Gertrude Torkornoo
Gertrude Torkornoo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Silimin gɔli October 2012 - Silimin gɔli April 2019
Silimin gɔli December 2019 - | |||||
Cape Coast, Silimin gɔli September 11, 1962 (run 62) | |||||
O ya Tiŋgbaŋ | Ghana | ||||
Education | |||||
Shikuru shɛli o ni chaŋ | University of Ghana International Institute of Social Studies (en) ![]() ![]() ![]() Achimota School Wesley Girls' Senior High School Ghana School of Law (en) ![]() (1984 - 1986) Golden Gate University School of Law (en) ![]() (2010 - 2011) Master of Laws (en) ![]() ![]() | ||||
Bala yɛlibu, sabbu bee buɣisibu | Silmiinsili Fante (en) ![]() | ||||
Tuma | |||||
Tuma | sariya ŋmaara ni author (en) ![]() | ||||
Tuma shee | Ankara |
Gertrude Araba Esaaba Sackey Torkornoo (bɛ dɔɣi o la silimin goli September biɛɣu pia ni yini yuuni 1962) nyɛla Ghana alikaale ninvuɣ'so bɛ ni na baansi tuma ni. Silimin goli November yuuni 2019 ka bɛ daa piigi o niŋ "Supreme Court" ka jinaduu daa deegi o, ka saɣiti ti o silimin goli December yuuni 2019.[1] O daa pola pɔri n kpe tuma ni silimiin goli December biɛɣu pia ni ayopɔi, yuuni 2019.[2] chief justice ni daa nyɛ ŋun piigi o silimin goli April yuuni 2023 ni zali Justice Kasi Amin Yaboah ŋun tuma daa naai silimin goli May biɛɣu pishi ni anahi, yuuni 2023 la zaani.[3] Bɛ daa chɛ ka o pɔ pɔri lee Ghana Chief Justice ŋun pahiri pia ni anu kpɛhi ɔfiisi silimin goli June yuuni 2023.[4]
O Piligu biɛhigu mini o shikuru baŋsim bobu
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Torkornoo nyɛla ŋun yina Winneba din be Central Region la, Ghana tingbanni. Bɛ daa dɔɣi o la silimin goli September biɛɣu pia ni yini yuuni 1962, Cape Coast tiŋgbani ni, Abraham Kofi Sackey mini Comfort Aba Sackey, ban zaa da nya karimbanima lala saha n-daa dɔɣi o. Ŋuni n-nyɛ bia ŋun pahiri ayi o ba bihi anu puuni.[5]
O nyɛla ŋun chaŋ Suhum Presby Primary School yuuni 1966 ka daa tuɣi Ajumako Catholic School yuuni 1969, n-daa naai o primary shikuru dinni. Yuuni 1969 hali ni yuuni 1973, o daa tuɣi la Ajumako Methodist School, pɔi ka daa naai kpɛ Wesley Girls' High School yuuni 1973, n-ti naai o sɛkɛndiri shikuru ka deei o 'O level' shɛhira gbaŋ yuuni 1978. O daa lahi tuɣi Achimota School yuuni 1978 hali ni yuuni 1980 n-daa deei o 'A level' shɛhira gbaŋ. O lahi deei alikaale tali shɛhira gbaŋ din nyɛ B. A. Law puuni ni Sociology la University of Ghana yuuni 1984 ka daa siɣisi "Ghana School of Law" yuuni 1986. Yuuni 2001, o daa lahi deei shɛhira gbaŋ din nya "Postgraduate Diploma" ka jɛndi "International Law and Organization" la International Institute of Social Studies puuni, din pahi Erasmus University Rotterdam puuni ka be Netherlands la. Yuuni 2011, o daa karim siɣisi Golden Gate University School of Law, USA n deei shɛhira gbaŋ din nya Master of Laws (LLM) din jɛndi Intellectual Property Law.[6][7]
