Right to health

Diyila Dagbani Wikipedia
Sokam mali soli ni o mali alaafee
economic, social and cultural rights

E-Class

So kam mali soli ni o mali alaafee biɛhagu puuni. Alaafee ʒirila yɛli bɔbigu ninsalinima biɛhigu ni. Din zuɣu di tu ni so kam mali soli ni o bɔ alaafee n-ti o maŋa. Ka lahi tu ni so kam zaŋ o daalaafee bɔbu n-niŋ talahi n-ti o maŋa. So kam mali soli ni o yɛl'sɔɣira ka lahi ni dee alaafei ni jilima. Alaafee tuumbaŋda Ka soli ni o lihi so daalaafee zuɣu Ka di pa o yada ni. Di ni n-che ka Andunia Alaafee Laɣingu(WHO) kpaŋsiri hankali shɛli din nyɛ ninsalinima-sunsuuni biɛhigu; di nyɛla laɣambu n-ti ninsalinima hachinima zaŋ jɛndi biɛhigu bɔhimbu right to health. Di tu ni sokam bɔhim biɛhi shɛŋa din yɛn kpaŋsiri bɛ Alaafee biɛhigu puuni. Di yi niŋ ka niriba za kpansi bee n kpa nini sabisi bee gaŋbu,bɛ ningbuna ni mini bɛ haŋkali alaafee dirila wahala. Gaŋbu alaafee bomma ni bi tu ka lahi nyɛ so' gura n-ti lɛbiginsim Amaa di yi niŋ ka niriba ti soli m-be chirichi pahiri bɛ daalaafee bɔmma ni, bɛ ninsali hachinima malila jilima, ka di nyaaŋa nyɛ din so ni alaafee soya pa niŋ pam dede. Ti mali so waɣinli ni ti chaŋ hali ka sokam- wula n-lee nyɛ ba , ya ka bɛ lee be, bee liɣiri ala ka bɛ lee mali. Soli din wuhiri ni a mali alaafee ( rights to health) nyɛla din zilim pam, di dii pala ashibiti alaafee bɔmma yɛla ka di yɛra, amaa sochib'shɛŋa ti ni kpuɣi ni di kpaŋsi ti alaafee bɔmma, dini n-nyɛ; konyuri suŋ bɔmma, sabita tibu bɔmma, alaafee tuma tumbu ni ti biɛhisi shɛhi biɛhigu nti pahi bɔhimbu mini ti ni wumdi yɛltɔɣa shɛŋa zaŋ jendi alaafee bɔmma, hali alaafee bo n-ti tɔhi ni[1].

Sokam mali soli ni o mali alaafee
economic, social and cultural rights

==Di Neesim==

World Health Organization (1946) Zalikpana Kundi[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Healthy and happy people

World Health Organization (WHO) nima 1946 zalikpana kundi tuuli-tuuli lahabali ti la neesim zaŋ chaŋ alaafee polo ka yɛra ni di nyɛla, "ninsala ŋun biɛhigu ni o zaa pali, ka o hankali pali, ka o ninsalisili gba pali a maa ka ŋun dii ka dori shɛli bee di nahingbana". Zalikpana kundi ŋɔ lahi ti neesim zaŋ chaŋ ninsalinima mali yiko ni bɛ mali alaafee: "ni ninsali kam ni tooi bo ka alaafee kpalinkpaa nyɔri" ka wuhi di yaɣa yaɣa kamani bihi alaafee lɛbiginsim ni toontibo, ka sokam nyari alaafee baŋsim ni di daanfaaninima yim ka ŋarigu kani, ni gɔmnanti ni kpuɣi sochibisi shɛŋa ni o bo alaafee n-ti salo maa be ʒilɛli ni.

