Kasubi Tombs

Diyila Dagbani Wikipedia
Yiɣi chaŋ yaɣa shɛli Yiɣi chaŋ vihigu ni
Kasubi Tombs
tomb, monument
Zuliya wuhibuMakaburi ya Kasubi ya wafalme wa Buganda Mali niŋ
Siɣili-lana yuliKasubi hill Mali niŋ
TiŋaUganda Mali niŋ
Din be shɛli polonaRubaga Division, Kampala Mali niŋ
Located in/on physical featureKasubi hill Mali niŋ
Tiŋgbaŋ yaɣili calinli0°19′45″N 32°33′12″E Mali niŋ
Significant eventlist of World Heritage in Danger Mali niŋ
Heritage designationWorld Heritage Site, National Cultural Site of Uganda Mali niŋ
World Heritage soliWorld Heritage selection criterion (i), World Heritage selection criterion (iii), World Heritage selection criterion (iv), World Heritage selection criterion (vi) Mali niŋ
Lahabaya dundɔŋ din mali dihitabilihttp://www.kasubitombs.org Mali niŋ
Map

‘’’ Kasubi Siliga’’’ Kasubi Siliga nyɛla siligi shɛli din be Uganɖa tingbani, tiŋ din yuli booni Kampala kadi nyɛla luɣ' shɛli polo din nye lahiʒibsi shei n zag tiba, lala luɣli maa kabi zaŋ gu be kaya ni taada. Lala kasubi Siligi maa nyɛla luɣ' shɛli din nyɛ jɛma shee n zaŋti tingbani maa ka niriba bee salo be naɣri ni maa ni. Di lahi nyɛla luɣ' shɛli bini sɔɣri bi na zuɣri shɛb bin pun faasiɣ hali lala luɣli maa gba nyɛla bini chani ka be mini bi kpinba maa ti diri fiila.#WHD

Di nyɛla bi ni daa zaŋ pahi UNESCO World Heritage Site yuuni 2010 December goli ni,[1] bi ni buɣisi shɛli la " duri nim puuni yini din nyɛ bini zaŋ vari mɛ ka di be sub-Saharan Africa".[2] Duri kari shɛŋa din be dini ŋɔ shɛŋa daa nyɛla din ku chɛ bela ni buɣim wurim zaa yuuni 2010 March, din daa tahili nyɛla din na be vihigu ni. Din zuɣu, yuuni 2010 July goli ni bi daa kpɛ World Heritage Sites in Danger.[3] Buganda Kingdom lo alikawuli ni bi n labi mɛ be Naa nim ŋɔ gbala ka President Museveni yɛli ni Uganda gɔmnanti nyɛla din ni sɔŋsi labi mali yaɣali maa zaa. Di labi mɛ ŋɔ daa piligi yuuni 2014, ka nyɛ Japan gɔmnanti ni yo shɛli zuɣu.[4]


Tombs[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Lala dunia taara yaɣili ŋɔ deei la 26 hectares (64 acres) Kasubi hill din be Kampala la zuɣu, kamani 5 kilometres (3.1 mi) northwest sunsuni. Tiŋgbani polo pam mali tam zaŋti pukparilim ka bɛ tooi mali kali taara kɔrili.Di yaɣishɛli mali la Muteesa I ni daa mɛ nayili shɛli yuun in 1882, din pahiri 35th Kabaka zaŋti Buganda, ni di zani o ba ni daa mɛ nayili shɛli zaani, Ssuuna II,yuuni 1820. Lala nayili palli ŋɔ daa leei la nanima sɔɣibu sheei o kum ni yuuni 1884. Lala yaɣili ŋɔ nyɛla namima sɔɣibu sheei yaɣa pihita nibyini (31) din be Buganda Kingdom tum bɛ ni daa pili lala nanima biɛhigu sheei ŋɔ 13th century saha (royal tombs across the Buganda kingdom since the kingdom was founded in the 13th century). Kali ni,naa daa yi kani bɛ sɔɣiri la o niŋgbuŋ maa luɣi yini,ka sɔɣi o yano buɣishɛli ni, bɛ dihimi tabili ni ni ka nyɛvuli be. Bi yoli, kali ŋmaabu nyaaŋa, Kampala lala yaɣili ŋɔ mali la Kabakas nanima gbala anahi zaŋti Buganda:

Ban doli lala Kabakas niria anahi ŋɔ nyaaŋa bɛ ɔɣiba luɣishɛli polo lala yaɣili ŋɔ.

