi".

Kpɛrigu maa sabbu nyɛla din gbunni bi yi polo, ka miligi ka che sasabira maa maŋmaŋ taarihi ni di yɛlimaŋli. Tɛhi shɛli din daa kuli labiri kanina o haŋkali ni n-nyɛ o ni lihiri biɛɣuni shɛm.

Healers (1978) daa zaŋla shɛhira mini tɛha n-gabi baŋ Ashanti Empire lubu.

Lala Healer shɛba yɛla ti ni yɛri ŋɔ nyɛla tibirisabinli nima ban nya ka gbali kabili nyɛ dɔri shɛli din ni tooi tahi nyavuli pɔhilina Africa puuni.

Armah ŋun nyɛ kpɛkpɛri sabiri ŋɔ daa fɔhiya yuui, naɣila o ni daa ti yihi kpɛrigu din yuli booni Osiris Rising na yuuni (1995) din wuhiri karim malizali laɣingu, din daa mali ancient Egypt nim karim bɔhimbu soli zali.

O gba daa pahila Africa sasabiriba puuni, Chinua Achebe mini Wole Soyinka nyaaŋa.Yɛltɔɣa ni Armah daa niŋ suhusaɣingu zaŋ chaŋ biɛhigu nyaaŋa labbu

Armah ni daa tum tuun' shɛli la daa zaŋla nangbankpeeni din mali yaa na niriba sunsuuni, ka yɛli ni Two Thousand Seasons buku la nyɛla din ka ni nyambo ka lahi ʒiri yɛltɔɣ' gbaliŋ bee binshɛɣu "niriba ni dihitabili ka di bi niŋ yɛlimaŋli, ka lahi nyɛ ninvuɣ' so ŋun bɔri bala gaŋbu- ka di jia Juli nyɛ gbansabila ban yina Africa ni labi taɣi bɛ tɛha la zuɣu".

Soyinka daa sabila lala Armah tɛha maa sɔŋ. O daa yihila o zaŋsim ka che niriba tɛha dolibu din yɛn bo nangbanyini mini suhudoo n-niŋ biɛhigu puuni.

O ni nyɛ sasabiri ŋɔ zuɣu chɛmi ka o tooi tɛhi baŋ Africa biɛhigu.

Yɛlikpan'shɛli o ni kuli miri cho n- nyɛ so' shɛli o ni yɛn doli kpa gbansabila nangbanyini laɣiŋgu din yɛn taɣi deei kaya mini zuliya yɛltɔɣa tiŋgbani maa ni. Armah daa yɛliya ni di tu no bɛ saɣiti Kiswahili zuliya yɛltɔɣa gbansabila tiŋgbana ni zaa.

O bibilogirafi shɛŋa[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Salinwaɣila

  • The Beautyful Ones Are Not Yet Born (Boston: Houghton Mifflin, 1968; London: Heinemann Educational Books, 1969, ISBN 978-0435906252; HEB paperback reprint, 1989, ISBN 978-0435905408)
  • Fragments (Boston: Houghton Mifflin, 1970; London: Heinemann Educational Books, 1974; HEB paperback reprint, 1975, ISBN 978-0435901547)
  • Why Are We So Blest? (New York: Doubleday, 1972; London: Heinemann Educational Books, 1974; HEB paperback reprint, 1985, ISBN 978-0435901554)
  • Two Thousand Seasons (Nairobi: East African Publishing House, 1973; London: Heinemann Educational Books, 1979; Chicago: Third World Press, 1979)
  • The Healers (Nairobi: East African Publishing House, 1978; London: Heinemann Educational Books, 1979, ISBN 978-0435906450; Popenguine, Senegal: Per Ankh, 2000)
  • Osiris Rising (Popenguine, Senegal: Per Ankh, 1995)
  • KMT: The House of Life (2002)
  • The Resolutionaries (Per Ankh, 2013)

For children

  • Hieroglyphics for Babies, Per Ankh, 2002 (with Aboubacry Mousa Lam)

Non-fiction

  • The Eloquence of the Scribes: A Memoir on the Sources and Resources of African Literature, Popenguine, Senegal: Per Ankh, 2006[7]
  • Remembering the Dismembered Continent (essays), Per Ankh, 2010.[8]

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. Gikandi, Simon (2003-09-02). Encyclopedia of African Literature (in English). Routledge. ISBN 978-1-134-58223-5.
  2. "AYI KWEI ARMAH (1939-)", Postcolonial African Writers, Routledge, pp. 77–83, 2012-11-12, retrieved 2023-05-30
  3. "Siga Fatima Jagne", Wikipedia (in English), 2021-11-28, retrieved 2023-05-30
  4. Ayi Kwei Armah.
  5. Per Ankh Publishers.
  6. "Armah, Ayi Kwei", African American Studies Center, Oxford University Press, 2005-04-07, retrieved 2023-05-30
  7. "The Eloquence of the Scribes" at Per Ankh.
  8. "Remembering the Dismembered Continent" at Per Ankh.