Hannah Kudjoe

Diyila Dagbani Wikipedia
Hannah Kudjoe
ninsala
Paɣa bee dooPaɣa Mali niŋ
O ya TiŋgbaŋGold Coast, Ghana Mali niŋ
Yuli din nyɛ a balliHannah Esi Badu Kudjoe Mali niŋ
YumaŋliHannah Mali niŋ
Daŋ yuliDadson, Kudjoe Mali niŋ
Doɣam dabsiliSilimin gɔli December 1918 Mali niŋ
Dɔɣim TiŋaBusua Mali niŋ
Kpibu dabisili9 Silimin gɔli March 1986 Mali niŋ
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuSilmiinsili, Ahanta Balli Mali niŋ
Tumaactivist, politician Mali niŋ
Zaa sheeorganizational founder Mali niŋ
Shikuru shɛli o ni chaŋBusua Methodist Primary Mali niŋ
Tuma sheeTarkwa Mali niŋ
O ni be paati shɛli niConvention People's Party Mali niŋ

Hannah Esi Badu Kudjoe nee Hannah Dadson daa nyɛla Ghana paɣa so ŋun puu daa bɛri Ghana zuɣu dibahi bahindi Ghana maŋsulinsi bɔbu zaŋ gbaai yuuni 1940s hali ni yuuni 1950s. O daa nyɛla Ghana tuuli asanza paɣa zaŋ jɛndi Nationalist Movement ni National Propaganda Secretary nti Convention People's Party. O daa nyɛla ŋun be siyaayasa tali ni saha shɛli Kwame Nkrumah ni be Gɔbmnanti ni. O daa lahi nyɛla lahi nyɛla paɣa so ŋun niŋdi kpaŋmaŋ ni paɣaba bɛri suŋ Tudu yaɣili na. Hannah daa nyɛla ninvuɣu so ŋun ni tooi laɣim salo zaŋ kpa tuhi deei maŋsulinsi. O daa lahi sɔŋ la Kwame Nkrumah ka o boli niriba n kpehi CPP paati ka doli ba. O daa lahi soŋ " The Big Six" bɛ ni gbahi ba niŋ jɛriyaarini.[1]

Piligu bɛhigu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Busua din miri Dixcove mbe Ahanta yaɣili din be Western Region Gold Coast pumpoŋɔ[2] (Ghana) ka bi dɔɣi Kudjoe yuuni 1918 nti Mr and Mrs Peter Dadson ban daa be Busua, Kudjoe n daa nyɛ kaluɣi bihi piiya puuni. O daa pahila bipuɣiŋsi bela ban daa niŋ saha n chaŋ Shikuru. O daa pilla o Elementary shikuru la Busua Methodist n naai Sekondi Methodist. O ni daa naai shikuru, o daa lɛbi ŋun sheri paɣaba niɛnyɛra mbe Tarkwa, ni ka o daa kuli o yidana J. C Kudjoe. O daa nyɛla kpɛma nti Abontiako salima gbibu tuma duu miri Tarkwa. O mini o yidana maa ʒii daa bi yuui ka o daa chaŋ ti be o tizo doo yuli booni E. K Dadson ŋun daa zali yuli United Gold Coast Convention tuhi bo maŋsulinsi.

Siyaayasa tali[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Early Political Activatism[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Yuuni 1947, ka o nyɛ o mini Kwame Nkrumah nini pali taba din daa niŋ ka Nkrumah gbe bɛ yiŋa o ni daa kpuɣi napɔŋ n chaŋ Tarkwa. Saha bela n daa nyɛli o ni yi silimiin tiŋsi kamani United States ni Britain bohimbu shee n labina Ghana yuuni 1947, din yɛn chɛ ka lɛbi United Gold Coast Convention gbaŋ-ŋmara kpɛma (General Secretary) paati shɛli George Paa Grant ni daa kpa ni o tuhi siliminsi ka Ghana deei maŋsulinsi. Kwame Nkrumah daa yɛli nyaŋ Hannah Kudjoe din niŋ talahi ni paɣaba be siyaayasa tali ni shɛm.