Lisa Murkowski at 2019 Alaska State of Reform Health Policy Conference
Health Equity Logo

Zalikpana Kundi Yikonima Din Guri Alaafe Bomma[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Zalisi pam n-yi pa yuli nya alaafee yolisim. Sahashεŋa, yolisima ŋɔ pam mali saɣi n-ti, dimbɔŋɔ wuhiy ni bε ni tooi di li sariya kootu ni. yεlmaŋli, zalisi mali zali ni kuli taɣiri waawaayili n-gindi dunia yili ŋɔ kuli nyεla din kpaŋsira alaafee yolisim bee soli ka lahi chεri ka bε ni tooi di di sariya kootu ni. US nima n yi di ko n-niŋdi dimbɔŋɔ, federal yaɣili.Di zaa yoli, kampeenima pam n-niŋdi US tingbanni ni di sɔŋ ka zalikpana yuli nya alaafee yolisim/soli. Luɣ’ shεŋa zalikpana ni bi yuli nya alaafee yolisim/soli, di sariya dibo kootu ni gabirimi.[2][3][4]

Galiminima[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Philip Barlow sabi wuhi ni di bi tu ni alaafee bo n-ti nyε daadam yolisim/soli domini di ni to ni nira tooi yεli bee m-baŋ alaafee din simdi daadaam bee daadam ni simdi alaafe’ shεli din saɣiti o yolisim bee soli. Barlow lahi wuhi nib ε yi ti yεri yolisim yεla, di wuhirimi ni talahi tuun’ shεŋa  n-ʒe n-ti shεba ni bε tum ka tiri ba soya, ka dimbɔŋɔ ŋmanila di dii bi do palo ni n-wuhiri ŋun tu ni o yuuni alaafee yolisim/soli zuɣu. John Berkeley, ŋun gba saɣi n-ti Barlow galimi ŋɔ wuhiya ni alaafee yolisim/soli dii bi wuhiri daadaam kam tu ni o yuuni o daalaafee zuɣu.

Richard D Lamm ŋun gba ŋme li nangbankpeeni pam wuhiya ni di bi tu ni alaafee nyε yo,isim bee soli. O yεliya ni yolisim/soli nyεla binshεli din tu ni niriba zabira di zuɣu di yi bɔra din be ka bo, ka lahi nyε binshεli  sariyakaritiba ni ni tooi kahigi shεli wuhi sariya karibu shee. N yεn che ka alaafee lεbi yolisim tu ka tingbani zuɣulana ku buni zaɣ’ titali din yεn bo alaafe’ suŋ ti o niriba.[5]

Galimi din pahi zaŋ chaŋ alaafee yolism ŋɔ polo nyεla, din ku tooi niŋ. Imre J.P Loefler, ŋun daa nyε Nairobi  Ashibiti gbanvihira la ka daa lahi tɔhira kɔm zaŋ ti Britisih Medical Journal gba ŋme nangbankpeeni ŋɔ wuhi, liɣiri mini nεma din yεn che bɔri alaafee tiri sokam nyεla din kani, ka nεma kalinsi ŋɔ chεmi ka di ku tooi niŋ din yεn di li sɔŋ li ka di beni hali saha din ka tariga. Loefler buɣisiya ni ti yεn tooi niŋ shεm m-bo alaafe’ suŋ ti sokam ni tooi niŋmi ka di nyεla ti daadamabilim so’ ‘chibisi puuni ka pala di zaŋ niŋ zalikpana kundinima ni.

Lahi Nyama[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. WMA - The World Medical Association-Right to Health (en-US).
  2. Young, Katharine G., ed. (2019). The Future of Economic and Social Rights. Globalization and Human Rights. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-41813-3.
  3. Versteeg, Mila (2014-03-26). "American Constitutional Exceptionalism Revisited" (in en).
  4. Health Care As a Human Right (en).
  5. Barlow, Philip (1999-07-31). "Health care is not a human right" (in en). BMJ 319 (7205): 321. DOI:10.1136/bmj.319.7205.321. ISSN 0959-8138. PMID 10426762.