Theodosia Okoh

Diyila Dagbani Wikipedia
Theodosia Okoh
ninsala
Paɣa bee dooPaɣa Mali niŋ
O ya TiŋgbaŋGhana Mali niŋ
YumaŋliTheodosia Mali niŋ
Daŋ yuliOkoh Mali niŋ
Doɣam dabsili14 Silimin gɔli June 1922 Mali niŋ
Dɔɣim TiŋaEffiduase Mali niŋ
Kpibu dabisili19 Silimin gɔli April 2015 Mali niŋ
Kpibu sheeTema Mali niŋ
TizoLetitia Obeng Mali niŋ
Daŋ bee zuliyaIan Jones-Quartey Mali niŋ
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuSilmiinsili Mali niŋ
Tumaartist Mali niŋ
Shikuru shɛli o ni chaŋAchimota School Mali niŋ

E-Class

Theodosia Salome Okoh nyɛla bɛ ni dɔɣi so 13th,June,1922 ka o lee kpi 19th,April,2015.[1] O daa nyɛla Ghana nira ŋun daa nyɛ Karimba,ka lan nyɛ Ghana nuuni tuun baŋdi ŋun daa sabi buɣisi Ghana tuuta (Ghana flag) yuuni 1957.[2] O daa nyɛla chani hali tiŋduya ti tumdi nuuni tuunbaŋsim ŋɔ.[3]O daa lan nyɛla paɣa so ŋun kpaŋ o maŋ pam ka silimiinsi ni boli diɛn shɛli "hockey" la nyɛ naba zani Ghana tiŋgbani ni.[4]

O piligu mini O Shikuru[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Bɛ daa dɔɣi o la tiŋa yuli booni Effiduase, ka boli o yuli Theodosia Salome Abena Kuma Asihene. O ba n-daa nyɛ Reverend Emmanuel Victor Asihene, ŋun daa nyɛ dolodolo limam kuro zaŋ ti "Presbyterian Church of Ghana". O ma n daa nyɛ Madam Dora Asihene. O laamba ŋɔ zaa daa yi la yaɣi yini na, bɛ daa yila Anum din be Asuogyaman District,Ghana, Eastern Region yaɣili.[5] O laamba daa mali la bihi anii,ŋuni n daa pahiri bihi anahi bɛ puuni. O daa niŋ saha ka o ba mali o gɔri Ghana tiŋgbani ni ti tabili tiŋduya.[6] O daa pili la o shikuru baŋsim bobu Ashanti Efiduasi Primary School la ni. O ni daa yi ni, o daa tuɣila o baŋsim bohambu Basel Mission Middle, ka daa lan yi ni gba chaŋ Senior and Teacher Training Schools tiŋ yuli booni Agogo. Din nyaaŋa o daa lan chaŋ Achimota School, lala shikuru ŋɔ ni ka o daa zaŋ yuma ata boham nuuni tuunbaŋsim.

O tuma[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Ghana ni daa deei maŋ sulinsi Britain nima sani silimin gɔli 6th,March,1957 bɛ daa zaŋ la molo ti salo bɛ ni bori tuuta shɛm, ka o daa buɣisi o di ni (tuuta) chaŋ,ka tiŋgbani zuɣulaan tuuli, jilima lana Kwame Nkrumah daa saɣiti li ka di lee tiŋgbani zaa dini (National flag of Ghana).[7] Bɛ daa bohi o bohisi ka o yɛli "m piila nahingbaŋ ʒee (red), salima (gold), baŋkom (green) n niŋ tuuta ŋɔ ni,ka di nyɛla Ghana tiŋgbani biɛhigu (geography of Ghana). Ghana biɛla dunia tiŋgbani shɛŋa din tuli ni,ka naawuni lee larigi li tihi ni mɔri viɛnyɛlinga. Nahangbaŋ din be ka salima (gold) ŋɔ wuhiri la ti tingbani niima nima, ka zaɣi ʒee (red) ŋɔ mi wuhiri ban daa kɔŋ bɛ nyɛvuya bee n kpaŋ bɛ maŋ n ti Ghana zaŋ chaŋ maŋsulinsi deebu polo. Ka saŋmariga la mi wuhiri gbansabila dabtim ni yihibu mini nangban yini zaŋ chaŋ tuhi fa bɛ maŋ yi dab'lim ni".[8] Theodosia Okoh n daa nyɛ Ghana paɣa tuuli ŋun lee daanbolo n ti "Ghana Hockey Association". Di nyaaŋa o daa lan lee zuɣulani zaŋ ti "Ghana Hockey Federation", o daa gbubi lala nam ŋɔ gari yuun pishi.[9] O ni daa nyɛ zuɣulani saha shɛli ŋɔ ka Ghana nima daa tooi kpaŋ bɛ maŋa hali ti be Hockey "World Cup" mini "Olympics" diɛma ni.[10] Ohene Djan daa ti o yuli boli o "the Joan of Arc of Ghana hockey",ka di nyɛla o ni daa kpaŋ o maŋa ka Ghana "hockey" nyɛ naba zani la zuɣu. Dama hali dabba daa bi tooi niŋ li. O kpaŋ maŋa ŋɔ zuɣu ka bɛ daa zaŋ o yuli ti "the National Hockey Stadium",yuuni 2004.[11] O daa lan nyɛla ŋun zaŋ o daa ariziki sɔŋ "the Sport Writers Association of Ghana" yuun gbaliŋ.[12]

