Dagbaŋ Yaa Nanima

Diyila Dagbani Wikipedia

E-Class


Dagbaŋ nyɛla din be Ghana tudu yaɣili ka di niriba nyɛ Dagbamba, ka tɔɣisira Dagbanli.

Yu' shɛli di ni mali n-tiri Dagbamba nazuɣu n-nyɛ Yaa Naa. Yaa Naa maa gbunni kuli nyɛla na so ŋun mali Yaa. Naa Shitobu n-daa lee ŋun zali lala yuli ŋɔ n-ti Dagbamba Na zuɣuri.

Dagbaŋ Yaa Nanima maa ni di bɛ nama maa n-doli taba shɛm m-pu n-doya ŋɔ. Di kpuɣila Naa Nyaɣisi saha, yuuni (1415) zaŋ hali ni Yaa-Naa Gariba ŋun pahiri ayi.

Yaa Naa Nyaɣisi daa nyɛla Naa Shitobu bidibiga. Ŋuna n-daa labisi Yani di ni pa be shɛli ŋɔ. Di daa na bɛla Diyali bɔbili ŋɔ. O daa dila yuuni 1416–1432.

Ŋun paya n-daa nyɛ Yaa Naa Zulandi 1432–1442.

Ŋun paya n-daa nyɛ Yaa Naa Biriyɔmda 1442–1456

Ŋun paya n-daa nyɛ Yaa Naa Daligu Damda. O bidibiga daa lee ŋun kpuɣi tiŋkpaŋ din yuli booni Bauna la bipuɣinga. Lala tiŋa ŋɔ nyɛla din be Bouna Ivory Coast ka bɛ bidibiga ŋun yuli daa booni Bounkani la, n-daa lee ŋun zali Bouna tiŋgbani (Bouna Kingdom). Yaa Naa Daligu Damda daa ʒini la Yani gbana zuɣu yuuni 1456–1469.

Yaa Naa Zoligu n-daa lee ŋun paya n-daa ʒini Yani gbana zuɣu 1469–1486 yuuni. O ni daa di o saɣim n-tiɣi, Yaa Naa Zɔŋ n-daa ʒini Yani gbana zuɣu 1486 yuuni hali ni yuuni 1506. Yaa Naa Niŋmitooni  n-daa lee ŋun paya 1506–1514 yuuni ka Yaa Naa Dimani daa daa ʒini Yani gbana zuɣu Naa Niŋmitooni nyaaŋa 1514–1527 yuuni.

Yaa Naa Yɛnzoo n-lee ŋun paya n-daa di yuuni 1527–1543 ka Yaa Naa Dariʒiɛɣu daa gari n-ʒini Yani gbana zuɣu yuuni 1543–1554. O ni daa di o saɣim n saɣi, Yaa Naa Zoligu bia Luro n-daa gari ʒini Yani gbana zuɣu. Yaa Naa Luro daa ʒini la yuuni 1554–1570 .

Yaa Naa Tituɣiri n-daa lee ŋun dee Yani Naa Luro nyaaŋa n-daa ʒini nam gbana zuɣu yuuni 1570–1589. Ŋun paya n-daa nyɛ Yaa Naa Zaɣili 1589–1608.

Yaa Naa Zokuli n-daa paya yuuni 1609–1627. O nyaaŋa ka Yaa Naa Gungobili daa di Yani yuuni 1627 - 1648 ka Yaa Naa Zanjina daa dee. Naa Zanjina daa ʒini la Yani gbana zuɣu yuuni 1648–1677.

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]