Chagas dɔro

Diyila Dagbani Wikipedia

E-Class

Chagas doro
Buɣisim Photomicrograph of Giemsa-stained Trypanosoma cruzi
Bolibu 13415
Alaama Tɛmplet:ICD10
Taɣibu Tɛmplet:ICD9
Nyeviya din yi kalinli

Chagas dɔro nyɛla dɔr’ shɛli din zooi dunia yaɣi shɛŋa tulim ni be. Binniɛn bih’ cherisa n tahiri ŋa na.[1] Lɛlisi ban tabliri ningbiŋ zuɣu nyuri ʒim la n kpabri binniɛ’ bih’ chɛrisa ŋɔ.[1] Doro ŋɔ lahimgbana bi ʒi yim, di taɣirila biɛɣu kam. Doro ŋo ni yɛn pili nira, di nahingbana bi yiri polo bei di ka yaa. Kpaɣuʒiɛɣu, ʒi’ soya tibigibu, zuɣ’ yaali n ti pahi ŋubira ni mɔribu n nyɛ shira shɛŋa di piligu maa ni ʒirina.[1] Zanchaŋ bakɔi 8-12 sunsuuni ka di yɛn nya yaa zani viɛnyɛlinga. Niribu 60-70% puuni dɔro ŋɔ ku lahi nabigi yaɣi saha ŋɔ.[2][3]

30-40% ban kpalimla mii, doro ŋɔ nahimgbana ni yi palo yuuni 10-30 nyaaŋa.[3] Lala saha ŋɔ yi paai, niribu 20-30% suhishei ʒisoya yɛn zaligi ka waɣ’ligi. Diyi niŋ lala suhu ŋɔ yɛn tarigimi ka zaɣsi tumbu.[1] Din lahi pahi niribu 10% puuni, bɛ lɔŋni ʒisɔya ŋɔ gba nyɛla din ɣɛn yɛligi.[1]

Tahili mini Vihigu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

T. cruzi nyɛla binniɛn shɛb’ liɛlisi ban tabliri ningbiŋ zuɣu nyuri ʒim la ni kpabiri yuɣisiri sariti salnim’ mini vuhurisi. Liɛlisi ŋɔ laɣimmi bɛ Triatominae zuliya ni.[4] Zuliya balibu kam malila bɛni boondi lɛlisi ŋɔ shɛm: bɛ mio la vinchuca Argentina, Bolivia, Chile ni Paraguay, barbeiro Brazil, pito Colombia, chinche Central America, nti pahi chipo Venezuela. Chagas dɔro ŋɔ ni lahi tooi lɔhiri nirib’ shahi n nyɛ ʒim vɔbu/kpɛhibu shei, binsaba kpɛhibu shei, dibu shei (di yi niŋ ka Chagas binniema yi siɣi bindirigu nɔ ni), nti pahi dɔyim shei (ma ni tooi zaŋ li looi biya).[1] Di yi na bi ti tooni, baŋdib’ ni tooi zaŋ maicroscope nyuli sal ʒim ni n nyɛli.[3] Di yi shiri biɛni ka bɛ yuli, bɛn nyɛ T. cruzi ʒim maa ni.

Taɣibu mini Tibbu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Rhodnius prolixus is the principal vector in Colombia, Venezuela, Guatemala, Honduras, and some parts of Nicaragua and El Salvador

Doro ŋo yi yɛn gu, di tuya ka niri taɣi o biɛhagu shei mini o ningbina ka Chagas liɛlisi ŋɔ bi dim o.[1] Din lahi pahi gubu ŋɔ shei, di tuya ka nir’ mira ka chɛ baŋdib’ vihi pɔi ka naan yi zaŋ so ʒim n kpehi o.[1] Chagas doro ŋo nyɛbli tilaa nabi yi polo.[1] Di kaali saha doritila mi, tima kamani benznidazole mini nifurtimox nyaŋdi ŋa.[1] Tima ŋa yaa baligirimi dɔli Chagas dɔro ŋɔ yuunsim sal ningbiŋ ni.[1] Dimi yi niŋ mi ka Chagas pun nyɔɣi la nir’ ka di yuui, tima ŋa tooi baligiri di lahimgban’ shɛŋa din yi dɔli di nyaang’ la.[1] Di tu ka di baŋsi kadama niribu 40% ban vali benznidazole mini nifurtimox puuni,[1] tima ŋa di gbuɣi di ninsabla bahina; di leei bi yuurimi. Di nin sabla maa shɛŋa n-nyɛ: ningbiŋ zuɣu doro, zuɣupuri poobu n–ti pahi puuni bɛn-nyɔri zaɣisibu. .[2][5][6]

Loobu mini Gɔrim[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Di buɣisiya ni daadam biɛligu kaman million 7-8 malila Chagas doro ŋɔ. Lala niribu ŋɔ pam biɛla Mexico, Central America ni South America.[1] Yuuni 2006 vihugu wuhiya ni di kuri daadam biɛlim 12,500 yuunu kam puuni.[2] Ban mali doro ŋɔ pam nyɛla faranima.[2] Bɛ pam bi mi ni bɛ mali doro ŋɔ.[7] Din yi pa niŋ ka kahi-kuli gɔrim niŋ bayanala luɣ’likam la chɛmi ka doro ŋɔ lu n-gɔhi duniya tinsi pam. Di bi chihi America mini Europe tinsi gba.[1] Vihigu wuhiya ni doro ŋɔ ni mali ninsal kalinli shɛb’ America mini Europe tingbana ni kuli nabgimi hali ti kpa yuuni 2014. [8] Carlos Chagas, yuuni 1909 puuni n daa tuui vihi baŋ doro ŋo ninni ni nyɛ shɛli. O yuli ka di zaŋ bolili.[1] Chagas doro ŋɔ gbaairi vuhirisi balibu paai 150.[2]

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 Chagas disease (American trypanosomiasis) Fact sheet N°340. World Health Organization (March 2013). Retrieved 23 February 2014.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Rassi A, Rassi A, Marin-Neto JA (April 2010). "Chagas disease". Lancet 375 (9723): 1388–402. DOI:10.1016/S0140-6736(10)60061-X. PMID 20399979.
  3. 3.0 3.1 3.2 Rassi A, Jr (June 2012). "American trypanosomiasis (Chagas disease).". Infectious disease clinics of North America 26 (2): 275–91. DOI:10.1016/j.idc.2012.03.002. PMID 22632639.
  4. DPDx – Trypanosomiasis, American. Fact Sheet. Centers for DiseaseControl(CDC). Retrieved 12 May 2010.
  5. Bern C, Montgomery SP, Herwaldt BL, et al. (November 2007). "Evaluation and treatment of chagas disease in the United States: a systematic review". JAMA 298 (18): 2171–81. DOI:10.1001/jama.298.18.2171. PMID 18000201.
  6. Rassi A, Dias JC, Marin-Neto JA, Rassi A (April 2009). "Challenges and opportunities for primary, secondary, and tertiary prevention of Chagas' disease". Heart 95 (7): 524–34. DOI:10.1136/hrt.2008.159624. PMID 19131444.
  7. Capinera, John L., ed. (2008). Encyclopedia of entomology (2nd ed. ed.). Dordrecht: Springer. p. 824. ISBN 9781402062421. |edition= has extra text (help)
  8. Bonney, KM (2014). "Chagas disease in the 21st Century: a public health success or an emerging threat?". Parasite 21: 11. DOI:10.1051/parasite/2014012. PMID 24626257. Tɛmplet:Open access