Elechi Amadi

Diyila Dagbani Wikipedia
Elechi Amadi
Nigeria, Silimin gɔli May 12, 1934
O ya TiŋgbaŋNigeria
Igbo people (en) Translate
A ya balliIgbo (en) Translate
Kpibu sheeGood Heart Specialist Hospital (en) Translate ni Port Harcourt (en) Translate, Silimin gɔli June 29, 2016
Port Harcourt (en) Translate
Ŋ-ŋɔ kum (illness (en) Translate)
Education
Shikuru shɛli o ni chaŋUniversity of Ibadan (en) Translate
Government College Umuahia (en) Translate
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuSilmiinsili
Nigerian Pidgin (en) Translate
Tuma
Tumawriter (en) Translate
Notable workThe Concubine (en) Translate
AdiiniChristian (en) Translate
elechiamadi.org…

D-Class


Elechi Amadi (12 May 1934 – 29 June 2016) daa nyɛla Nigeria sabi sabira mini linjima. O daa nyɛla ŋun be Nigeria Linjima tuma yaɣali. Ŋuni n daa nya sabi sabiri so ŋun su sabbu din daa jɛndi diɛma mini lahabaya zaŋ kpa gbaŋ-sabila (Africa) biɛhigu, kaya ni ta’ada, dihitabili, mini adiini pɔi ka gbaŋ-shɛhi daa naai ka na. Amadi nyɛla salo ni tooi zaŋdi o tuuli sabbu yuuni 1966 tɛɛri o yɛla, din nya The Concubine, bɛ ni buɣisi shɛli ka di sabbu din gahim yi lahabaya sabbu ni.[1]

Piligu biɛhigu mini Shikuru baŋsim bobu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Bɛ dɔɣi o la yuuni 1934, Mbodo-Aluu, bɛ ni pa mi shɛli Ikwerre fɔŋ din be River State, Nigeria. Elechi Amadi nyɛla ŋun o shikuru la Government College, Umuahia (yuuni 1948 hali ni yuuni 1952), Survey School, Oyo (yuuni 1953 hali ni yuuni 1954), ni University of Ibadan (yuuni 1955 hali ni yuuni 1959), ka deeigi shɛhirili gbaŋ ŋan nya degree Physics mini Laasabu Malibu.[2][3] O ni daa na be yunivɛisiti, o daa ti o maŋ yuli ni Elechi Amadi, ka daa nya ka lala yuli ŋɔ maa chaŋ ŋmahindi o Ikwerre bilichinsi kari o dɔɣim yuli ŋɔ, Emmanuel Elechi Daniel.[4]

Tuma[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O daa nyɛla land surveyor saha shɛli ka daa ti lahi lee karimba shikuru bobugu ni, n ti pahi Nigerian Military School, Zaria (yuuni 1963 hali ni yuuni 1966).[5]

Linjima tuma mini siyaasa[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Amadi daa nyɛla ŋun tum Nigeria linjima ni, ka kpalim dinni Nigeria Civil War saha, ka nyala kpɛm pɔi ka chɛ tuma.[6] O daa nyɛla ŋun tum n ti River State gɔmnanti: Gbaŋ ŋmara (yuuni 1973 hali ni yuuni 1983), Shikuru yaɣali kpɛma (yuuni 1987 hali ni 1988), ni Tiŋgbani mini Yiya kpɛma (yuuni 1989 hali ni yuuni 1990).[7]

Sabbu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O daa nyala sabi sabiri ni karimba n be River State College Of Education, ka daa nya Dean of Arts, kpɛm zaŋ n-ti literature yaɣali ni kpɛm zaŋ n-ti General Studies.[8]

Amadi yɛliya ni o tuuli sabbu zaŋ wuhi salo daa nyɛla yuuni 1957, yɛltɔɣa taɣimalisi din yuli daa nya “Suɣulo” University of Ibadan dundɔŋni lahabali wuligibu gbaŋ din yuli daa nya The Horn, ka John Pepper Clark daa nya ŋun niŋ di tɔɣano.[9]

Amadi tuuli sabbu, The Concubine, daa nyɛla bɛ ni zaŋ wuhi salo London yuuni 1966 ka di daa nya paɣabu pam.[10] Alastair Niven ni daa maagi o maŋ karim lala sabbu ŋɔ, o daa sabi ya yɛra, “zani tuhi chib tɔhi-nima mini batɔ-nima ban be Niger delta tiŋkaŋsi, Lala Concubine sabbu ŋɔ pala din mali saha kubo mini tɔn kahigi gili lahabali”.[11] Lala Concubine ŋɔ daa nyɛla bɛ ni zaŋ ŋmaai filim, ka Elechi Amadi daa nya ŋun sabili ka Nollywood filim ŋmari gani Andy Amenechi daa nya ŋun ka di ŋmaai ka bɛ daa zaŋli wuhi salo Abuja silimin goli March 2007.[12]

Luɣishɛli Amadi sabbu din pahiri ayi ni daa jɛndi, Kobili kara, ka zaŋ wuhi salo yuuni 1969, daa nyɛla pɔi ka gbaŋ piɛla daa naai kpɛ na Nigeria ka di lahibali daa nyɛla tobu din be tiŋsi ayi ni ka di nyɛla kobiliga sulunsi zuɣu.

