Robert Mugabe

Diyila Dagbani Wikipedia
Robert Mugabe
ninsala
Paɣa bee dooDoo Mali niŋ
O ya TiŋgbaŋZimbabwe Mali niŋ
Yuli din nyɛ a balliRobert Gabriel Mugabe, Robert Gabriel Mugabe Mali niŋ
Dɔɣim yuliRobert Gabriel Mugabe Mali niŋ
YumaŋliRobert Mali niŋ
Daŋ yuliMugabe Mali niŋ
Doɣam dabsili21 Silimin gɔli February 1924 Mali niŋ
Dɔɣim TiŋaKutama Mali niŋ
Kpibu dabisili6 Silimin gɔli September 2019 Mali niŋ
Kpibu sheeGleneagles Hospital Mali niŋ
Ŋ-ŋɔ kumnatural causes Mali niŋ
Din tahi kumcancer Mali niŋ
Simsibu sheeKutama Mali niŋ
BaGabriel Mugabe Matibiri Mali niŋ
MaAmai Bona Mugabe Mali niŋ
TizoSabina Mugabe Mali niŋ
Paɣa/yidanaGrace Mugabe Mali niŋ
BiaBona Mugabe, Chatunga Bellarmine Mugabe, Michael Nhamodzenyika Mugabe, Robert Peter Mugabe Jr. Mali niŋ
Daŋ bee zuliyaPerence Shiri Mali niŋ
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuShona, Silmiinsili Mali niŋ
Tumapolitician Mali niŋ
Tum' baŋsimpolitics Mali niŋ
O ni be paati shɛli niZimbabwe African National Union – Patriotic Front, Zimbabwe African People's Union, Zimbabwe African National Union Mali niŋ
Candidacy in election2013 Zimbabwean presidential election, 2002 Zimbabwean presidential election, 2008 Zimbabwean presidential election, 1996 Zimbabwean presidential election Mali niŋ
AdiiniRoman cheechi Mali niŋ
ZabiliFirst Congo War, Second Congo War Mali niŋ
Facial hairtoothbrush moustache Mali niŋ

E-Class

Robert Mugabe[1] nyɛla Zimbawe siyaasa nira ŋun nyɛ doo. Bɛ dɔɣi o la silimiin goli February biɛɣu pishi ni yini,yuuni 1924 (21st,February, 1924). O niŋ la Prime Minister zaŋti Zimbabwe yuuni 1980 zaŋ chaŋ yuuni 1987,1987,ka naan niŋ di tiŋgbani zuɣulana yuuni 1987 hali ni yuuni 2017.O daa lan nyɛla ŋun niŋ Zimbabwe African National Union (ZANU) kpɛma yuuni 1975 zaŋ chaŋ yuuni 1980 ka zani jinamu ti ZANU – Patriotic Front (ZANU–PF), yuuni 1980 zaŋ chaŋ yuuni 2017. Bɛ dɔɣila Mugabe fara nima daŋ ni (Shona family), di be la Kutama, Southern Rhodesia. Kutama College ka o chaŋ ti bo o shikuru baŋsim. Ka lan chaŋ University of Fort Hare, O daa nyɛla ŋun niŋ karimba, ka wuhi Southern Rhodesia, Northern Rhodesia, ni Ghana. Takahi ni nyuli daa kpe Mugabe suhuni ni o tuhi deei maŋsulinsi o ya tiŋgbanni saha shɛli gbaŋpiɛla ni daa su o ya tiŋgbani yaa. Ka o daa zaŋ o maŋ nti pahi gbansabila ban mali niya ni bɛ zabi bɛ maŋ zuɣu tooi deei maŋsulinsi. Lala zuɣu bɛ daa ti kpɛhi o la sarika yuuni 1964 ni yuuni 1974. Bɛ ni daa ti yoogi o, o daa kpuɣi la napɔŋ chaŋ Mozambique n ti niŋ ZANU kpɛma, ka daa kpuɣi niya ni tobu (Rhodesian Bush War), ni bɛ tuhi Smith's ŋun daa nyɛ gbanpiɛla zuɣulana lala saha ŋɔ o ya tiŋgbani ni. Di nyaaŋa o daa chaŋ ti zaŋ o maŋa pahi suhudoo bobu ni (peace talks) United Kingdom nima sani ka bɛ daa laɣim nam "Lancaster House Agreement", ka di daa soŋ nani kpihim tobu din daa be bɛ sunsuuni maa. Bɛ ni daa yɛn niŋ yuuni 1980 piibu piibu (general election), Mugabe daa zanimi ti ZANU-PF ka da nyɛ nasara lala piibu piibu ŋɔ ni ,ka daa leei Prime Minister, di saha ka bɛ daa labi taɣi bɛ ya ŋɔ yuli boli li Zimbabwe, ka bɛ daa lahi dei maŋsulinsi yuuni din daa doli nyaaŋga na. Mugabe daa zaŋla o ʒɛmani kpaŋsi alaafee bɔmma, shikuru baŋsim yɛligibu ni daabilim kpaŋsibu.

