Self-quarantine

E-Class

Maŋ Napɔŋ gbaabu nyɛla fukumsi zaligu din niya nyɛ ni di gu ka taɣi niraba mini nɛma chaŋ-gili biɛhigu ni din yɛn taɣi doro wuligibu bee binnɛma ban mali daadamanima chuuta wuligibu. Di zooya ka di tooi malili n-tiri la dɔriti mini barigu din ni gu dɔri loorili pɔhim ni ŋme nivuɣ’ shɛba chaŋ-gili ʒilɛli ni amaa ka vihigu din nyɛ din niŋ tabata lee kani n-wuhiri ni bɛ nyɛla doro maa ni pun gbahi shɛba. Di be di ko ka che laligim niŋbu din nyɛ din dalim dihitabili ni niŋ ni dɔri loorili nyɛla din pun gbahi shɛba waligibu ka che salo ban na mali alaafee puuni. Napɔŋ gbaabu tooi nyɛla daantal' shɛli di ni tooi mali m-bɔri gubu tiŋgbana tarisi ni.

Napɔŋ gbaabu yɛltɔɣa nyɛla din pun be biɛhigu ni tum kurinbunni ha ka yaɣa pam daa mali ŋa n-tumidi tuma taarihi ni. Napɔŋ gbaabu din kuli yi polo ʒaamani taarihi ni shɛŋa n-nyɛ tiŋkpaŋa  din yuli booni Eyam la yuuni 1665 dini daa niŋ ka binnɛma doro daa lu England tiŋgbani la; East Dama di ni daa niŋ ka fiɛɣu-fiɛɣu alobo doro daa luna yuuni 1918 la. Diphtheria dɔri libigirili din daa luna 1925 serum tum to Nome la, yuuni 1972 yugoslay jaɣa dɔri libigirili la, n-ti pahi napɔŋ gbaabu din kpɛma n daa lee din zani anduniya nyaaŋa zuɣu zaa di ni daa niŋ ka COVID-19 alobo doro daa luna yuuni 2020.

Sal’ biɛhigu mini o tumtumsa tuya ni di lihi di zuɣu di yi niŋ ka napɔŋ gbaabu zaligu yɛn zali niriba zuɣu. Tumtumsa  tiŋgbana puuni nyɛla din wali taba. Tiŋgbani shɛŋa ni, napɔŋ gbaabu kuli nyɛla zalisi so bɔbigu puuni zaɣ’yini shɛli bɛ ni tɔri jina n-zaani bɛ tiŋgbana tarisi yɛltɔɣa zuɣu; kotomsi, Australian biosecurity nyɛla zali kpami yini ni gbubi shɛli. Biosecurity Act 2005.

Di nyɛbili mini di bachi kpana

Silimiinsi yɛlimi ni “quaratine” bachi shɛli di ni bɔli napɔŋ gbaabu dagbanli ni la nyɛla din yi na bachi shɛli bɛ ni boli “qurantena” la puuni ka di gbunni nyɛ ni biɛɣ’ pihinahi , ka di daa yina yuun’ kɔbishiyopɔin zaŋ chaŋ yuun kɔbishi yɔbu din garila ha Venetia ka di wuhiri saha shɛli di ni daa mali bukaata ni ŋarima niŋ laligim ni taba pɔi ka ban daa bɔri ni bɛ du kuligu duli naai kpe ŋarima ŋɔ saha shɛli Kpiri Sabinli alaamu doro ni daa be biɛhigu ni la; Din daa doli ŋa n daa nyɛ bɛ ni boli shɛli trentino, bee dabisili biɛɣu larigimsim niŋbu saha la din daa lee din zani yuuni 1347 la Republic of Ragusa, Dalmatia (ʒaamani-ŋɔ bɛ-ni mi shɛli Dubrovnik Crotia tiŋgbani ni la).