O maŋa maŋa biɛhigu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O yidana n daa nyɛ Enoch Kwabena Okoh,[13] ŋuni n daa nyɛ gɔmnanti tuma kpɛma Dr.Kwame Nkrumah ni daa nyɛ Ghana tiŋgbani zuɣulana,yuma din gbaai 1960's polo. O daa mali la bihi ata; E. Kwasi Okoh, Stanley Kwame Okoh and Theodosia Amma Jones-Quartey.[14]

O ni daa di pini shɛŋa[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Ghana nima daa nyɛla ban ti o "Grand Medal" ka tiŋgbani ŋɔ ni nima daa lan ti o pina pam. O daa lan deei paɣabu takara gbaŋ (Citation) "Ghana Broadcasting Corporation" mini "National Sports Awards" nima sani yuuni 2004,ka daa lan dee pini "Sport Writers Association of Ghana" mini o daa lan dee pini "TV Africa series Obaa Mbo".[15]

O kpibu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O daa kpila Silimin gɔli 19 April 2015, ashibiti shɛli din yuli booni "Narh-Bita Hospital" ka di be Tema la, di ni daa niŋ ka dɔro gbaagi o, o yuun pihiwɔi ni ayi ni (92years).[16] Ka John Dramani Mahama ti soli ni tuuta nima zaa din be Ghana,salo yirigili dabaa ata. Di daa pili la atalaata dali,silimin gɔli,21 April, 2015, ni di chabisi Theodosia Salome Okoh ni jilima.[17][18][19]

O ni zali fa shɛŋa (Legacy)[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

1. Bɛ daa zaŋ la o yuli n ti "Accra hockey pitch" ka di wuhiri o Kpaŋ maŋa zaŋ chaŋ lala diɛma ŋɔ polo,[20]Bɛ daa taɣila la yuli ŋɔ boli li "Theodosia Okoh Hockey Stadium",yuuni 2013.[21][22].

2. Asuogyaman District Assembly din be Eastern Region yaɣili la mɛla Theodosia Okoh zali Anum, o tiŋ dɔɣirili ni.

Din daa niŋ o biɛhigu o kuriginsim ni[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Pɔi ka o naan kpi,o daa niŋ nambɔɣu pam,di ni daa niŋ ka bɛ taɣi "National Hockey Pitch" la o yuli ni labi boli li "John Evans Atta Mills National Hockey Stadium" ka o na be o nyɛvulini la.[23]

  1. The Ghana flag's meaning, Who designed Ghana flag And More - TrainingForms.com (en-US) (2021-12-20).
  2. Theodosia Salome Okoh, Biography.
  3. Theodosia Salome Okoh, Biography.
  4. Theodosia Okoh (en).
  5. Archive copy.
  6. Theodosia Salome Okoh, Biography.
  7. Today in History: Theodosia Salome Okoh, Designer of The Ghana Flag Was Born Exactly 99yrs Ago (en-AU) (2021-06-13).
  8. Ghana Flag.
  9. Madam Theodosia Okoh - Joan Of Arc Of Ghana Hockey.
  10. Oko Vanderpujie, Theodosia Okoh Deserves Better (en) (2013-07-27).
  11. Oko Vanderpujie, Theodosia Okoh Deserves Better (en) (2013-07-27).
  12. Ghana news - Top local news in Ghana - Graphic Online (en-gb).
  13. Valentina Allotey (en-GB).
  14. FlexGh.com is for sale (en).
  15. Archive copy.
  16. Ghana Flag Designer Theodosia Okoh Dies (en).
  17. Flags to fly at half mast in honour of Mrs Theodosia Okoh - MyJoyOnline.com (en-US) (2015-04-21).
  18. Dogbevi, Emmanuel (2015-04-22). Flags flying at half mast for Theodosia Okoh, designer of Ghana national flag (en-US).
  19. Ghana flags at half-mast in honour of Theodosia Okoh (en-US) (2015-04-21).
  20. Ghana news - Top local news in Ghana - Graphic Online (en-gb).
  21. Ghana news - Top local news in Ghana - Graphic Online (en-gb).
  22. Bravo to those who helped retain the name Theodosia Okoh Hockey Stadium (en) (2013-07-26).
  23. Ghana, News. Theodosia Okoh Condemns Naming Of Hockey Stadium After Mills | News Ghana (en-US).