Yiɣi chaŋ yɛligu maŋamaŋa puuni

Malangatana Ngwenya

Diyila Dagbani Wikipedia
Malangatana Ngwenya
Dɔɣim yuliMalangatana Valente Ngwenya
Marracuene District (en) Translate, Silimin gɔli June 6, 1936
O ya TiŋgbaŋMozambique
African Americans (en) Translate
Kpibu sheeMatosinhos (mul) Translate, Silimin gɔli January 5, 2011
Education
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibuPortuguese (en) Translate
Ronga (en) Translate
Tuma
TumaPɛnta-pɛnta, sculptor (en) Translate, daankpɛɣulana ni politician (en) Translate
Pin' shɛŋa o ni dee
Influenced byBertina Lopes (en) Translate
IMDbnm0629147

Malangatana Valente Ngwenya ( o nyɛla bɛ ni dɔɣi so Silimin goli June dabaayɔbu dali, yuuni 1936 ni, ka o kani silimiingoli January dabaanu dali, yuuni 2011 ni )[1][2] ka nyɛ ŋun daa nyɛ tin'yuli booni Mozambican peenta, peenta mini yɛltɔɣ'taɣimalisi tira. O nyɛla ŋun daa tooi yu pam ka o mali o tuuli yuli konko, Malangatana n mooni o tuma maa. O nyɛla ŋun kani silimiingoli January dabaanu dali, yuuni 2011ni tiŋ'yuli booni Matosinhos, n be tingbani yuli booni Portugal ni [1]

O nyɛla bɛ ni dɔɣi so yaɣili yuli booni Matalana, tinkpaŋ din be Portuguese Mozambique, tingbani wulinluhili yaɣili, Ngwenya nyɛla ŋun daa nyɛ ŋun sɔŋdi o ma putuma polo ka chani shikuru o bilim'ni, ka o ba mi daa nyɛ ŋun nyɛ salin'gburi n be Transvaal rigin ni. [3] Yilibinsim ni daa nyɛ din gbaagi o ma saha shɛli, Malangatana nyɛla ŋun daa yuuni o maŋ zuɣu o tolitoli, ka nyɛ ŋun nyari sɔŋsim shɛŋa o milinsi shabi sani saha shɛŋa .[3] O ni ti nya yuun pinaayi, o nyɛla ŋun daa chaŋ fɔŋ'jaɣu yuli daa booni Lourenço Marques ( din yuli pa nyɛ Maputo zɔŋɔ la ) ni o ti bɔ tuma , ka daa nyɛ ŋun leegi bɔlli yaɣili yuli booni tanisi, din nyɛ bɛ ni ŋmɛri shɛli teebuli zuɣu ka silimiingi bɔli li ni ( tennis ) la bɔli kpuɣiri yuuni 1953 ni. Dini n daa nyɛ din kpaŋsi o kubani ka o labi tuɣi o shikuru , ka nyɛ ŋun chani yuŋ shikuru bɔhimbu nima, din-ni ka o suhi daa leegi binshɛɣu din kpe nucheeni tuma puuni . O nyɛla Augusto Cabral ŋun gba daa nyɛ bɛ ( tennis club) maa niri ni kpansi so kobani pam, ŋuni n daa ti o nucheeni tuma niɛma nima ka lahi sɔŋɔ ka o kɔhiri o nucheeni tuma nim maa, ni ŋun gba daa nyɛ Pancho Guedes, ŋun daa nyɛ bɛ bɔlli maani niri la gba nyɛla ŋun daa tabi n sɔŋ o pam.[4][5]

Yuuni 1958 ni , Ngwenya nyɛla ŋun daa chaŋ laɣinsi din daa nyɛ Nucleo de Arte, di daa nyɛ dun'dɔŋni nucheeni tuma laɣinsi ,[5] ka daa nyɛ ŋun nya sɔŋsim peenta yuli daa booni Ze Julio sani. Di yuuni saha, Ngwenya nyɛla tuma kɔhim'ma daa yina tuuli, din daa nyɛ din mini shɛbi tuma nim daa laɣim yina ; yuma'yi nyaanga, o ko daa nyɛla ŋun zaŋ o tuma n pa tahipɔŋni tuuli, saha shɛli o ni daa nyɛ yuun pishi ni anu . O Mozambique debut la nyaanga, Malangatana nyɛla ŋun daa pa voori dunia zaa zaɣa n niŋ'di o tuma maa polo. O laɣingu mini Pancho Guedes ni daa sɔŋ o ka zaŋ o tuma yina samba'ni, Pancho Guedes nyɛla ŋun daa timoo nua o tuuli dunia zaa puuni kɔhim'ma din daa niŋ tiŋyuli booni Nigeria la ni yuuni 1961 puuni .[6] Ŋɔ nyɛla din daa yɔɔgi o tuma kɔhim'ma dunia yaangi zuɣu zaa puuni n-ti Malangatana, ka o daa pili o tuma nim wuhibu tingbana kamani South Africa, Nigeria, Rhodesia, Angola, France, England, Pakistan, India n-ti USA tingban'ni yumaata din daa dɔli na puuni .[6]