O piligu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O bilim ni (Childhood): 1924–1945[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Bɛ dɔɣila Robert Gabriel Mugabe 21 February 1924 tiŋkpaŋ be Southern Rhodesia's Zvimba District ka di yuli booni Kutama Mission.[2]O ba, Gabriel Matibiri, daa nyɛla carpenter ka o ma Bona mii nye dolodolo paɣa so ŋun wumsiri bihi bɛ tiŋkpaŋ maa ni. O ba mini o ma (Bona mini Gabriel) mali la bihi ayɔbu (six children): Miteri (Michael), Raphael, Robert, Dhonandhe (Donald), Sabina, ni Bridgette.[3] Bɛ yila Zezuru nima zuliya ni na, Shona balli yaɣ'shɛli n nyɛba. Mugabe yab'doo daa nyɛla naa (Chief Constantine Karigamombe), ka shɛbi mi o "Matibiri", o daa nyɛla bidibikuŋ ŋun daa doli na so ŋun yuli daa booni King Lobengula,19th century saha.[4] Mugabe daa nyɛla ŋun kpaŋdi o maŋa pam shikuru, ka mali zaɣa ni o buku nima karimbu ni nimmohi, ka bɛ zaŋ o zaɣa niŋ diɛmadiɛma yɛltoŋa ni bee o taba sani ʒinibu ni. O taba daa booni o la dabiɛm zorili, ka mali o nahinda. O ni daa karim elementary education yuma ayɔbu naai yuuni 1941, Mugabe daa nyɛ soli ni o chaŋ Kutama College ti tuɣi bohim karimba tali baŋsim. Amaa, Mugabe ma daa bi tooi nyaŋ fiisi shɛli o ni yɛn yo ka chaŋ shikuru ŋɔ, ka o yab'doo daa yo lala liɣiri ŋɔ pirigili, ka o gba da yo pirigli. Mugabe ni daa karim lala shikuru ŋɔ o daa labi ya ti wuhiri o kariŋ zɔŋ kurili ni, ka deeri o yori £2 goli/chirili kam puuni, dini ka o daa mali tabiri soŋdi o daŋ.

Mugabe University baŋsim bobu mini o karimba tali tuma: 1945–1960[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Yuuni 1945-1960, Mugabe daa wuhi shikuruti pam Southern Rhodesia, di shɛli n-nyɛ Dadaya Mission school din be Shabani. Shɛhira kani wuhiri ni Mugabe daa be siyaasa tali ni lala saha ŋɔ, hali ka daa bi zaŋ o maŋ pahi yuuni 1948 ayirimo shɛli bɛ ni daa to bɛ ya tiŋgbanni ni la. Yuuni 1949 o daa nyɛ scholarship chaŋ University of Fort Hare in South Africa's Eastern Cape.Ni ka o daa zaŋ o maŋ ti pahi African National Congress youth league (ANCYL) ka daa chaŋ gbansabila bilichinnima (African nationalist) laɣiŋgu, n daa ti niŋ ningbuna ni Jewish South African communists ka o daa wuhi o "Marxist ideas".

Yuuni 1952, o daa naai university maa ka deei shɛhira gbaŋ din nyɛ "Bachelor of Arts degree in history mini English literature".Yuun gbaliŋ nyaaŋga o daa buɣisi o Fort Hare biɛhigu ni "turning point" o duniya ʒia puuni.

O biɛhigu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O Prime Minister Tali[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O tiŋgbani zuɣulan tali[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O tiŋgbani zuɣulan tali nyaaŋa[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. https://www.merriam-webster.com/dictionary/Mugabe
  2. https://archive.org/details/degreesinviolenc0000blai
  3. Smith, David; Simpson, Colin (1981). Mugabe. London: Sphere Books.
  4. http://bulawayo24.com/index-id-news-sc-national-byo-118372.html