Akua Asabea Ayisi

Diyila Dagbani Wikipedia
Akua Asabea Ayisi
Mampong (en) Translate, Silimin gɔli April 3, 1927
O ya TiŋgbaŋGhana
Kpibu sheeSilimin gɔli April 21, 2010
Daŋ bee zuliya
Education
Shikuru shɛli o ni chaŋUniversity of Cambridge (en) Translate
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuSilmiinsili
Tuma
Tumalahabali sabira, sariya ŋmaara ni women's rights activist (en) Translate
Ŋun kpuɣi o tumaAccra Evening News (en) Translate

Akua Asabea Ayisi nyɛla bɛ ni dɔɣi so 3 April 1927 ka o daa nyɛ paɣa so ŋun nyɛ High Court Judge kurili n-ti pahi Ghana tooli paɣa ŋun nyɛ lahabali tira.[1][2] Ghana maŋ sulinsi deebu saha, Akua Asabea Ayisi daa nyɛla ŋun bɔham lahabali tiri tali ni Mabel Dove-Danquah n-ti pahi Kwame Nkrumah ŋun daa lee Ghana tuuli "Prime minister" ni tingbani zuɣulana.

Ayisi zaashee zaŋ kpa o sabbu maa daa jandila paɣaba yɛltɔɣa ka sabbira n tiri Accra Evening News newspaper.[2] O kpɛla 21 April 2010

O daŋ ni O Piligu[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Akua Asabea Ayisi nyɛla bɛ ni dɔɣi so 3 April 1927, Akuapim-Mampong tingbani ni. O daa nyɛla bia so ŋun pahi anii Mercy Adebra ni Okyeame Kofi Ayisi bihi pii puuni.

O ba Kofi Ayisi daa nyɛla nabiya ka daa lahi nyɛ wulana n-ti Naa maa. Naa maa daa nyɛla o daŋ. Akua Asabea Ayisi ŋaha nim maa shɛba daa nyɛla tindaan-nima. O ba Kofi Ayisi daa dɔɣi la bihi pisopɔin (70 children), ka bihi pia nyɛ Mercy Adebra bihi. Ayisi ma, Mercy Adebra yaba, Tetteh Quarshie n daa ko tuuli cocoa tia Ghana tingbani ni. Mercy Adebra daa nyɛla paɣa so ŋun tula ka bori ni o za o gama ka di daa chɛ ka o mini Kofi Ayisi daa chɛ taba ka o daa zo n labi o niriba sani Accra.[2]

Akua Asabea Ayisi chaŋ la Presbyterian Primary din be Kampong n-ti pahi Presbyterian Girls School din be Osu, Accra. O daa lahi chaŋ Government Secretarial School n-ti tuɣi o shikuru.

O Tuma ni O Siyaasa Tali[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

O daa chaŋ n-ti pahi Convention People's Party (CPP) ni ka bɛ toondana daa nyɛ Kwame Nkrumah. Ayisi n daa nyɛ tooli paɣa ŋun nyɛ lahabali sabira Ghana (1948).[1] O mini Nkrumah n daa tumdi Accra Evening News, dakulo lahabali wuligibu tuun shɛli tingbani zuɣlana kuro ni kpa 1948, ka daa sabbi siyaasa buku zaŋ kpa maŋsulinsi polo ka daa laɣim Ghana nima ni bɛ zaɣisi gbanpiɛla gbubbu.[3] O daa malisabi paɣaba yɛltɔɣa din be lahabali chuɣuri takari gban maa ni. Di yaɣ'shɛli Nkrumah ni daa bɔri ni o duhi Paɣiba zuɣusaa nyɛla paɣaba shikuru.[4]  Yuuni 6 March 1949, bɛ  daa yihi Accra Evening News polo ni ka di daa lu n zaham Nkrumah yihibu gbaŋ ŋmari tali zaŋ kpa United Gold Coast Convention(UGCC) party polo. Nkrumah daa zaŋ la lahabali churi gbana maa ni o tuhi zaŋ kpa "full self-government" di pa saha bihi susuuni amaa lala saha maa.[5] Nkrumah daa nyɛla ŋun sabi lahabaya pam o ni daa nyɛ shikuru bila. Nkrumah daa nya ka lahabali churi yaɣili maa n-ni tooi nee niriba nini zaŋ kpa siyaasa polo.[4]

Kundivira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

  1. 1.0 1.1 22 Amazing Females Who Hold The Title Of “The First Ghanaian Woman” (en).
  2. 2.0 2.1 2.2 Akua Asabea Ayisi (NC 1959) - Newnham College (en) (2021-01-13).
  3. Adomako Ampofo, Akosua (2008). "Collective Activism: The Domestic Violence Bill becoming Law in Ghana". African and Asian Studies 7 (4): 395–421. DOI:10.1163/156921008X359597. ISSN 1569-2094.
  4. 4.0 4.1 The political and social thought of Kwame Nkrumah | WorldCat.org (en).
  5. Botwe-Asamoah, Kwame (2013-06-17). Kwame Nkrumah's Politico-Cultural Thought and Politics (in English) (0 ed.). Routledge. doi:10.4324/9780203505694. isbn 9780203505694. Check |doi= value (help). ISBN 978-1-134-00018-0.