Yuuni 1964 ni, Ngwenya, ŋun daa kpe laɣingu yuli daa booni FRELIMO guerrilla, nyɛla PIDE di daa gbaai so ka di nyɛla salo yuli booni Portuguese secret Police ban daa be Estado Novo sahala n daa gbaai o , and spent ka o daa niŋ chiri pinaanii jari yaari maa puuni. O nyɛla ŋun daa deegi sɔŋsim la Lisbon nim Gulbenkian Foundation nim sani yuuni 1971, ka daa bɔhim Engraving mini ceramics la tiŋyuli booni Portugal, n be Europe tingbana ni . O ni daa labina Mozambique, din daa nyɛ gbansabila tingbani ni, o nucheeni tuma maa nyɛla din daa pa tahipɔŋ'ni saha gbaliŋ ni la Lourenço Marques mini Lisbon tinsi ni poi ka bɛ daa ti naai deegi bɛ maŋsulinsi gbanpiɛla sani .[7]

Saha shɛli Mozambique ni daa deegi di maŋ sulinsi naagi, n pirinla Carnation Revolution din daa niŋ silimiingoli April ni, yuuni 1974 puuni la , Ngwenya nyɛla ŋun daa yina palo ni n pahi FRELIMO nim ni , saha ŋɔ din nyɛ siyaasa paati gaŋ shɛli din daa gbubi tingbani maa. Yuuni 1979 ni, o nyɛla ŋun daa pahi kɔhim'ma din yuli daa booni Moderne Kunst aus Afrika, ka daa nyɛ West Berlin nim ni daa kpa shɛli la, n daa nyɛ din daa pahi laɣingu maa tuuli Horizonte -Festival derbWeltkulturen la ni .[8]

Yuuni 1981 nyaanga, o daa nyɛla ŋun pa nyɛ nucheeni tuun tumdi biinga. O tuma nyɛla din gɔri gindi gbansabila tingbana ni, ka di nyɛ din laɣim ni nucheeni tuun bɔŋ gbansabila tingbana ni ka silimiingi bɔli ni National Museum of African Art la n be Washington mini DC yaɣa ni. Yaha, o nyɛla ŋun naagi nucheeni tuun kara n zaŋdi shɛŋa pa dukpuna zuɣu mini yaɣa pam ni la bɛ ni mi luɣishɛŋa ni FRELIMO mini UNESCO nim ni . O nucheeni tuma zaɣ'wurinpiŋ shɛli shɛli nyɛla bɛ ni zaŋ shɛli n dihi Africa Centre, din be London, yaɣili yuli booni King Street, n nyɛ Covent Garden dukpuna nachiinsi. [9][10] Lala nucheeni tuma ŋɔ daa nyɛla din kpe Africa Centre yaɣ'palli, din daa yoogi yaɣili yuli booni Southwark la ni silimiingoli opened in June ni, yuuni 2022 ni. [11]

Ngwenya nyɛla ŋun sɔŋsi n kpa kaya ni taada shikuriti Mozambique tingban'ni , ka nyɛ ŋun daa kpa laɣingu yuli daa booni Mozambican Peace Movement. O nyɛla bɛ ni daa ti so Nachingwea Medal kpaŋmaŋ pini, ka di nyɛla o chɔɣino zaŋti Mozambican kaya la , ka nyɛ bɛ ni daa lan lɛbigi so Grande Oficial da Ordem do Infante D. Henrique. Yuuni 1997 ni, o nyɛla ŋun daa leegi UNESCO nucheeni tuun tumdi ni suhidoo [12] ka daa deegi kpaŋmaŋ pini din daa nyɛ Prince Clause kpaŋmaŋ pini

O nyɛla ŋun daa deegi bɔhimbu shɛhira gbaŋ yuli booni degree honoris causa la shikuru yuli booni University of Evora ni yuuni 2010.