Yuuni 1973 Amadi sabbu lahabali din nyɛ yɛlmaŋli, Biafra Wuntaŋ lubu, daa nyɛla bin zaŋ wuhi salo. Di wuhirila o maŋmaŋa nyɛbu Nigeria-Biafra tobu ni, ka mani Niven ni yɛli shɛm “sabbu ŋɔ nyɛla din yɛri lahabali din niŋ ka di ŋmani lahibali din nya tɛhi sabi”.[13]

Silimin goli May 13, 1989 laɣingu daa laɣim University of Port Harcourt ni di puhi Amadi yuun pihinu-ni-anu chuɣu.[14]

Silimin goli May 2004, Nigeria Sabi sabiriba laɣingu daa laɣim Rivers State Branch, ni bɛ puhi Elechi Amadi yuun pisopɔin chuɣu.[15]

O buku din bahindi nyaaŋa, Naawuni ni daa Kana, Elechi daa tuu sabi lahabali din pa yɛlmaŋli n jɛndi science. Di labi yuli ni, Lindsay Barrett daa sabiya: Di yi ti niŋ ka sabi sabira sabbu dariza du o sabbu ni, zaŋ yi o sabbu ŋan zaŋ wuhi salo ka bɛ saɣati ni di tam kanli zuɣu viɛnyala zaŋ yi o tuuli tuma ni, tɔ di dii bi zooi ka a nya ka o ti lahi taɣiri o sabbu jɛndiri yaɣa shɛli dabam. Ŋɔ wuhiri lahiʒib shɛli lala lahibali ŋmaa din nya Elechi Amadi ŋun lan ka o nyɛvuli ni ŋɔ sabbu ŋɔ ni ŋmahindi. Amaa lala sabbu diba ayi ŋɔ daa nyɛla o ni buɣisi shɛli ni di kuli nyɛla o na sabi ʒɛɛ kpɛ science salinli sabbu ni amaa di ni niŋ vɛinyɛla a yi yɛli ni di nyɛla hankali zilinli ni zaŋ niŋ sabi. Hankali shɛli din be lala sabbu nim ŋɔ nyɛla din ŋmahindi daadam biɛhigu ni di ni mali gubu tariga zaŋ yi Naawuni ni zali shɛm, ka di tooi zooi nya science salinli nima. …. Kpalinkpaa vihigu ni labi yuli sabbu nim ŋɔ wuhimi ni di nyɛla o ni ku tɛhi zilinli niŋ sabi ka ni daa wum nyaŋsim pam di mambu maa saha. Amadi yurilim zaŋ chaŋ sabbu polo o tuuli biɛhigu ni daa chɛ ka di pobi o science baŋsim di bahi bahindi Civil War nyaanŋa di ni daa niŋ ka o maagi o maŋ ʒini ni o kpɛ karimba tali mini salo gbubbuu River State. Lala saha ŋɔ ka o daa pa piligi sabbu zaŋ yi yaɣa dabam din chɛ ka sabbu ŋɔ ti nya di kotomsi din bi zilima amaa ka leei ku tooi tam.

Nyaanŋa yuma[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

2009 kidnapping[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Silimin goli January 5, 2009 zun gbaagi Amadi o yiŋ din be Aluu town, Ikwerre, by unknown gunmen. Bɛ daa zaŋ o bahi bɛiɣu ni daa nɛɛi silimin goli January 6, hawa pishi-ni-ata nyaanŋa.[16][17]

Africa 39[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Yuuni 2014 o daa nyɛla jaaji Africa39, n ti pahi Tess Onwueme mini Margaret Busby.[18]

Kpibu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Silimin goli June 29, 2016, Amadi daa kpi la Good Heart Hospital din be Port Harcourt ka nyɛla yuun pihinii-ni-ayi (82). Nobel laureate Wole Soyinka daa chabisi Amadi ni “ linjima mini yɛltɔɣa taɣamalisi lana, ŋun mali kookali, Sali nim yurilim ni aadalichi.”[19]

Pina[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Kpaŋmaŋa tuma[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

University of Port Harcourt bohimbu yaɣali din jɛndi Sali biɛhigu nyɛla bɛ ni zaŋ o yuli boli shɛli.[24] Port Harcourt Polytechnic gba nyala bɛ ni taɣi yuli n ti Captain Elechi Amadi Polytechnic yuuni 2016.[24]