Ka o daa buɣisi o mini Kwame Nkrumah ni nyɛ taba shɛm ka kpaŋ so ni o kpe siyaayasa tali ni shɛm bi ni daa laɣim International Women's day symposium din daa ʒini Accra Community Center silimiin-goli March dabaa anii yuuni 1986. O yɛltɔɣa n daa boŋɔ

" Somewhere in June 1947, we received a charming gentleman, he was introduced to me by my brother as Kwame Nkrumah, General-Secretary of the UGCC. During the day, my brother went out with Nkrumah to address various meetings of the local UGCC branch in town. One day, as they came back and I was serving Kwame Nkrumah, he asked me why I have not been attending the UGCC meetings in town. I was amazed by his question and I honestly told him I thought politics was only men’s business. For the next twenty or so minutes, Kwame Nkrumah explained to me all they were doing and the importance of everybody, especially

By the time Kwame Nkrumah left. my interest was aroused in politics. At work, I began explaining issues to my colleague seamstresses and customers. Whenever I was traveling to visit my dressmaking clients, I talked on trains about the need for our liberation and urging people to join the Tarkwa branch of the UGCC and summoning people together to hear news of the campaign for self-government. O mini Kwame Nkrumah ni nyɛ taba naai, ka o lɛbi ninvuɣu kpɛŋ ŋun saɣiti United Gold Coast Convention (UGCC) ka pili soŋsim n bo nti UGCC hali ka di ti paai bi ni daa gbaai " The Big Six" n niŋ sarika ni, Kudjoe daa zomi n gili n bo Laɣifu n gari tooni ni bi yihirba, o daa nyɛla ŋun pahi ka bi kpa Committee of Youth Organization (CYO) din daa be UGCC puuni n lahi pahi niriba ayopɔin ban daa dihi silimiin-goli April yuuni 1949 gbaŋ din daa varisiba ni bi yi bi labisi Nkrumah ka o nyɛ gbaŋ-ŋmara nti UGCC, din ŋuna bɛ waligi n gba kpa bi paati.

Convention People's Party[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Nkrumah daa bi niŋ saha ka bi labisi o gbaŋ-ŋmara, ka bi daa Wali bee n yi UGCC n-chaŋ ti kpa Convention People's Party (CPP), ninvuɣu so ŋun daa mali zaɣi nti Nkrumah tɛha maa, o daa yimi doli Kwame Nkrumah bi wali naai. O ko n daa nyɛ paɣa ŋun beni saha shɛli bɛ wali ŋɔ.

Kudjoe daa lahi nyɛla ŋun kpɛm Positive Action tuma nim pam, laɣiŋgu shɛli din daa kpa n chɛ ka salo zaɣisi siliminsi ni gbibi ti la hali ka ti daa ti nyɛ maŋsulinsi, Nkrumah piibu nasara ni maŋsulinsi tiŋgbani. Salo daa saɣiti o pam ka CPP nyɛ naba zani.

Kudjoe daa lɛbila zonzoŋ gili karachi ni National Poriporiganda Gbaŋ-ŋmara nti CPP. Lala zaashee maa ka o daa gɔŋgili tiŋgbani maa zaa n kpaŋsiri niriba din tu talahi niti deei maŋsulinsi n laɣindi rally nima, ka booni niriba n kanna Convention People's Party. O daa mali kpaŋmaŋ pam ni niriba boli kpɛna CPP puuni dibahi bahindi paɣiba. Ka Convention People's Party daa di piibupiibu din daa niŋ yuuni 1951 ka Kwame Nkrumah lɛbi toondana nti Gɔbnanti yɛlimaana (Leader of Government business). Yuuni 1951 piibupiibu nyaaga, ka o daa zaŋ o zaŋsim paati maa toontibo ni.

After Independence[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Ghana ni deei maŋsulinsi gɔbnanti naai, Kudjoe daa kpala paɣiba laɣiŋgu n boli li All-Africa Women's League yuuni 1957, ka o zaɣa na be Pan African lihigu ni, n daa ti lɛbi Ghana Women's League.

O ni daa na tumdi ntiri CPP yuuni 1950s mini 1960s, Kudjoe daa lahi tumdila bɛhisuŋ tuma Tudu yaɣili n wuhiri paɣisari pola mini paɣi ninkura tuumbaŋsim zaŋ kpa sabita, yiŋ malibu, niɛnsuma yebu mini bihi wumsibu. O daa ti lɛbila zonzoŋgili karachi (National Organizer) nti Ministry of Labour and Child Protection ka na kuli tumdi bɛhisuŋ tuma Tudu. Yuuni 1964, o bɛhisuŋ tuma ŋɔ daa kpalim bela National Committee Social Advancement din be Ministry of labour and social protection fukumsi ni. O ni daa na be Ministry ŋɔ, o daa lɛbila gbaŋ-ŋmara nti Ghana Day Nurseries n tum hali ti kpa day nurseries mini day nursery shikuruti Ghana luɣili kam n kpuɣiri tuumtuundiba ni karimba nima n bori bɛri suŋ ntiri ba.