Bɛ daa piliba bɛ laɣiŋgu sheei yuuni 1882 Kasubi zoli zuɣu, bɛ ni lahi mi shɛli Ssekabaka's Tombs. Bark cloth trees (Ficus natalensis) n na nyɛ din dalim lala boda ŋɔ, ka di guli ka chɛ niriba mɛ n kpi din ni. Bi ni laɣindi luɣishɛli saha kam bela northwest di yɛlim la polo. Gatehouse (Bujjabukula) beni mi chani dundɔŋ bili maa mini dala yili (Ndoga-Obukaba) din mali nanima dala, ka na lahi yi dundɔŋ kpulli zaɣi titali ni (Olugya) din be zoli zuɣusaa, ka "reed fence" gili li

interior of Tombs of Kasubi Tombs

Di du titali maa(Muzibu Azaala Mpanga), kamani 31 metres (102 ft) yɛliŋ ni 7.5 metres (25 ft) waɣilim nyɛla din zaŋ yaa ti gbaa dundɔŋ maa, di dunoli maa nangbani kpaŋa. Dari ka bɛ daa na zaŋ.mɛ li, reed wattle and daub, ka pili li ni mori din mali yaa, ka mokuma be zuɣusaa,ni "52 rings of palm fronds (representing the 52 traditional clans of the Baganda people)". Kabaka Mutesa II of Buganda ni daa yɛn labi mali li yuuni 1938 ka bɛ daa zaŋ ʒɛmana tandi binyɛra mali li, n ti pahi "steel structure", "concrete columns", 'ni "bricks".Ŋmaligibu be di tiŋ kpɛri di kasi shee, "reed partitions" n wɔligili li, ni nyaaŋa sitira nachiinsi, ni kabakas mementonima. Gbala ma biɛla tihi din be kasi ni(Kibira) di puuni, ka bɛ zaŋ barkcloth limsi li ka di guli ka chɛ salo nyabu. "Lemon grass mini palm leaf mats" ka bɛ zaŋ nahi di tiŋgbani maa.

Bɛ lahi mɛla kali duri pam gili dundɔŋ maa, n ti pahi "wives houses" duri pam zaŋti kabaka's pakoya. Bɛ yanima ma mɛ la kali mɛbu ni "wattle mini daub ni straw thatched roofs", amaa saha shɛli bɛ daa labi mi mɛ di shɛŋa ni blooku mini chamsi nima, ni gbala zaŋti ban yi nanima zuliya ni na. Di lahi nyɛa yiŋsi ti ban yi nanima zuliya ni na, ni kpamba kamani Nalinya (spiritual guardian), ni o wulana Lubuga (responsible for coordinating the farming on the site) ni o administrative assistant the Katikkiro". Di lahi nyɛla kali nɛma malibu shee ni Ngo clan bark cloth nachiinsi dihibu sheei ni.kali duri pilibu baŋsim soli zaŋti Ngeye clan.

Buganda Kingdom nima n daa mɛ.ka gbubi lala duu ŋɔ, daadaa na tiŋkara anahi din be Uganda, ka Prime Minister (then President) Milton Obote daa ti yihili yuuni 1966, kaPresident Museveni daa ti labi kpɛhili yuunj 1993. Di daa pahila Uganda zalisi ni gu shɛli yuuni 1972, ka bɛ zaŋ Kabaka yuli registi li n zali na tiŋa ŋɔ zaani.

Di kpalim la jɛma sheei mini siyaasatali zaŋti Baganda niriba.[5][6] Yuuni 2001, bɛ daa zaŋ la Kasubi gbala ŋɔ pahi UNESCO World Heritage Site .[6]

Di SaƔiŋgu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

The interior of the Muzibu Azaala Mpanga in 2007, included relics and portraits of the buried kabakas
The structure containing the tombs was located at the end of a large courtyard
Plan view of the Oluyga Courtyard, using data from the laser scanning project in early 2009

Silimiin gɔli March biɛɣu pinaayɔbu yuuni 2010 dali, kaman kuriga anii yaɣi minti pihita zuɣu ni (8.30 pm local time), buɣim daa dila silgi din be Kasubi maa.[7]binshɛɣu din daa tahili ka so na be baŋ. Buganda kingdom gbaai alikawule ni be kpa ʒɛngama zuɣu vihibu nti pahi tingbani maa pirinsi ni be vihi baŋ buɣim maa ni daa yi shɛli na.[8]

Silimiin gɔli 17 March dali, John Bosco Walusimbi ŋun nyɛ tingbani zuɣulana zan ti Buganda kingdom daa yɛliya ni;

"Tingbani ŋɔ nyɛla din be suhusaɣingu ni. Di yɛltɔɣali n-kani din ni tooi buɣisi ninkuunsi nim ŋɔ ni tum barina shɛli ŋɔ"

— The Guardian[9]

Walusimbi yɛliya ni binshiɛɣu be niŋ kabakas, din daa niŋ ka tingbana din be silgi maa puuni maa da gu ka taɣi li ka di zaa be tooi wurim.

