East Rennell

Diyila Dagbani Wikipedia
East Rennell
island, raised coral atoll
TiŋaSolomon Islands Mali niŋ
Din be shɛli polonaRennell Island Mali niŋ
Be ni bee n pa kodoosheei zuɣuPacific Ocean Mali niŋ
Tiŋgbaŋ yaɣili calinli11°41′0″S 160°20′0″E Mali niŋ
Significant eventlist of World Heritage in Danger Mali niŋ
Heritage designationWorld Heritage Site Mali niŋ
World Heritage soliWorld Heritage selection criterion (ix) Mali niŋ
Map

E-Class


East Rennell nyɛla din toondini polo Rennell Island din be Solomon Islands be ni zaŋ shɛli n-niŋ UNESCO World Heritage Site nim puuni. Rennell nyɛla coral a toll bin yiɣisi zali ka di nyɛ zaɣ titali duniya zaa ka yaɣili din be East Rennell n-gilli Tegano Moɣli gba mali bin-nɛima balibu bin gahim.

Yuuni 2013, World Heritage Kommittee daa zaŋ East Rennel m pahi World Heritage yaɣa shɛŋa ŋan be muɣsiŋu puuni ka di nyɛla varisiɣu shɛli tihi ŋmabu tuma ni daa bɛni zaŋ ti yaɣli ŋɔ darisa din yi di ko duniya zaa.[1]

Tandi mɛbu shee[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Rennell nyɛla din be Pacifiki Wulinluhili polo ka nyɛ din be Solomon Islands toondinipolo, din nyɛ 86 by 15 km (53 by 9 mi). Dini n-nyɛ coral atoll din waɣa pam aduniya zaa, galisim kamaa 37,000 hectares (91,000 acres). Di nyɛla kladi n be yoŋɔ din gbum ni ka Lake Tegano (din lahi nyɛ Te Nggano) be island ŋɔ sunsuni toondini polo, din daa atoll's kobiliga saha shɛli; moɣali dubu ŋmani teeku ka kom.ŋɔ mi nyɛ brackish. Di nyɛla cliffs ni ko n gili ka mali limestone islands bela. East Rennell, daa pahi World Heritage Site yuuni 1998, di bela island ŋɔ toondini naabu polo; yaɣali ŋɔ gbaa la Lake Tegano, ni tiŋgbani din gilli, n ti pahi marine yaɣa din darigi ka maa maali ata n yi island maa ni. Yaɣali ŋɔ bi saɣim, ka cyclones ni tooi damli, ka bi "considered to be a true natural laboratory for scientific study."[2][3]

Taarihi[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Ninvuɣ' shɛba ban be East Rennel (Island) ŋɔ kalinli nyɛla ninvuɣ' kɔbsinu ka be be tinkpansi dibaa anahi din miri Tegano kuliga. Be nyɛla ban nyɛ nimɔhi pukpariba ni kulpalnima, m-be bɔŋ ni kulisi maa ni ka di tiri ba be yɛlibɔra ni nyɛ shɛli. Polo ŋɔ maliŋ so'chibsi daa nyɛla din naai yuuni 2007 pulini ka di nyɛla din lu palipali ni tiŋbihi ban be maa ni daa baŋ be mali soli ni be yuɣi be kaya ni taada tuma nima ni be biɛhigu ni nyɛ shɛli. Ŋa nin nyɛla niiya nim din be yɛn labisi polo ŋɔ nyaaŋa, IUCN yɛli "ni tiŋbandaanba maa mammaŋa yi suli be nyɛla ban ni tooi gu tiŋbani maa n-zali ni gari gɔmnanti tuma duu ni yɛn gbubi li.[4]

Flora and Fauna[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Island ŋɔ nyɛla tihi din gbum ni gɔngili ka bɔri biɛhigu shee n-mali tiri noonsi balibu ŋan be dini maa. Timba dokuɣuri tuma din be Island ŋɔ wulinluhili polo, bɔbli ŋɔ kpaŋa, n-nyɛ din damdi noonsi ŋɔ kalili Island ŋɔ zaa sa ni ka di nyɛla di kurila tihi ŋɔ yaɣi shɛŋa bi ni bɔri ni be. Dinzuɣu, yuuni 2013, UNESCO daa zaŋla East Rennell m-pahi be List of World Heritage in Danger puuni. Noonsi balibu pihinu n-be gbɔŋ din sabi doya Island ŋɔ ni, ka be pishi ni yini nyɛ endemic.[5] Bobli ŋɔ nyɛla BirdLife International ni gahim piigi ka boli ni "Important Bird Area ( IBA)" (Noonsi yaɣili din tibgi) dama di sɔŋdila noonsi ŋɔ maa balibu pam, ni silver-capped fruit doves, yellow-bibbed lories, Rennell parrots, green pygmy parrots, cardinal myzomelas, Rennell gerygones, Rennell fantails, Melanesian flycatchers, Rennell shrikebills, bare-eyed ni Rennell white-eyes, ni Rennell starlings.[6]

Reptile zaŋ yini n-nyɛ i Crocker's sea snake, endemic balibu n-nyu bin be Lake Tegano ka lahi ka luɣi shɛli anduniya.[7] Bat (one endemic) balibu pin-yini, land snail (seven endemics) balibu pishiŋ-ayopoin ka miri 730 insect species, bi pam nyɛla endemic n be rejin ŋɔ. Diatoms balibu yɛɣa 300 ni algae, bela n-nyɛ endemic, ka kpa rich flora.[8]

Gallery/Anfooni nima[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. https://whc.unesco.org/en/news/1034
  2. https://en.m.wikipedia.org/wiki/East_Rennell#cite_ref-1
  3. https://archive.org/details/bub_gb_w6zguqsU7x0C
  4. https://archive.org/details/bub_gb_w6zguqsU7x0C
  5. https://books.google.com/books?id=T0V3AgAAQBAJ&pg=PA27
  6. http://datazone.birdlife.org/site/factsheet/east-rennell-iba-solomon-islands
  7. https://www.rferl.org/a/bulldozing-history-ancient-uzbek-city-unesco-status-at-risk/28392139.htmlhttps://www.iucnredlist.org/species/11369/3273817
  8. https://whc.unesco.org/en/list/854
  1. Centre, UNESCO World Heritage. World Heritage Committee inscribes East Rennell on the List of World Heritage in Danger (en).
  2. Centre, UNESCO World Heritage. East Rennell (en).
  3. David Stanley (1979). South Pacific handbook. unknown library. Rutland, VT, USA : Moon Publications.
  4. https://books.google.com/books?id=T0V3AgAAQBAJ&pg=PA27
  5. David Stanley (1979). South Pacific handbook. unknown library. Rutland, VT, USA : Moon Publications.
  6. "East Rennell", Wikipedia (in English), 2020-10-06, retrieved 2022-12-15
  7. IUCN (2009-02-15). "Laticauda crockeri: Lane, A. & Guinea, M.: The IUCN Red List of Threatened Species 2010: e.T11369A3273817" (in en). DOI:10.2305/iucn.uk.2010-4.rlts.t11369a3273817.en.
  8. Centre, UNESCO World Heritage. East Rennell (en).