Tuma
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Pɔi ka o daa kpɛ Fugar & Co., alikaale tuma duu din be Accra la, Torkornoo daa nyɛla ŋun daa pun tum FIDA Legal Aid Service yoli ka daa lahi tum ti o tiŋgbani yoli dinni.[8] O daa niŋ internship ni Nabarro Nathanson, Londoyiŋa. O daa labina Fugar & Co. yuuni 1994 n-ti lee di darɛkta. Silimin goli January yuuni 1997, o daa pahi ka bɛ kpa Sozo Law Consult, ka o daa nyɛ di kpamba puuni yino hali ni silimin goli May biɛɣu pia ni anahi, yuuni 2004, ka bɛ daa piigi o jaaji niŋ Ghana High Court.[9] O daa nyɛla High Court jaaji ŋɔ hali ni silimin goli October yuuni 2012 ka bɛ daa duhi o niŋ Court of Appeal. Torkornoo daa nyɛla bɛ ni lahi piigi so niŋ supreme Court of Ghana silimin goli November yuuni 2019.[6] bɛ daa pɔ o pɔri n kpɛhi tuma ni silimiin goli December biɛɣu pia ni ayopɔi yuuni 2019.[2]
O ni daa nya daanbolo ti E-Justice Committee, ŋuni n-daa bo soya ni bɛ zaŋ kootu kam, ni alikaale kpatuɣa, ni tabibi yaɣa niŋ alikaale tuma ni.
O daa lahi nyɛla jaaji kpɛm ŋun yuuni daabiligu kootunima tum yuuni 2013, ŋuni n-daa nya ŋun tahiri alizama na ka lahi nya nuu pa ʒihi din daa ʒiinda ni daabiligu kootunim' ŋɔ.
Torkornoo n-daa nyɛ ŋun yuli ka bɛ yɛn zaŋ "Business Environment Engineering Project (BEEP)" din daa nyɛ "Department for International Development (DFID)" din be United Kingdom ni ku ariʒichi niŋ tum tuma. O toontali hankali zaŋ chaŋ lala tuma ŋɔ polo daa ti o minisita tali yaɣali din yuuni Ghana daabiligu yaɣali soli zaŋ chaŋ bɛ ni yɛn niŋ shɛm zaŋ Users Committees ŋɔ m pa tuma yaɣa shɛŋa ban gba daa be lala BEEP ŋɔ maa ni zuɣu. Lala BEEP tuma maa daa lahi che ka lɛbigimsim kana Business Environment Reforms ni ka MOTI daa lɛbigili niŋ tiŋgbani ŋɔ ni tuma duzuɣuri zaa. O nyɛla daanbolo ti "Technical Working Group" ban yuuni ‘Enforcing Contracts’, bɛ ni kpa shɛli ni di bo taɣibu na daabiligu zalikpana ni. Lala BEEP ni tooi bo taɣiri shɛŋa na alikaale yaɣali ŋɔ nyɛla din che ka bɛ bo so'pala din yɛn yuuni ka zahindi lahabali deebu din nya alikaale yaɣali ŋɔ ni pun zaŋ pili tuma, niŋsim pala din be saliya dibu nyaaŋa, ni taɣibu din be ADR ni zaŋ yi daabiligu saliya ŋmaabu Circuit mini High Courts nim ni, din che ka bɛ daa zali High Court (Civil Procedure) Amendment Rules 2020, CI 133.