Kundu vihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  • ‘’The Concubine’’ (novel), London: Heinemann African Writers Series, 1969; Ibadan: Heinemann Books, 1993, ISBN|0-435-90025-0
  • ‘’The Great Ponds’’ (novel), Heinemann, 1969; Macmillan Education, 1976, ISBN|978-0435270261
  • ‘’Sunset in Biafra’’ (war diary), Heinemann African Writers Series, 1969, ISBN|978-0435901400
  • ‘’Isiburu’’ (play), Heinemann, 1973, ISBN|978-0435925086
  • ‘’Peppersoup’’ and ‘’The Road’’ (plays, combined volume), Ibadan: Onibonoje Publishers, 1977
  • ‘’Dancer of Johannesburg’’ (play), Ibadan: Onibonoje Publishers, 1978
  • ‘’The Slave’’ (novel), Heinemann African Writers Series, 1978, ISBN|978-0435902100
  • ‘’Ethics in Nigerian Culture’’ (philosophy), London: Heinemann Educational Books, 1982, ISBN|978-9781295966
  • ‘’Estrangement’’ (novel), Heinemann African Writers Series, 1986, ISBN|978-0435905644
  • ‘’The Woman of Calabar’’ (play), Port Harcourt: Gitelle Press, 2002
  • ‘’Speaking and Singing’’ (essays and poems), University of Port Harcourt Press, 2003
  • ‘’Collected Plays’’ (ed. Seiyifa Koroye), Port Harcourt: Pearl Publishers, 2004
  • ‘’When God Came’’, 2011

Tooni karimbu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  • Ebele Eko, ‘’Elechi Amadi: The Man and his Work’’, Yaba, Lagos: Kraft Books Ltd, 1991.
  • Willfried Feuser and Ebele Eko (eds), ‘’Elechi Amadi at 55’’, Ibadan: Heinemann Educational Books, 1994.
  • Seiyifa Koroye, ‘’Critical Perspectives on Elechi Amadi’’, Port Harcourt: Pearl Publishers/Association of Nigerian Authors, 2008.

External links[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Elechi Amadi official website

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. Jones, Eldred Durosimi; HOLLIST, PEDE (2019-11-15), "Fifty Years On:", ALT 37, Boydell & Brewer, pp. 172–180, retrieved 2023-05-26
  2. Gikandi, Simon (2003-09-02). Encyclopedia of African Literature (in English). Routledge. ISBN 978-1-134-58223-5.
  3. Elechi Amadi (2015-01-25).
  4. ochiagha, terri ochiaghaterri (2011-01-01), "Amadi, Elechi", Dictionary of African Biography (in English), Oxford University Press, doi:10.1093/acref/9780195382075.001.0001/acref-9780195382075-e-0149, ISBN 978-0-19-538207-5, retrieved 2023-05-26
  5. Povey, John (1984-05). "A New Reader's Guide to African Literature". African Arts 17 (3): 89. DOI:10.2307/3336085. ISSN 0001-9933.
  6. ::Welcome to the Official Website of ELECHI AMADI:: (2013-03-26).
  7. Literary icon, Elechi Amadi, is dead – Punch Newspapers (en-US).
  8. sunnews (2016-07-08). Elechi Amadi (1934-2016) (en).
  9. Archive copy.
  10. Tuttle, Kate (2005-04-07), "Amadi, Elechi", African American Studies Center, Oxford University Press, retrieved 2023-05-26
  11. Moore, Harry T. (1981). "D. H. Lawrence: The Novels". The Yearbook of English Studies 11: 354. DOI:10.2307/3506370. ISSN 0306-2473.
  12. ::Welcome to the Official Website of ELECHI AMADI:: (2011-07-26).
  13. Rosemary, Agbonifo (2015). "RELIGION AND AFRICAN VALUES: EXPLORING THE SUPERNATURAL FORCES IN ELECHI AMADI’S THE CONCUBINE". International Journal of Advanced Academic Research: 1–11. DOI:10.46654/ij.24889849.a694. ISSN 2488-9849.
  14. Elechi Amadi dies - (2016-06-29).
  15. |::.Welcome to my Official Webspace.::| (2013-02-20).
  16. "Gunmen kidnap Nigerian novelist" (en-GB). 2009-01-06. http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/7814454.stm.
  17. https://allafrica.com/stories/200901070333.html
  18. Africa39.
  19. http://www.premiumtimesng.com/arts-entertainment/artsbooks/206424-adieu-soldier-poet-soyinka-pays-tribute-elechi-amadi.html
  20. Elechi Amadi | Encyclopedia.com.
  21. Elechi Amadi dies - (2016-06-29).
  22. Elechi Amadi dies at 82 (en-US) (2016-06-29).
  23. Niven, Alastair (2016-08-22). "Elechi Amadi obituary" (en-GB). The Guardian. ISSN 0261-3077. https://www.theguardian.com/books/2016/aug/22/elechi-amadi-obituary.
  24. 24.0 24.1 https://www.vanguardngr.com/2016/12/rivers-govt-renames-port-harcourt-poly-elechi-amadi/