Nam Piligu Dagbaŋ
Dagbaŋ nam pilila tindaandi bee tindaantali. Kpuɣinumbo n-daa pili li.
Tɔhaʒee bidibiga n-daa nyɛ kpuɣinumbo. Dagbamba yɛliya ni bɛ yab'doo(Tɔhaʒee) daa yila Zanfara n-kana ti kpɛ Mali tiŋgbani ni. O ni daa kpɛ Mali, daliri daa niŋmi ka yonaa fa Malinima kuliga n-doya ka so n-ku tooi lahi miri kuliga maa. Lala zuɣu kokpaɣu n-da yɛn ku ba. Tɔhaʒee mi daa nyɛla o bidib'kuŋ n-chani kuri mɔɣuni binkɔb'kpɛma kamani gbuɣima,jɛngbuna, ni naɣinyiya n-yihiri bɛ gbana maa. Gbana maa ka bɛ daa yi mali limsiri bɛ zaɣima dama chinchina daa kani lala saha maa. Tɔhaʒee ni daa paana Mali, paɣakpem yiŋa ka o daa kpe. Paɣakpɛm maa ni daa puhi o naai, o daa yɛli o mi: "m bia ti taada nyɛ li ni n ti a kom ka a nyu, amaa ti yaŋɔ ka kom, bɛ di ti yɛri bindirigu". Dina nyɛ Tɔhaʒee bɔhi paɣakpɛm ka o tɔɣisi o alobo shɛli din paai ba. Tɔhaʒee ni bɔhi baŋ kuliga maa ni be luɣushɛli polo, o daa.kpuɣila o bidib'nɛma n-kpe yɔɣu maa ni. Di bi tooi biɛla ka o labina yiŋa ni ko'gaɣili ka gbubi yonaa maa zuli. Paɣakpɛm ni nya o ni ko'gaɣili mini zuli, di gari o mi. Di saha ka paɣakpɛm bɔhi ni ya ka o nya kom? Tɔhaʒee ŋun yɛli o ni o chaŋmi nti ku yonaa maa ka tooi kom maa. Ka zaŋ o zuli wuhi paɣakpɛm. Din n-nyɛ paɣakpɛm yɛli ni o ku tooi nya yɛlli ŋɔ o kɔŋko, ka bo nachimba pahi ka bɛ zaŋ Tɔhaʒee paai nayili.
Bɛ ni daa paai nti yɛli Naa maa Tɔhaʒee ni tum tuun'shɛli, ka Naa maa daa baŋ ni Tɔhaʒee nyɛla bidib'kuŋ ka bɔri o ni yɛn niŋ shɛm ka o mini Tɔhaʒee gabi taba ni. Dama lala saha maa, bɛ daa zooya ka bɛ tuhiri tɔbu n-fari taba tiŋgbana niŋdi bɛ sulinsi ni. Lala zuɣu, Naa maa daa ti o la paɣa. Naa daa chɛmi ka bɛ laɣim o yiŋ paɣisara zaa na nti zali chisimam ka yɛli Tɔhaʒee ni o lihi pii o suhu ni gbaai so. Din n-nyɛ o pii paɣawɔbiga (bipuɣiŋga maa daa nyɛla wɔbiga). Tɔhaʒee mini paɣawɔbigu sunsuuni, bidib'bila n-daa beni: ʒinani (Kpuɣinimbu) lahiʒibu ninsala. Kpuɣinimbu daa na nyɛla bia ka o laamba kpi ka che o. O gba ni daa yiɣisi na, o daa kpuɣila o ba napɔŋ. O daa tuhi tɔbu sɔŋ Malinima. Di daa bi yuui ka Kpuɣinimbu daa yi Mali n-go tɔhigu hali nti ʒini Guruma tiŋa yuli booni Biuŋ. Lala tiŋ ŋɔ ka o daa be hali ka daliri ti niŋ ka o mini Biuŋ Tindana daa tuhi tɔbu ka o daa ku Tindana maa ka di Tindaan nam maa. Bɛ daa ti o tindaan'pakpaŋ yuli daa booni Sisabiga. O paɣa tuuli n-daa bala. Kpuɣinimbu mini Sisabiga sunsuuni, bɛ dɔɣila Nyɛrigili mini Namʒishɛli.
Kpuɣinimbu daa lahi kpuɣi nabipuɣiŋga Guruma tiŋa m-pahi ayi. Lala paɣa maa yuli n-daa booni Suhuyini. Suhuyini n-daa dɔɣi Ʒipupɔra ka o mi dɔɣi Kumtili mini Naa Gbewaa.[1] Kumtili n-daa nyɛ kpɛma. Naa Gbewaa mi bidɔɣirisi n-nyɛ Kachɛɣu, Ʒirili, Kufɔɣu, Tohigu, Shitobu, Ŋmantambo, Yɛntori, Bɛsɔɣiyɛla, Shibekpɛma, Shibebila, Shibee, Beemɔni, ni ban kpalim. Naa Gbewaa bihi daa paai pinaayopɔin(17). Naa Gbewaa daa nyɛla Kpuɣinimbu yaaŋga.[2] Din bɛni nyɛla Kpuɣinimbu ni daa ti kani, Ʒipupɔra n-daa di nam maa fali. Dinsaha ka o biɛyanima maa yuuni bɛ maŋa kpamba ka bi bɔri ni bɛ jam bɛ tuzo Ʒipupɔra, o ni di nam zuɣu. Lala zuɣu bɛ daa kaɣila kpaŋa ka chɛ Ʒipupɔra ka o diri o nam Biuŋ . Lahabal wuhiya ni Nyɛrigili zuliya n-nyɛ Nabdamnima ka Namʒishɛli mi zuliya nyɛ Talinsinima. Bɛ zaa bela Bolga polo.
Ʒipupɔra kalinsi nyaaŋa. Naa Gbewaa n-daa di nam maa. O daa zaŋ o mabiligu chaŋ nti ʒini Pusiga din be Upper East tudu yaɣili la. Bɛ daa tila suɣa m-be di puuni. Dina nti su ka bɛ booni li Pusiga maa. Naa Gbewaa bihi maa puuni paɣa n-daa nyɛ kpɛma. Ŋun n-daa nyɛ Fatɛɣu ka lunsi goligi li Kachɛɣu. Ʒirili n-daa nyɛ bidi'biga m-pa Kachɛɣu zuɣu, amaa bɛ daa pa paɣ'yino bihi. Kufɔɣu mini Kachɛɣu n-daa nyɛ paɣ'yino bihi. Naa Gbewaa daa wuhi o nam yaa dama o daa tuhi Tindaamba pam ka lunsi salindi o "Yɔɣu Tolana". O yaa maa zuɣu ka bɛ booni o Yaa Naa. Di daliri n-su zuŋɔ Yaan Naa ŋɔ.