Yiɣi chaŋ yɛligu maŋamaŋa puuni

King's College, Budo

Diyila Dagbani Wikipedia
King's College, Budo
boarding school, secondary school
Di pilli ni1906 Mali niŋ
TiŋaUganda Mali niŋ
Din be shɛli polonaWakiso District Mali niŋ
Tiŋgbaŋ yaɣili calinli0°15′30″N 32°29′13″E Mali niŋ
Lahabaya dundɔŋ din mali dihitabilihttps://www.kingscollegebudo.com/ Mali niŋ
Map

Tɛmplet:Infobox school

King’s College Budo nyɛla dabba mini paɣaba, yiŋa biɛhigu secondary shikuru din be Central Uganda (Buganda).

Dooshee[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Shikuru maa nyɛla din dɔ Naggalabi Hill din be Wakiso District zaŋ chaŋ Kampala-Masaka soli zuɣu. Lala dooshee ŋɔ waɣilim nyɛla din be kamani 14 kilometres (8.7 mi) ka chɛ soli zaŋ chaŋ central business district zaŋ n-ti Kampala, tiŋzuɣu zaŋ n-ti Uganda mini tiŋa titali din be tiŋgbani maa ni.[1]

Taarihi[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Shikuru maa nyɛla din daa yoogi ka piligi shikuru bihi kpaɣibu silimiin goli March biɛɣ'pihita yini ka dali yuuni 1906 ni shikuru bihi ban daa nyɛ dabba ka bɛ kalinli daa yiɣisi pishi ni yini. Ŋun daa piligi shikuru maa nyɛ Acting Commissioner zaŋ n-ti Uganda Protectorate, George Wilson mini Church Missionary Society. Di nyɛla Uganda shikuru kura zaɣ'yini. Kabaka zaŋ n-ti Buganda nyɛ ŋun daa ti polo shɛli ni bɛ ni daa miɛ shikuru ŋɔ zali maa. Shikuru ŋɔ nyɛla bɛ ni daa piligi shɛli ka di nyɛ dabba kɔŋko shikuru zaŋ n-ti Naa nima bihi . Yuuni 1934 bɛ daa piligi shikuru bihi ban nyɛ paɣaba kpaɣibu ka di daa leei dabba mini paɣaba baŋsim bɔhimbu shikuru.[2]

Shikuru maa nyɛla din n yari sɔŋsim Monkton Combe School din be England. Din daa niŋ ka bɛ tiri Monkton Combe School maa Naawuni zuɣu din daa niŋ St Paul's Cathedral din be London silimiin goli May yuuni 1968, laɣa shɛli bɛ ni daa nya nyɛla bɛ ni daa zaŋ shɛli piligi Monkton Combe liɣiri sɔŋsim n-ti King's College.[3]

Silimiin goli March bahigu yuuni 1979, collagɛ maa karimba nima nyɛla ban daa bahi shikuru bihi ka di daliri daa nyɛ Uganda–Tanzania War. Libyan Armed Forces ni saawara ni Uganda Army lala saha maa nyɛla ban daa chaŋ n-ti guli shikuru maa. Saha bela nyaaŋa, Tanzania People's Defence Force (TPDF) mini Ugandan bilichini nima nyɛla ban daa liɣiri lala sooja nima daa kari ba[4] ka di nyɛ din be Operation Dada Idi.[5] Libya niriba pam nyɛla ban daa kpi ka bɛ daa laɣimba suɣi.[4]

TPDF nyɛla din daa na be King's College Budo hali ka bɛ daa ti labi yoogi silimiin goli June yuuni 1979, shikuru bihi maa Tanzanian sooja nima nyɛ ban daa na be ni hali ka gbaŋ daa ti yina Uganda.[4]

Notable alumni[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Shikuru bihi kura zaŋ n-ti Budo nyɛla bɛ ni lahi booni shɛba Old Budonians. Old Budonians nyɛla ban yihi bɛ maŋ tumdi n-tiri Uganda mini Buganda Kingdom.