O nyɛla ŋun daa kani ka nyɛ yuun pisopoin ni anahi silimiingoli January dabaanu dali, yuuni 2011, tiŋyuli booni Matosinhos, n be Portugal tingbani wulinpuhili polo o ni daa yuui barigu ni nyaanga .[12]

O Tuma Nim mini di Tuma Niɛma Nima

[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]

Malangatana nyɛla ŋun daa nyɛ peentapeenta, yɛltɔɣ'taɣimalisi tiri ti pahi ŋun kpɛri binyɛra. Peentibu ŋun polo, o daa ŋun tuui zaŋdi peenta din mali kpam din ni ka silimiingi bɔlli ni (oil based paints) la n tuui peentira, ka di nyɛla ka di nyɛla di kuubu ni yuuri la zuɣu. Peenta nim ŋɔ nyɛbu tom daa chemi ka o kuli zuhiri o peentibu nima peentin tuma shee.[13] Saha shɛli ha o tuma maa puuni, o daa nyɛla ŋun daa lahi niŋdi silimiingi ni mi peentin shɛli ni ( screen printing) la , din daa be o yuuni 2001 tuma din yuli daa booni ka yuli ka silimiingi mi li ni ( Untitled) la.[14]

Malangatana daa nyɛla ŋun lahi nyɛ sasabira, ni yuuni 1963 ni o yɛltɔɣi taɣimalisi nim shɛŋa daa nyɛla din daa be yaɣili yuli booni Black Orpheus ka o tuma nim nyɛ din daa lan pahi sahaŋɔ yɛltɔɣa taɣimalisi din be gbansabila tingbana ni, ka ban daa labi malli niŋ n nyɛ Gerald Moore mini Ulli Beier .[15][16]

Going to the Independence War and Saying Goodbye (1964)

Malangatana nim nucheeni tuma nyɛla din mali siyaasa tuma ni di bɛhisi din ni bin din gbaagi gbanpɛla ni daa na bi kpe Mozambique tingbanni saha shɛli , tam shɛli ban daa nyɛ ban chaŋ shikuriti yuuni 1960 ni pɔri gari kɔbigi puuni vaabu pia bɛ daadam biɛlim puuni.[17] Di ni daa ka bɛ daa tuhiri gban piɛli ni bɛ nucheeni tuma hankali zilima, o daa nyɛla ŋun daa chɛ ka siyaasa do palo ni ka bɛ salo maa pam daa nyɛ ban kpe din'ni ka wumsiri ba tamdi sabbu zuɣu sahashɛŋa.[18]

  1. 1 2 publico.pt. Morreu o pintor moçambicano Malangatana. Archived from the original on 9 January 2011. Retrieved 5 January 2011.
  2. AP (5 January 2011). "Mozambican Artist Malangatana Ngwenya Dead at 74". The New York Times. https://www.nytimes.com/aponline/2011/01/05/world/europe/AP-EU-Obit-Malangatana-Ngwenya.html?_r=1&hp. İstifadə tarixi: 5 January 2011.
  3. 1 2 EMPIRE LINES: Murals, Malangatana Ngwenya (1967, 1987) (EMPIRE LINES x Tate Modern and The Africa Centre Interview) on Apple Podcasts (en-GB).
  4. Pollitt, Joe (17 January 2011). "Malangatana Ngwenya obituary". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2011/jan/17/malangatana-ngwenya-obituary.
  5. 1 2 Pollitt, Joe (17 January 2011). "Malangatana Ngwenya obituary". The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2011/jan/17/malangatana-ngwenya-obituary.
  6. 1 2 Pissarra, De Andrada (2019). Locating Malangatana: decolonisation, aesthetics and the roles of an artist in a changing society. University of Cape Town Press.
  7. (in Portuguese) Malangatana, Fundação Mário Soares (Mário Soares Foundation)
  8. "Modern African Art : A Basic Reading List | Major Group Exhibitions : 1970s", Smithsonian Libraries.
  9. "Malangatana's Mural, The Africa Centre, London", Jade Maloney.
  10. "African viewpoint: Death knell for African culture in UK?", BBC News – Africa, 15 June 2011.
  11. Cobbinah, Angela (16 June 2022). "The Africa Centre – home at last". Camden New Journal. https://www.camdennewjournal.co.uk/article/the-africa-centre-home-at-last.
  12. 1 2 "African artist Malangatana dies", BBC News, 5 January 2011.
  13. Langley, Allison (2021). "'The Complete Painter': Malangatana’s Approach to Painting, 1959–75" (in en). Malangatana: Mozambique Modern—The Modern Series at the Art Institute of Chicago. DOI:10.53269/9780865593138/05.
  14. Costa, Alda (2018). "Artists of Mozambique Looking at themselves and at their world". Third Text Africa 5: 4–26.
  15. Renowned painter Malangatana Valente Ngwenya died. Southern Africa Documentation and Cooperation Centre (7 January 2011).
  16. Poesia Africana / African Poetry - 'MODERN POETRY FROM AFRICA' by Gerald Moore and Ulli Beier - London 1963 (2 December 2018).
  17. World Bank Open Data.
  18. Henriksen, Thomas H. (October 1975). "Remarks on Mozambique" (in en). African Issues 5 (3): 11–14. DOI:10.2307/1167018. ISSN 0047-1607.
  • Navarro, J., & H. C. McGuire (2003), Malangatana, Mkuki na Nyota Publishers. ISBN 9987-686-45-1, available through Michigan State University Press.