Uilleann pipes

Diyila Dagbani Wikipedia
Uilleann pipes
Yaɣ shelibagpipes Mali niŋ
Indigenous toIreland Mali niŋ
Tingbani shɛli din yinaIreland Mali niŋ
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Ireland’s National Inventory of Intangible Cultural Heritage Mali niŋ
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/01264, https://ich.unesco.org/fr/RL/01264, https://ich.unesco.org/es/RL/01264, https://nationalinventoryich.chg.gov.ie/uilleann-piping/ Mali niŋ
Hornbostel-Sachs pubu422.122.2+422.221.1 Mali niŋ

Tɛmplet:Infobox instrument

A half-set being played

The uilleann pipes (/ˈɪlən/ (listen) IL-ən or /ˈɪljən/ IL-yən, Irish: [ˈɪl̠ʲən̪ˠ]), saha shɛŋa bɛ booni li la Irish Bagpipes, di nyɛla Ireland tiŋgbani "bagpipe" nahingbaba . Tuuli ka bɛ daa booni li Anashaara sili ni"union pipes", di saha ŋɔ yuli ŋɔ nyɛla Irish balli yaɣ'shɛli lɛbigibu bachinima din nyɛ píobaí uilleann (din gbunni nyɛ, "kpunkpaŋ guu papu"), di yimina di ni piriti shɛm puuni. Taarihi kani j-ti lala yuli maa bee bachi maa zaŋ tum tuma uilleann pipes pɔi ni 20th century. Di daa nyɛla "Grattan Flood" yihibu na[1] mini di yuli. Niriba daa malila di yuli 'union' n gabiri tiri 1800 Act of Union; din bɔŋɔ nyɛla din bi niŋ dede ka di daliri nyɛla Breandán Breathnach daa wuhi la yɛltɔɣatamalisi din daa yina yuuni 1796 ni zaŋ bachi din nyɛ 'union' n tum tuma.[2]

"Uilleann pipes" baaji piribu nyɛla bɛ malila "bellows" ka bɛ mali lɔri bɛ shɛhi ni mini nudirigu bɔɣu (di yi ti nyɛ ŋun mali o nudirigu ŋmɛra; di mi yi ti nyɛ ŋun mali o nuzaa binshɛɣu kam lahi tirisiri mi). Kpunkpaŋ guu ŋɔ bɛ boori la bini ŋɔ timsim ko, di lahi sɔŋdi mi ka pɔhim bela kpɛri dini, ka baligiri di maabu barina nima. Shɛba ni tooi ŋmɛri ka lahi yiini yila.

Pɔhim maa yiri la baaji maa ni n-kpɛri luɣ'shɛŋa kamani "chanter, drones, ni regulators". Chanter ŋmɛrimi ni nubihi kamani kalimboo la. Chanter maa malila "octaves" muna dibaa ayi, din nima n-nyɛ "sharps" mini "flats" (dama, kamani bagpipe chanters, di ni tooi lahi pɔbisi yaɣi ka ti octave din du zuɣusaa[3]). Drones nyɛla papunima din yooi; din ŋmɛrila kumsi dibaa ata ni "octave apart". Regulators papu dibaa ata maa ŋari mi. Di yi bi shihi, di bi kumda, amaa di mali saafe nima ka ŋun ŋmɛri ma ni tooi yooi li ni o nubihi (bee nuu, bɛ yi yihi nu yini "chanter" maa ni).[3] Regulator saafe kam malila di kumsi di yi yooi. Regulator saafenima maa pɛla taba din kuli yɛn chɛ ka zaɣ'bɔbigu tooi dihi doli taba. Ka ŋun ŋmɛrili maa tooi ŋmɛ kumsi shɛli o ni bɔra.

Uilleann pipes kumsi be di ko ka chɛ bagpipes balishɛŋa. Di malila binyɛra din chɛ ka di kumsi nyaɣisi gari bagpipes balishɛŋa, kamnia Great Irish warpipes, Great Highland bagpipes bee Italian zampognas. Uilleann pipes tooi ŋmɛrila duu puuni, ka di ŋmɛbu tooi zooi tiŋa ʒini ka ŋmɛ.

Bachi maa ni pili shɛli[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Uilleann yimi na Irish bachi zaŋ ti "elbow”, uillinn. Irish bachi zaŋ ti uilleann pipes nyɛla píb uilleann (alt. píob uilleann), din gbunni nyɛ "pipes(s) of the elbow(s)”.[4]

Amaa, di tuuli sabbu din sabi nyɛla "Union pipes", 18th century bahigu, di yi pa shɛli ni di buɣisi "chanter, drones, ni regulators" laɣimbu. Lahabali shɛli lahi wiluhiri ni di daa ŋmɛrila England, Wales, Ireland ni Scotland.[citation needed] Din bɔŋɔ bi niŋ yɛlimaŋli, dama binkumda ŋɔ yuli kamina pɔi ni Act of Union, din daa pili yuuni 1801. Lala n lahi nyɛli, uilleann pipes waɣira ban be Scotland, Ireland ni North-East of England suhuri ni yu shɛli.[5]

Bachi din nyɛ "uilleann pipes" daa tuumi sabi 20th century. William Henry Grattan Flood, Irish binkumda baŋda, daa yina ni lahabali din wuhiri ni di yuli "uilleann" yimi na Irish bachi ni "elbow". O daa zaŋ la William Shakespeare's kpɛrigu, The Merchant of Venice din yina yuuni1600 (Act IV, sc. I, l. 55) n-ti shɛhira din ni ka "woollen pipes" daa be.[2]

Ninvuɣ'shɛba ban ŋmɛri li[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Lihi pahi[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Kundivihira[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Notes

  1. A History of European Folk Music, 1997, by Jan Ling, p. 146 University of Rochester Press (states the uilleann pipe name was invented by Flood)
  2. 2.0 2.1 Breathnach, Breandán (1996). Folk Music and Dances of Ireland. Ossian Publications. ISBN 978-1900428651.
  3. 3.0 3.1 Uilleann Pipes FAQ. Hobgoblin Music.
  4. ’’Foclóir Gaelge-Béarla’’, Niall Ó Donáill, 1977, https://www.teanglann.ie/en/fgb/uillinn.
  5. Brian E. McCandless. "The Pastoral Bagpipe" Iris na bPiobairi (The pipers review); 17 (Spring 1998), 2: pp. 19–28.
  6. Sandomir, Richard (12 October 2021). "Paddy Moloney, Irish Piper Who Led the Chieftains, Dies at 83". The New York Times. https://www.nytimes.com/2021/10/12/arts/music/paddy-moloney-dead.html.
  7. Troy Donockley - uilleann pipes, tin whistle, low whistle, guitars, bouzouki, bodhrán, vocals :||: NIGHTWISH OFFICIAL WEBSITE.

Bibliography

  • Brian E. McCandless. "The Pastoral Bagpipe" Iris na bPiobairi (The pipers review); 17 (Spring 1998), 2: p. 19–28.
  • O'Farrell's Treatise on the Irish Bagpipes (The Union Pipes) 1801

External links[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Tɛmplet:Irish dance Tɛmplet:Music of Ireland