Royals[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Politics[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  • Edward Muteesa II - Tuuli tiŋgbani zuɣulan zaŋ n-ti Uganda
  • Abu Mayanja - Attorney general mini deputy prime minista ŋun pahiri ata bin din gbaai yuuni 1986 zaŋ hali ni yuuni 1994
  • Aggrey Awori - Minister for ICT 2009-2011
  • Apolo Nsibambi - Prime minister zaŋ n-ti Uganda bin din gbaai yuuni 1999 zaŋ hali ni yuuni 2011
  • Beti Kamya-Turwomwe - Inspector General of Government (IGG), Founding president of the Uganda Federal Alliance, tiŋgbani zuɣulan bora yuuni 2011, Minister for Kampala Capital City Authority kuro, Minister of Lands kuro, Housing and Urban Development, Lubaga North piibu-piibu yaɣili jintɔra kuro.
  • Charles Njonjo - Attorney general zaŋ n-ti Kenya bin din gbaai yuuni 1963 zaŋ hali ni yuuni 1979
  • Bertha Kingori - ŋun daa be Legislative Council zaŋ n-ti Tanganyika
  • Crispus Kiyonga - Minister of Defence tum yuuni 2006, jintɔra zaŋ n-ti Bukonjo West
  • Godfrey Binaisa - Tiŋgbani zuɣulan ŋun pahiri anu zaŋ n-ti Uganda
  • Jehoash Mayanja Nkangi - Justice minister (1998–2008), finance minister (1989–1998), n-ti pahi Katikkiro of Buganda (1964–1966, 1993–1994)[6]
  • Ignatius K. Musaazi - ŋun daa piligi tuuli siyaasa paati din be Uganda, Uganda National Congress
  • James Wapakhabulo - Speaker of the Ugandan parliament 1993-1996
  • John Ssebaana Kizito - Mayor of Kampala 1996-2006
  • Olara Otunnu - UPC president, under secretary of the United Nations
  • Sam Kutesa - jintɔra kuro zaŋ n-ti Ugandan jinaduu mini Minista kuro zaŋ n-ti Foreign Affairs
  • Samson Kisekka - tiŋgbani zuɣulan paa zaŋ n-ti Uganda bin din gbaai yuuni 1991 zaŋ hali ni yuuni 1994, prime minister of Uganda 1986-1991
  • Yusuf Lule - Tiŋgbani zuɣulan ŋun pahiri anahi zaŋ n-ti Uganda
  • Apollo Kironde - Uganda tuuli ninvuɣ so ŋun kpɛ U.N

Law[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  • Benjamin Joseph Odoki - Chief Justice zaŋ n-ti Republic of Uganda (2001-2013)
  • Alfonse Owiny-Dollo - Chief Justice zaŋ n-ti Republic of Uganda tum silimiin goli September yuuni 2020 mini Deputy Chief Justice zaŋ n-ti Republic of Uganda, 2017-2020
  • James Munange Ogoola - Principal Judgekuro mini Head of the Commercial Court kuro zaŋ n-ti Uganda
  • Julia Sebutinde - Judge zaŋ n-ti International Court of Justice, The Hague, Netherlands
  • Michael Chibita- Justice zaŋ n-ti Supreme Court of Uganda
  • Peter Nyombi- former Attorney General of the Republic of Uganda
  • Kiryowa Kiwanuka-Attorney General of the Republic of Uganda since May 2021
  • Katende Jimmy Rodgers Serunjogi- Senior Partner at Katende Serunjogi & Co. Advocates
  • Professor David Justin Bakibinga – professor of commercial law since 1998 and deputy vice chancellor (finance and administration), 2004-2009, Makerere University

Diplomats and civil service[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  • Amanya Mushega - former secretary general of the East African Community (2001-2006)
  • Jennifer Musisi - lawyer and administrator, former executive director of the Kampala Capital City Authority (2011-2018)
  • Winnie Byanyima - aeronautical engineer, politician and diplomat. Executive director of Oxfam International(1 May 2013- 14 August 2019), current Executive Director UNAIDS, since 2019.
  • Rosemary Semafumu Mukasa - ambassador at Ministry of Foreign Affairs - Uganda.

Academia[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Writers[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Lihimi m-pahi[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Further reading[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  • McGregor, G. P. "King's College Budo: the First Sixty Years." Nairobi: Oxford University Press, 1967
  • Summers, Carol: "Subterranean Evil" and "Tumultuous Riot" in Buganda: Authority and Alienation at King's College, Budo 1942." Journal of African History vol 47 number 1 2006 pages 93-113. Also reproduced at: http://scholarship.richmond.edu/history-faculty-publications/21/
  • Kipkorir, B.E. "Replica of an English School: Kings College, Budo," East Africa Journal, Nairobi, November 1967 pages 34–35
  • Kayondo, Edward, Who Is Who From Budo, 1906-2006 (Kampala, 2006) OL16281638M
  • McGregor, Gordon P., The History Of King's College Budo, Uganda; In Relation To The Development Of Education In Uganda (Kampala, University Of East Africa Press, 1965)
  • McGregor, Gordon P., King's College Budo: The First Sixty Years (Nairobi, Oxford University Press, 1967) OL20750999M
  • McGregor, Gordon P., King's College Budo 1906-2006: A Centenary History (Kampala, Fountain Publishers, 2006) ISBN 9970025449
  • Shin, Andrew: "Locating King’s College Budo: A study of Politics and Relationships in Colonial Buganda". A thesis submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of Bachelor of Arts in the Department of History, University of Michigan, USA, 1 April 2015.
  • About King's College, Budo.

External links[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Tɛmplet:Wakiso District