Salima:Dagban Saha Yuya

Azindoo mini Azima n-daa chaŋ ni bɛ ti puhi bɛ piriba m ma Tisua ka niŋ dabaayi o sani. M ma Tisua yidan yuli n-daa booni m ba Asuro. Azindoo mini Azima paaya ka m ma Tisua puli kurigimi zaa ka o saɣi dɔɣibu. Asibiri dali daa lula Kiŋkaŋdaa ka ma Tisua daa yi daa m paana zaawuniyuŋ ka dɔɣim dii kpurigi o. M ba Asuro daa niŋ yoyom n-zaŋ o n-chaŋ Tolon Asibiti ni. Bɛ ni daa kuli paai di daa bi yuui ka o doɣi bidibiga. M ma Tisua dɔɣim bunahi n-daa bala. Dɔɣitanima ni daa nya ka o ka muɣisi shɛli zuɣu daa chɛ ka bɛ bahi ba ka bɛ kuna. Bɛ ni daa kuli paana yiŋa ka Azima mini Azindoo yɛli; “Ti suhu paligiya pam dama ti nya Saandoo”. Di saha ka Azindoo bɔhi o piriba yidana: “M ba Asuro bɔndali ka suuna yɛn niŋ?” Ka bihi yaba Asuro yɛli: “naɣila piɛm kpaaya. M ba Asuro kuli ni bahi lahi zula duniya nyaaŋa pahi. Dina n-yɛn sɔŋ ka o nya yuli din simdi n-ti bia maa.

Piɛm kpaa naai, ka bɛ zali dabisili ni bɛ ti bia maa yuli. Suuna guli taribu daa lula Alizumba dali. Zaawuni kurigaanahi saha ka m ba Asuro bɔ nɔhi ata; no’ piɛlli, no’ sabinli ni no’ yoli nti pahi kpaŋ. O daa lahi bɔ za n-niŋ zintuuli niŋ pipia ni, ka bo ŋmangbaa din ni tooi bahi kom. O ni daa laɣim binyɛra ŋɔ zaa naai ka bɛ daŋ dɔɣirikpɛma daa kana n-ti mali baɣiyuli. Nɔhi maa nyɛla saandi nɔhi ka kpaŋ la mi zaŋ yɛlibiɛri din yɛn kana bia maa sani n-yiɣi ti lu Sabali Mɔɣili ni. Biɛɣu ni daa neei n daa nyɛ suuna. Dɔɣiriba ni simnima zaa daa laɣimna chimsimam ka kpamba ʒini zɔŋ ni ka bɔli paɣidɔɣisotɔɣinda. Paɣidɔɣisotɔɣinda ni kana ti mɔɣilingbani dɔɣirikpɛma tooni ka dɔɣirikpɛma ŋumsi niŋ o tibili ni. Paɣidɔɣisotɔɣinda ŋun la ka yiɣisi, n-kuli lara ka guui hali ni duu. “Awulililiii Sibiri, wulililiii Sibiri, wulililiii Sibiri”. N yɛri ŋɔ ka dundɔŋ ni pun daa lari. Bɛ gɔbu puuni baŋdiba daa yɛli ba ni bɛ zaŋ mi bia maa dɔɣim dabisili yuli n-ti o. Dizuɣu ka bɛ bɔli o yuli Sibiri. Paɣiba na kuli bela daanga ni ni bɛ niŋ nagbansuuli ka salo di. M ba Wanzam gba paana ni o kɔligu ni o ti pini Sibiri zab'biɛri ka guni o. Dɔɣiriba mini simnima kuli puhiri la m ba Asuro mini m ma Tisua ka tiri ba pina. M ba Asuro mini m ma Tisua daa ti la bi’kpɛma sani yuli Chimsi, din wuhiri ni Chimsi goli ni ka bɛ daa dɔɣi o. Ŋun paya yuli Neendoo din wuhiri ni doo bee o ba neeya n-labi na. Ŋun pahiri ata mi yuli nyɛla Zama din wuhiri ni zamaatu dali ka bɛ daa dɔɣi o.

Azindoo mini Azima daa yɛliya, ni bɛ ni kana n-ti puhi bɛ piriba shɛm maa che ka bɛ baŋ yuya tibu ni chani shɛm Dagbaŋ.

Bachi biɛlima

Karimi salinli shɛli din be zuɣusaa ŋɔ ka booi di bachi gahinda gbuna ni. Lɛbigim lala bachi gahinda ŋɔ silimiinsili ni n niŋ a kundi sabirili puuni.

Bɔhisi

Labisim bɔhisi ꬼɔ viɛnyɛliꬼga1. Azindoo mini Azima bɔ n-daa nyɛ m ma Tisua? 2. Yapolo daa ka m ma Tisua daa lee yina ka dɔɣim kpurigi? 3. Bɛ yi dɔɣi bia ka o nyɛ doo ka bɛ na bɛ ti o yuli, wula ka bɛ booni o? 4. Dabisili dini ka bɛ daa dɔɣi Sibiri? 5. Azima mini Azindoo nyɛla dabisili yuya, dabisili dini m bala? 6. Yuli yi nyɛ Zama di wuhiri la wula? 7. Yuli yi nyɛ Chimsi di wuhiri la wula?

Tuma

Yin’ ni tooi nya sɔŋsim luɣi shɛli: Dagban yu’ŋaha. Reseach work done by Paul Dawuni Issahaku).

1. Vihi baŋ piɛm kpaabu gbunni ni nyɛ shɛm. 2. Tisua nyɛla saha yuli. Vihi baŋ dabisili puuni saha shɛli din bala. 3. Asuro nyɛla goli so puuni dabisili shɛli yuli. Vihi baŋ goli maa mini dabisili shɛli din bala. 4. Dabisa ŋan dɔya ŋɔ zaa mali la yuya. Kpɛhimi ti ni bi kpɛhi shɛŋa maa. Dabisili Yuli Atani .............. Atalaata Talaata ............... Laaba Alaamishi Laamisi ................ Azima, Azindoo ni Azimpaɣa Asibiri Sibiri, Sibidoo ni Sibipaɣa Alahiri .......................

5. Zaŋmiya yɛlli ŋɔ m-ŋmɛ nangbankpeeni ka ti nya: Nyɔŋ polonima yuri ka bɛ zaŋdi dabisa yuya n-tiri bɛ bihi n-gari Dagbamba, wuhimi di daliri.