Torkornoo daa nyɛla ŋun pahi faculty mini Governing Board zaŋ n-ti "Judicial Training Institute", daanbolo wulana n-ti "Internship and Clerkship Committee" zaŋ n-ti alikaale yaɣali tum yuuni 2012, daanbolo zaŋ n-ti E-Judgment Committee tum yuuni 2010, daanbolo zaŋ n-ti laɣingu yuli booni "Ghana Association of Magistrates and Judges" din nyɛ "Publications and Editorial Committee" dini tum yuuni 2006. O lahi nyɛla ŋun be zalikpana labi taɣi komiisa ni tum yuuni 2016.[6]
O daa nyɛla ŋun pahi jaajinim' ayopɔin ban daa ʒini wum yuuni 2020 vootibu yɛltɔɣa jilimalana John Dramani Mahama ni daa zaŋ na ka o mini vootin tuma yaɣali ni Nana Akufo-Addo daa ti ni mali taba.[10]
Supreme Court Jaaji piibu
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]piibu
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Silimin goli November biɛɣu pia ni ayi, yuuni 2019, tiŋgbani zuɣulana Nana Akufo-Addo daa piigi Torkornoo n-ti pahi Justice Mariama Owusu mini Avril Lovelace-Johnson, ni Appeal Court jaajinima. Mɔlo daa nyɛla jinaduu kpɛma, Profɛssa Aaron Mike Oquaye ni mɔli shɛli, ka yɛli ni piibu ŋɔ nyɛla bɛ ni ŋari vo'shɛŋa din yooi zaŋ yi paɣa jaajinima ayi; Justice Vida Akoto-Bamfo mini Justice Sophia Adinyira tuma ni naai, ni jaaji kpɛma Sophia Akuffo ŋun tuma daa saɣi naabu.[11][12]
N-yɛn tum tam zalikpana zuɣu, tiŋgbani zuɣulana daa niŋ Council of State saawara din daa niŋ ka o zaŋ bɛ yuya ni bɛ shɛhi Ghana ni ti ba. Din daa niŋ ka saawara ni Council of State naai, tiŋgbani zuɣulana daa lahi bo jinaduu zilinkom n zaŋli bɛ saɣiti o piibu ŋɔ. Bɛ piibu ŋɔ daa kpɛ jinaduu ni bɛ dihi nuu ka saɣiti din yɛn che ka di tam zalikpana zuɣu ka mani di ni doya shɛm zalikpana kundu ni.[11]
Vihigu mini jinaduu saɣiti
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Gertrude Torkonoo, n-ti pahi Justices Mariama Owusu mini Avril Lovelace-Johnson, daa nyɛla bɛ ni niŋ shɛba vihigu jinaduu silimin goli December biɛɣu pia . O vihigu ŋɔ saha, Torkonoo daa di alizama ni tam alikaale yaɣali yaɣali yaɣa yaɣa, ka wuhiri tabibi jaaji tali din nyɛ "Electronic Justice (E-Justice) System" ni nya taɣibu din yɛn sɔŋsi aadalichi niŋbu. O daa yɛli labi yɛli di ni mali o bukaata shɛm ni di taɣi so'chibsi din doya shɛm pɔi ka naai tiɛhi zaɣ'pala yɛla.[12][13]
Torkonoo daa lahi yɛli komitii ŋɔ alikaale yaɣali ni bo tabibi so'chib shɛli din yɛn yuuni ka zahindi ka yɛli di ni mali bukaata shɛm kaya mini salinim' biɛhigu taɣi zaŋ yi kootunim ni din kuli yɛn che ka taɣiri maŋa kana alikaale yaɣali maa.[14] O daa yɛli di ni mali bukaata shɛm ni di bo zali' kpɛma din bo saha ti kootunima di yi ti ka zaligu dibu beni ka bi ku tarigi li ti yaɣa lala saha maa zuɣu.[13]
Bɛ daa bohi o zaŋ pin' shɛŋa jaajinima ni deera, ni alikaale duu tuun tumdiba, ka salo yuuni li ni di nyɛla gubiɛri, Torkonoo daa nyɛla ni tuun' tumdiba ban be alikaale tuma tuya ka bɛ zo ka chɛ lala pina deebu, gbaai yihila pin' shɛŋa din yirina bɛ daŋsi sani. O daa lahi yɛliya din tu ni tuma duzuɣu shɛŋa din pahi pahi gba tooi che ka lala zalisi beni zaŋ yi pina deebu polo.[13]
