Yiɣi chaŋ yɛligu maŋamaŋa puuni

Emmanuel Obetsebi-Lamptey

Diyila Dagbani Wikipedia
Emmanuel Obetsebi-Lamptey
Ankara, Silimin gɔli April 26, 1902
O ya TiŋgbaŋGhana
Kpibu sheeAnkara, Silimin gɔli January 29, 1963
Bia
Education
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuSilmiinsili
Tuma
Tumapolitician (en) Translate ni sariya dira
O ni be paati shɛli niUnited Gold Coast Convention (en) Translate

Emmanuel Odarkwei Obetsebi-Lamptey (niriba pam nyɛla ban mi o Liberty Lamptey,[1] bɛ daa dɔɣi o la Silimiingoli April biɛɣ' pishi ni ayobu dali yuuni 1902 ka o daa ti kpi Silimiingoli January biɛɣ' pihita yini ka dali yuuni 1963)[2] O daa lahi nyɛla siyaasa nira ŋun be British collony zaŋ n-ti Gold Coast. O nyɛla ninvuɣ' so ŋun daa pahi ninvuɣ' shɛba ban daa kpa United Gold Coast Convention (UGCC) ka bɛ tooi booni li "The Big Six"(waɣira ayɔbu) la.[3] Lala nira ŋɔ bia n-nyɛ NPP Siyaasa nira Jake Obetsebi-Lamptey. O nyɛla ŋun daa niŋ kpaŋmaŋ pam Big six ni. O nyɛla bɛ ni daa ti so pini ka di nyɛla kpaŋmaŋ shɛli o ni daa niŋ o toondan tali ni zuɣu.[4] O daa nyɛla ŋun bikpɛŋ ka mali suhuʒia, ka daa tiri o niriba tahama. O toontali kpaŋmaŋa zuɣu daa tahi lɛbigimsim na siyaasa ni, daabiligu, ni salinima biɛhigu din daa wuhi ni Ghana pa deei di maŋsulunsi gbampiɛla sani.[5] Niriba pam nyɛla ban gbubi ni bɛ "big six" nima ŋɔ gbaai yihi Dr. Kwame Nkrumah, ni bɛ so daa ka kpaŋmaŋa pam zaŋ chaŋ Ghana maŋsulunsi deebu polo ka bɛ ti tibigir' ba tibigiri shɛli bɛ tibigiri ba Ghana maa.

O nyɛla bɛ ni daa dɔɣi so Silimiin goli April biɛɣ'pishi ni ayɔbu dali yuuni 1902 ka bɛ ni daa dɔɣi o luɣ'shɛli nyɛ Ga tiŋkpaŋ miri Ode, faŋ zaŋ n-ti Accra. O ba n daa nyɛ Jacob Mills Lamptey ŋun daa nyɛ daabia ka o ma nyɛ Victoria Ayeley Tetteh. O ma paɣa so yuli n daa booni Gottlieb Ahabioa Adom (1904–1979), ŋun daa nyɛ shikuru baŋda, lahabalitira ka daa lahi nyɛ Presbyterian minister ŋun daa nyɛ "Editor" zaŋ n-ti Christian Messenger,lahabali churi gbaŋ zaŋ n-ti Presbyterian Church of Ghana bin din gbaai yuuni 1966 zaŋ hali ni yuuni 1970.[6]

O nyɛla ŋun chaŋ Accra Wesleyan School ka daa tuɣi o shikuru baŋsim ŋɔ bɔhim Royal School di nyaaŋa.[1] O nyɛla ŋun daa naai ni LL.B., ka bɛ daa boli o Bar din be Inner Temple yuuni 1939.Lala saha ŋɔ dunia zaa tɔbu din pahiri ayi, (1939–45) nyɛla din daa piligi ka dizuɣu chɛ ka o daa kpalim ka tumdi England.[7][8]

Obetsebi-Lamptey nyɛla ŋun daa kpi din daa niŋ ka "cancer"(lɔɣu) doro daa gbaagi o nyaaŋa.[1]

Tun'viɛlli shɛŋa o ni chɛ m bahi nyɛla din be Ghananima taarihi kundunima ni, pala yuya n-ti pahi Obetsebi-Lamptey Interchange din be Ring Road West din be Accra, Ghana.[9][10] Bɛ nyɛla ban daa mɛ o zali din daa niŋ ka lala palli ŋɔ daa naai.[11]

  1. 1 2 3 The Big Six of Ghana and their rich history (en) (2019-10-23).
  2. Latitude.to. GPS coordinates of Emmanuel Obetsebi-Lamptey, Ghana. Latitude: 5.5568 Longitude: -0.2243 (en).
  3. Ngnenbe, Timothy (4 August 2020). Ghana pays tribute to founders' - Graphic Online (en-gb).
  4. Big Six Enduring Lessons From The Founding Fathers of Ghana (6 August 2020).
  5. Big Six Enduring Lessons From The Founding Fathers of Ghana (6 August 2020).
  6. Obituary: The Reverend Gottlieb Ababio Adom. Accra: Presbyterian Church of Ghana, Funeral Bulletin. 29 June 1979.
  7. Emmanuel Odarkwei Obetsebi-Lamptey (15 November 2011).
  8. Nationalism, spatial iconography, political history: Exploring Accra's "Big Six" monuments for Republic Day (30 June 2013).
  9. Frimpong, Enoch Darfah (21 October 2019). Akufo-Addo cuts sod for construction works to begin on Obetsebi-Lamptey Interchange project (en-gb).
  10. Obetsebi-Lamptey Roundabout 05°33′41″N 00°13′46″W / 5.56139°N 0.22944°W
  11. Bonney, Emmanuel (22 September 2022). Section of Obetsebi-Lamptey road closes today.