Silimiin gɔli March biɛɣu nina ayopoin yuuni 2010, Naa Kabaka of Buganda, Ronald Muwenda Mutebi II, ni ŋun nyɛ tingbani zuɣulana zan ti Uganda ni Yoweri Museveni daa nyɛla ban go n-ti kaai silsi din be di maa.[10][11][12] Ninvuɣ' gbaliŋ nyɛla ban gba go n-chɛŋ ti kaai lala polo ŋɔ maa din yɛn niŋ ka be tooi tabi n-sɔŋ shɛli kam din kpalim.[13]

Damli daa nyɛla din niŋ din daa niŋ ka tingban zuɣulana daa kaai ba. Fikumsi buɣu'bahi daa nyɛla ban ŋmɛ n-ku bi'biɛhi ŋɔ niriba ayi (ka lahabali shɛli ni niriba ata) ka  niriba anu nyɛ ban dee dansi. Uganda linjima nima ni pirinsi daa nyɛla ban bini bi'biɛhi ŋɔ yaa kpe tab ni tiŋ din yuli booni Kampala la ni. Be daa zaŋla "tear gas" n ŋme n wurim bi'biɛhi ban daa be Baganda balli laɣingu la ni.

Saɣiŋgu din be tu kamaata daa nyɛla din niŋ Uganda gɔmnanti nini Buganda kingdom nim sunsuuni, ka di kuli nyɛla zav' shɛli din daa niŋ silimiin gɔli September 2009 la.[14] Zaba maa nyaaŋa, be daa taɣi Buganda Ronald Mutebi Mwenda nim naa ka be tooi lahi gɔri o tingbani puuni yaɣ'shɛŋa, nti pahi lahabali sabiriba shɛba be n zuɣusiri nɔli ni be biɛla bi'biɛhi maa ni tiŋgbani maa polo daa nyɛla be ni gbahi shɛba, n guhira ni be duhiba kootu.

Buɣim dili nyaaŋa[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Buganda Kingdom mini o kpamba nyɛla ban po ni be ni labi mali silsi n-zali ka tingban zuɣulana Museveni yɛli gɔmnanti nyɛla ban yɛŋ tabi sɔŋ mali zali ni.[15][16]

Vihigu daa nyɛla be ni kpa ni be baŋ daliri din daa tahi buɣim maa naa ni sabila nim kpibu dabsa shɛŋa din da dɔli li na. Be daa zaŋ be ni vihi n-nyɛ yɛltɔɣa shɛŋa be vihigu maa puuni n-zaŋ ti gɔmnanti silimiin gɔli March 2011, amaa silimiin gɔli April 2012 puuni ka daa yini li polo n-ti sokam.[17] December 2012. Silimiin gɔli December 2012 la polo, be daa kpuɣi sɔya ni sambanni nim sɔŋsim ni be labi mali Kasubi silsi maa.[18] Buganda gɔmnanti pa kpaŋdila gubu ni taɣibu sɔya di malibu maa puuni din yɛn che ka niriba be tooi dii kperi silsi maa ni.[19]

Zaŋ chɛŋ yɛltɔɣili ŋɔ polo, tuma din liɣiri yi UNESCO Japanese Funds-in-Trust la puuni,  be ni yihi shɛli ni be gu ka taɣi "World Cultural Heritage" la ni be labi me ka gu ka taɣi silsi maa. Tuma ŋɔ naabu yɛltɔɣa puuni, Japanese gɔmnanti daa nyɛla ban gbaai ni be bi ti liɣiri laɣimbu sɔya zaŋ ti silsi maa labi mali polo, din yɛn tooi yihi li World Heritage nim yɛl'kura din nyɛvuli ŋmeri salim la puuni, n-lahi kpala sɔya din yɛn baligi chuuta shɛŋa ka lahi bahi baŋdi kuɣula ban tuma nyɛ kaya ni taada bin'yɛra labi mali.[20][21]

lihimi kpe pahi[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Tɛmplet:Kampala District Lua bi niŋ dede:bad argument #2 to 'title.new' (unrecognized namespace name 'Portal')

