Wa

E-Class

Wa nyɛla tiŋ shɛli din nyɛ tiŋzuɣu zaŋti Ghana Tingbani wulinluhili palo ka lahi nyɛ tiŋzuɣu zaŋ ti Wa Municipal, Ghana puli ni. Wa daa malila daadam beligu ban kalinli yiɣisi tuhikɔbiga ni ayi ni kɔbisinahi ni pihinahi ni ayɔbu(102,446) yuuni 2012. Tiŋa maa nahingbana shɛŋa n-nyɛ di malila Jiŋa mini asɔri duri pam,  ka maali University shikuru (University for Development Studies), Ka Wa nayili maa beni, n-nyɛ din yi diko ka chɛ Gbɛwaa zuliya shɛŋa ŋanpahi la Nayiya, ka lahi mali ŋamlinima biɛhigu shee. Tiŋa maa nyɛla gɔrimshee zaŋti Ghana Wuntaŋluhili palo (Upper West region) nima, dama di malila palli din kuni Tuduu yaɣili ni Hamile ni Tumu ka lahi kuni Upper East palo. Wa lahi malila aleepile paaki bila.

Taarihi

Wa nyɛla din beni yuunbuma ka kohigɔriba daa be nimaani gɔri bɛ kɔhigu. Wa gba nyɛla tingbani shɛli bɛni dihi tabili ni Babatu ŋundaa nyɛ wari bari biinga, ka sokam mi o yala, yuuni Kɔbiga din garila ningbuni yaɣi shɛli daa kpalim Ya. Yuuni 1892 ka Fante doo yuli daa booni G. E. Ferguson ŋun daa gongili Kamboŋ tiŋa nti pahi di luɣaluɣa ni tudu polo, ka nyɛla Gold Coast Colony Zuɣulana n daa puhi o lala tuma ŋɔ, o daa ti lahabali n wuhi ni Wa ninvuɣu bɛlim lala saha maa daa gari Ankara. Ferguson daa na bi paai Wa o goŋgili maa polo, tɔ amaa o daa lee go n yi Zabaɣa tiŋ bihi shɛŋa zuɣu.

Wa daa pun nyɛla kurimbunaha Waala nim tiŋzuɣu.

Yuuni 1930s piligu la ka Ahmadiyyah pili Wa kpebu na. Di daa yiɣisi fitiina na zaŋ kpa bɛ mini Sunnah Musulunim, di pahi bahindi ŋun yɛn su tiŋ maa Jiŋli. Yuuni 1951 zabazaba daa paai saha shɛli ka Walsi nim ŋɔ yɛli ni tɔbu mbala.

Fitiina daa yiɣisi yuuni 1978 nti pahi zaba Ahmaddiyah mini Sunnah sunsuuni. Yuuni 1980 ka zaba maa niŋ ninmohi ka J. N. Momori mini Yakubu Seidu laɣim nyaandoliba din yan niŋ ka bɛ nyɛ deei Sidiki Bomi ŋun daa nyɛ Wa Naa. Momori daa shiri lɛbi Wa Naa yuuni 1985 ka o Nam yuli booni Wa Naa Momori Bondiri II.

Shikutti

Ninkura shikutti

1. University for Development Studies, Wa campus