Yaha, Torkornoo daa lahi yɛliya dini tu ni tiŋgbani ŋɔ zaa laɣim ʒini ʒinahigu di alizama jɛndi korinfɔhili, ka yɛri di barinanim' ni shɛli ti ʒinɛli ni, ka ni di gbaai gbaari chichibga din yɛn mali lala yɛltɔɣa biɛɣu ŋɔ.[15]
Vihigu ŋɔ ni daa naai, komitii maa zaa daa laɣim saɣiti ka dihi nuu ni Torkonoo, Owusu ni Lovelace-Johnson piibu ŋɔ. Bɛ saɣiti ŋɔ nyaaŋa, jinaduu gba lahi saɣiti ba silimin goli December biɛɣu pia ni ata,yuuni 2019.[16]
Pɔri pobu
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Torkornoo daa nyɛla tiŋgbani zuɣulana Nana Akufo-Addo ni pɔ so pɔri kpɛhi ɔfis ka o nyɛla Chief Justice ŋun pahiri pia ni anu Ghana silimin goli June biɛɣu pia ni ayi, Yuuni 2023, Jubilee House. Pɔri ŋɔ pobu saha, tiŋgbani zuɣulana Akufo-Addo yɛli wuhi o nintiɣili ni Torkornoo's yiko zaŋ chaŋ o ni yɛn gbubi alikaale tuma yaɣali ŋɔ shɛm, ka wuhi ni o kpaŋmaŋa n-che ka o ti piigi o zali lala zaashee maa. O daa yɛli yi o yuun' pishi yin'ka tuma alikaale polo ŋɔ ni sɔŋ o Chief Justice tali ŋɔ polo. Tiŋgbani zuɣulana ŋɔ daa wuhi nintiɣili shɛli o mala din che ka o mini o alikaale yaɣali ni tooi gbuni kpalinzuɣa tum tuma viɛnyɛla.[4][17][18]
Asanzalinim' pam daa nyɛla ban be ʒii ŋɔ ni, ka bɛ shɛba nya jintɔriba, gɔmnanti tuun' tumdiba, alikaale niriba, niriba ban daa kuli be yaɣa shɛŋa dabam. O fiila ni, Torkornoo daa lo alikawuli ni zaŋ tabibi pahi o tuma zuɣu ka di yɛla alikaale tuma polo, ka di labisi salo nintiɣili na alikaale yaɣali.[19] Torkornoo daa nyɛla paɣa ŋun pahiri ata ni lee Ghana Chief Justice, n-doli Georgina Theodora Wood mini Sophia Akuffo nyaaŋa.[4][17][18]
Karibu
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]Silimiingoli April bɛɣu pishi ni ayi dali, yuuni 2025 ni , Torkornoo daa nyɛla bɛ ni yihi so Chief Justice tali tuma puuni, ka di nyɛla Ghana tingbanni zuɣu lani yuli booni John Mahama n daa yihi o[20][21] ka wuhi vihigu bɛla din pun niŋ wuhiri ni di tuya ni di vihi o viɛnyɛla zaŋ yi o tuma zuɣu ka yɛn mali Council of State saawara kamani zaligu ni wuhi shɛm ti Ghana yuuni 1992 zalikpana kundi ni (Article 146).[22][23] Bɛ daa kpa niriba anu komitii ni di vihi gbaŋ shɛli din wuhiri ni bɛ kari o ŋɔ kamani ti zalikpana ni wuhi shɛm.[24] Ŋɔ zuɣu, Supreme Court jaaji kpɛma, Paul Baffoe-Bonnie n-na yɛn lee Chief Justice hali ka bɛ ti bo maligu ti yɛltɔɣa ŋɔ.[25] Ban yuuni yɛltɔɣa ŋɔ zuɣu n-nyɛ Supreme Court Justices, Gabriel Pwamang, jaaji kpɛma ŋun pa Baffoe-Bonnie zuɣu ni Samuel Adibu Asiedu.[24] Ŋɔ nyɛla din zaŋ nangbakpeeni na din niŋ paati yaɣali ban ka yaa ni yɛli yɛltɔɣa ŋɔ bi chaŋ amaa kagɔmnanti niriba ban zaya ni aayi, binshɛɣu na bi niŋ Torkenoo, ni yaɣa, din niŋdi ŋɔ doli la zaligu ni wuhi shɛm.[26][27]
Kundivihira
[mali niŋ | mali mi di yibu sheena n-niŋ]- ↑ Appointments Committee to vet Justice Torkornoo for Supreme Court Today. MyJoyOnline. Retrieved 10 January 2020.