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. Centre, UNESCO World Heritage. "World Heritage Committee Inscribes 31 New Sites on the World Heritage List" Retrieved 14 November 2016.
  2. "Tombs of Buganda Kings at Kasubi" (PDF). Retrieved 2016-11-14.
  3. Centre, UNESCO World Heritage. "List of World Heritage in Danger: World Heritage Committee inscribes the Tombs of Buganda Kings (Uganda) and removes Galapagos Islands (Ecuador)" Retrieved 14 November 2016.
  4. Centre, UNESCO World Heritage. "Reconstruction of the Tombs of the Buganda Kings begins" Retrieved 14 November 2016.
  5. Kusabi Tombs Website, Kasubitombs.org. Retrieved 17 March 2010.
  6. "Uganda army deploys after fire destroys historic tombs".AFP. Retrieved 17 March 2010.
  7. "Uganda's Kasubi royal tombs gutted by fire". BBC News. 17 March 2010. Retrieved 17 March 2010.
  8. Rice, Xan (17 March 2010). "Three killed in Kampala clashes after royal mausoleum destroyed by fire" The Guardian. London. Retrieved 17 March 2010.
  9. "Kabaka Mutebi II visits Kasubi tombs" The New Vision. 17 March 2010. Archived from the origina on 11 February 2012. Retrieved 17 March 2010.
  10. "Kabaka, Museveni, Besigye visit burnt Kasubi tombs" Daily Monitor. 17 March 2010. Retrieved 17 March 2010.
  11. "'Two dead' in protests after Uganda tomb fire" AFP. Retrieved 17 March 2010.
  12. "Riots after fire guts Uganda tombs" Al Jazeera. Retrieved 17 March 2010.
  13. Maseruka, Joseph (17 March 2010). "Kabakas still intact, says Katikkiro" New Vision. Archived from the original on 22 March 2010.
  14. "Government to help restore Kasubi tombs" Uganda Media Centre. 17 March 2010. Archived from the original on 26 July 2011. Retrieved 17 March 2010.
  15. Lubwama, Siraje (15 April 2012). "Lawyers Sue Government Over Kasubi Tombs Fire" The Observer (Uganda). Retrieved 16 June 2014.
  16. Musisi, Frederic (3 December 2012). "Plan To Rebuild Kasubi Tombs Starts" Archived 2019-08-03 at the Wayback Machine Daily Monitor. Retrieved 16 June 2014.
  17. Semakula, John (2 February 2013). "New Security Measures for Kasubi Tombs" New Vision. Retrieved 16 June 2014.
  18. Centre, UNESCO World Heritage. "Safeguarding living cultural traditions at the World Heritage site of Muzibu-Azaala-Mpanga" Retrieved 14 November 2016.
  1. Centre, UNESCO World Heritage. World Heritage Committee Inscribes 31 New Sites on the World Heritage List (en).
  2. https://whc.unesco.org/uploads/nominations/1022.pdf
  3. Centre, UNESCO World Heritage. List of World Heritage in Danger: World Heritage Committee inscribes the Tombs of Buganda Kings (Uganda) and removes Galapagos Islands (Ecuador) (en).
  4. Centre, UNESCO World Heritage. Reconstruction of the Tombs of the Buganda Kings begins (en).
  5. Kasubi Tombs website. Kasubitombs.org.
  6. 6.0 6.1 "Uganda army deploys after fire destroys historic tombs". AFP. https://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jfCx6jkxjGTU6XiATVu8qXKUwKLg.
  7. "Uganda royal tombs gutted by fire" (en-GB). 2010-03-17. http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/8571719.stm.
  8. "Uganda royal tombs gutted by fire" (en-GB). 2010-03-17. http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/8571719.stm.
  9. Three killed in Kampala clashes after royal mausoleum destroyed by fire (en) (2010-03-17).
  10. New Vision - Uganda news (2012-02-11).
  11. http://www.newvision.co.ug/D/10/10/713236
  12. http://www.monitor.co.ug/News/National/-/688334/880872/-/wjplgm/-/
  13. Home (en).
  14. "Uganda royal tombs gutted by fire" (en-GB). 2010-03-17. http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/8571719.stm.
  15. Archive copy.
  16. Archive copy.
  17. http://observer.ug/index.php?option=com_content&task=view&id=18239&Itemid=114
  18. Archive copy.
  19. http://www.newvision.co.ug/news/639455-new-security-measures-for-kasubi-tombs.html
  20. https://www.jcic-heritage.jp/en/project/detail.html?africa_uganda_201411_en/[permanent dead link]
  21. https://whc.unesco.org/en/news/1132/