O daa lahi nyɛla ŋun gari tooni n tuhiri zaɣisiri paɣiba zaɣima chɛndi Tuda na. O daa tiriba la chinchina bi daa soŋdi n tiri o tiŋduya polo. O wuhi paɣiba sabita bɔhimbu kamani kom duɣibu zaŋ su bihi. O daa tumdi la tuma ŋɔ ka Gɔbnanti fukumsi bee nuu ka dini ka gɔbnanti daa baligi o tuma ŋɔ. O daa lahi soŋ ka bi ti bindira kum yi daa ti niŋ, ka kpaŋsiri paɣiba ni bi gom n yɛligi bi puzuri.

Aftermath of 1966 coup d'etat[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Linjima ni daa ŋmɛ paai Kwame Nkrumah silimiin-goli February biɛɣu pishi anahi yuuni 1986, Kudjoe daa yila siyaayasa ni kamani Convention People's Party niri kam ni yi shɛm nti labi o maŋ bɛhigu ni. O daa tuɣu la o bɛhisuŋ tuma la Tudu na zaŋ gbaai yuuni 1970s mini yuuni 1980s hali ti kpi yuuni 1986. O salo yibu ni na bahigu daa nyɛla o ni di alizama nti International Women's Day symposium laɣiŋgu din daa niŋ Ankara Community Center silimiin-goli March dabaa anii yuuni 1986 n kɛɛi biɛɣu ka kpi di yuŋ.

Ghana ni deei maŋsulinsi gɔbnanti naai, Kudjoe daa kpala paɣiba laɣiŋgu n boli li All-Africa Women's League yuuni 1957, ka o zaɣa na be Pan African lihigu ni, n daa ti lɛbi Ghana Women's League.

O ni daa na tumdi ntiri CPP yuuni 1950s mini 1960s, Kudjoe daa lahi tumdila bɛhisuŋ tuma Tudu yaɣili n wuhiri paɣisari pola mini paɣi ninkura tuumbaŋsim zaŋ kpa sabita, yiŋ malibu, niɛnsuma yebu mini bihi wumsibu. O daa ti lɛbila zonzoŋgili karachi (National Organizer) nti Ministry of Labour and Child Protection ka na kuli tumdi bɛhisuŋ tuma Tudu. Yuuni 1964, o bɛhisuŋ tuma ŋɔ daa kpalim bela National Committee Social Advancement din be Ministry of labour and social protection fukumsi ni. O ni daa na be Ministry ŋɔ, o daa lɛbila gbaŋ-ŋmara nti Ghana Day Nurseries n tum hali ti kpa day nurseries mini day nursery shikuruti Ghana luɣili kam n kpuɣiri tuumtuundiba ni karimba nima n bori bɛri suŋ ntiri ba.

O daa lahi nyɛla ŋun gari tooni n tuhiri zaɣisiri paɣiba zaɣima chɛndi Tuda na. O daa tiriba la chinchina bi daa soŋdi n tiri o tiŋduya polo. O wuhi paɣiba sabita bɔhimbu kamani kom duɣibu zaŋ su bihi. O daa tumdi la tuma ŋɔ ka Gɔbnanti fukumsi bee nuu ka dini ka gɔbnanti daa baligi o tuma ŋɔ. O daa lahi soŋ ka bi ti bindira kum yi daa ti niŋ, ka kpaŋsiri paɣiba ni bi gom n yɛligi bi puzuri.

O kpibu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Hannah Kudjoe daa kpila silimiin-goli March dabaa awɔi yuuni 1986. Ka o kuli yi palo silimiin-goli May dabaa anii yuuni 1986. Calvary Methodist Church din be Ankara la ka bi suhi adua n ti o silimiin-goli July dabaa ayobu yuuni 1986.

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. THE DISAPPEARING OF HANNAH KUDJOE: Nationalism, - ProQuest (en).
  2. Crabbe, Nathaniel (2020-03-18). Hannah Kudjoe: Meet the unsung heroine of Ghana’s independence (en).