- 1 2 Apply laws without fear or favour – Akufo-Addo to new Supreme Court Justices. MyJoyOnline. Retrieved 10 January 2020.
- ↑ Profile of Justice Gertrude Torkornoo (en-US) (2023-04-26).
- 1 2 3 Nyavi, Gertrude Ankah (12 June 2023). Justice Gertrude Torkornoo sworn-in as new Chief Justice of Ghana.
- ↑ CV of Justice Gertrude Torkornoo (en-US) (2023-04-26).
- 1 2 3 New Supreme Court justices take office. Graphic Online. Retrieved 10 January 2020.
- ↑ Pioneer African Women in Law (en).
- ↑ Pioneer African Women in Law (en).
- ↑ Akufo-Addo nominates Justice Gertrude Torkornoo as new CJ (en) (1970-01-01).
- ↑ CJ Anin Yeboah, Apau, et al sit on Mahama's election petition [VIDEO] (en-gb).
- 1 2 Mensah, Mary (12 November 2019). President nominates 3 females for Supreme Court.
- 1 2 Live Update: Parliament Vets Supreme Court Nominee Justice Torkornoo (10 December 2019).
- 1 2 3 Let's consolidate gains made in judicial reforms – Justice Torkornoo (en-US) (11 December 2019).
- ↑ Ghanaian judge, Justice Gertrude Torkornoo wishes judges wear African print and not black suit (en) (2019-12-11).[permanent dead link]
- ↑ Corruption Is A National Canker - Justice Torkornoo (10 December 2019).
- ↑ Parliament approves three judges for Supreme Court (13 December 2019).
- 1 2 Eric Nana Yaw, Kwafo (12 June 2023). Akufo-Addo swears Justice Gertrude Torkornoo into office as new Chief Justice.
- 1 2 LIVESTREAMED: Akufo-Addo swears in Chief Justice Torkornoo (en) (2023-06-12).
- ↑ Justice Torkornoo vows to enhance Judicial efficiency through technology (en-US) (2023-06-12).
- ↑ Ghana: President Mahama suspends Chief Justice Gertrude Torkornoo (en-US) (23 April 2025).
- ↑ President Mahama suspends Chief Justice Gertrude Torkornoo (en-gb). Graphic Communications Group Ltd (22 April 2025).
- ↑ Ghana: President Mahama suspends Chief Justice Gertrude Torkornoo (en-US) (23 April 2025).
- ↑ President Mahama suspends Chief Justice Gertrude Torkornoo (en-gb). Graphic Communications Group Ltd (22 April 2025).
- 1 2 Gabriel Pwamang, Domelevo, Dzisah and 2 others in 5-member committee of inquiry probing petition for removal of Chief Justice Torkornoo (en-gb). Graphic Communications Group Ltd (22 April 2025).
- ↑ Justice Paul Baffoe -Bonnie is acting Chief Justice following Justice Torkornoo's suspension (en-gb). Graphic Communications Group Ltd (22 April 2025).
- ↑ At this stage, we are not even sure allegations against Chief Justice Torkornoo are proven, be measured in your comments - Deputy A-G (en-gb). Graphic Communications Group Ltd (22 April 2025).
- ↑ Offei, Duncan Ampofo (2025-04-22). President Mahama Suspends Chief Justice Torkonoo, Sets Up Committee for Probe | Now Accra (en-US).