Gundɔɣu piligu

E-Class

Naa Gbewaa pakpaŋ Fatɛɣu m-pili Gundɔɣu. Naa Gbewaa bi' kpɛma n-daa nyɛ Zirili tɔ amaa ka Fɔɣu ma daa lee nyɛ Naa Gbewaa paɣ’ yura. Ni o ni daa ti saɣi kpibu, ka o daa che ka bɛ boli Fɔɣu ma na ka o ti yɛli ni o yi kani naai ban che ka Fɔɣu ʒini nam gbana maa zuɣu. Ni Fɔɣu ma mi daa malila tɛhigu zaŋ chaŋ o taba bihi polo. Lala ŋɔ zuɣu, ka bɛ daa boli Zirili ma na ka o ti wum ashili maa ka daa zaŋ li yɛli Zirili. Zirili ni wum lala, ka o daa gbi biliga n-zaŋ gbana pa di zuɣu ka che ka bɛ boli Fɔɣu. O ni daa paai na, ka Zirili yɛli o ni o ʒinima gbana maa zuɣu dama o ba yɛn dihi o la nam. Ka Fɔɣu daa ʒini gbana maa zuɣu ka di vurigi o niŋ biligi maa ni ka o daa chɛ ka bɛ kpaai datula n wabi o di puuni hali ka o ti kpi.

Naa Gbewaa ni wum lala ka o daa zaŋ o nu' kpahi tiŋa ka di bɔɣi buyi ka o daa kpe . Dini ka Dagbamba yɛligu, "ka o zaŋ o nuhi dihi buɣa tiŋa" pili. . Dina n-daa nyɛ bɛ zaŋ Fɔɣu tuzopaɣa ʒili Yani gbana zuɣu. Zirili ni wum lala ka o daa varisi Fatɛɣu ka o guui ti ŋuni gunyɔɣu ni ka che gbana maa ka o daa ʒini. Zirili ni daa ʒini Yani gbana zuɣu naai, ka o daa zaŋ Gundɔɣu ti Fatɛɣu. Di saha ka Gundɔɣu daa pili.

Sulemana (2008:20-22) wuhiya ni Tolon pilila Naa Shitɔbu zaŋ gbaai Naa Nyaɣisi zamani. O yɛliya ni Naa Shitɔbu n-daa tiɣisi o bia Nyaɣisi ka o nini ti tiɣi o tiɣisibu maa ni ka dahinshɛli ka Shitɔbu daa ti sɔɣi n-yɛli o bia Nyaɣisi ni o chama nti suhi tɔbu kpamba sani. Nyaɣisi daa bi niŋ zinchili dama o daa paai kpamba ka bɛ zaŋ o n-kpe nti puhi Naa Shitɔbu ka yɛli o ni bɛ zaŋ la o bia Nyaɣisi na ni bɛ ti suhi tɔbu n-ti o. Sulemana yɛliya ni Naa Shitɔbu daa lahi vaami n-lɛbi ni o je, ni o ku saɣi ka bɛ zaŋ o bia Nyaɣisi m-puhi kubu. O wuhiya ni kpamba naba ayi nayili ka Shitɔbu zaɣisi. Din daa pahiri ata ni ka o daa ti saɣi. Sulemana lahi yɛli ni tɔbu ŋɔ chandi ni, Zanduu’ naa gba daa maali o bidibiga ka o tiɣisi o viɛnyɛla. O yɛliya ni saha shɛli Nyaɣisi shili ni daa bi, Zanduu’ naa daa zaŋla o bidibiga ŋɔ n-tɔlim o. Lala Zanduu’ naa bia ŋɔ daa bi yaɣi lala ka o tuma lee zooi. Tobu ŋɔ ni, o pahiya ni Nyaɣisi mini Zanduu’ naa bia ŋɔ daa tuhimi hali nti paai Baɣili n-daa kpalim n-ʒini. Sulemana wuhiya ni tɔbu ŋɔ daliri nti zali Tolon zuŋɔ ŋɔ dama naa Nyaɣisi daa zaŋ o wulaanyili n-ti Zanduu’ naa bia Talindigu. Dina n-leei Tolon zuŋɔ ŋɔ. Dina n-lahi wuhiri daliri shɛli din che ka Tolon’ naa ti nyɛ Yaan’ Naa wulana.